ظریف: زمانی‌که قدرت داریم از دیپلماسی استفاده کنیم
وزیر پیشین امور خارجه گفت: از دیپلماسی در زمان قدرت استفاده کنید آن زمان ببینید، دیپلماسی به‌خوبی عمل می‌کند یا خیر.
محمدجواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه، با حضور در غرفه وزارت امور خارجه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: خوشحالم که در خانه همیشگی خودم، وزارت امورخارجه هستم. کار دیپلمات تولید است، دیپلمات در مذاکره مجری است اما در گزارش، مجری نیست و قرار است نظر خود را بگوید. رهبری هم فرمودند وزارت امور خارجه مجری است که بیان درستی است.
وی افزود: من در دوران دانشجویی کتابی با عنوان "ماهیت تصمیم" نوشته گراهام را مطالعه کردم که در مورد بحران موشکی کوبا است، به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. جالب است که این کتاب یکی از مآخذ روابط بین‌الملل به شمار میآید، ولی در اینجا تحت عنوان مدیریت ترجمه شده است.
ظریف در پاسخ به این سوال که این کتاب چه تأثیری بر او داشته است؟ گفت: من از خواندن این کتاب دریافتم که ما در حوزه بروکراسی با مشکلی مواجه هستیم و این مشکل مختص ما نیست. این مسئله به این صورت است که ما گزارشی تولید می‌کنیم که رئیس‌مان دوست دارد و معمولاً در حلقه بروکراسی، گزارش‌ها فیلتر می‌شوند. به عبارت دیگر، من گزارشی می‌نویسم که رئیس نیز آن را می‌پسندد و رئیس همان گزارش را به گونه‌ای فیلتر می‌کند که در نهایت، تنها آنچه را که دوست دارد، می‌خواند. این می‌شود تحلیل ما. من در آن زمان دانشجو بودم و این موضوع را نمی‌دانستم که این نکته را از این کتاب یاد گرفتم. بنابراین باید راهکاری پیدا کنیم تا با این مشکل برخورد کنیم.
وزیر امور خارجه پیشین کشورمان در ادامه درباره کتاب خود با نام «پایاب شکیبایی» گفت: مقوله اول، یعنی چالش بین آرزو و واقعیت، که در این کتاب به آن اشاره کرده‌ام، به واقعیت این جمله معروف معطوف است که "خودمان انتخاب کردیم". این واقعیت بیانگر آن است که ما بر اساس آرزوهایمان قهرمان می‌سازیم، نه بر اساس واقعیات. البته داشتن آرزو و آرمان به معنای متوهم بودن نیست. همه ما می‌خواهیم پولدار شویم، اما اینها بر اساس آرزو است و هیچ‌گاه به این آرزوها نمی‌رسیم. وقتی شما به دنبال آرزو می‌گردید و به آن نمی‌رسید، سرخوردگی و ناامیدی ایجاد می‌شود و شما همیشه در یک گذشته تکامل‌نیافته زندانی هستید.در حالی که می‌توانید با واقعیات به سوی آینده‌ای که می‌خواهید خلق کنید، حرکت کنید.
وی در ادامه با بیان اینکه به جایگاهی رسیده‌ایم که امروز دنیا نمی‌تواند ما را رهبری کند و به قول رهبر معظم انقلاب دوران "بزن در رو" تمام شده است گفت: از این جایگاه باید به عنوان یک نقطه پرش استفاده کنیم، نه اینکه در گذشته زندانی شویم. این یعنی کامل کردن و حرکت به سوی آینده. لذا آنچه برای من مهم است، این است که به چیزهایی فکر کنیم که می‌توانیم برای آینده بسازیم، به جای اینکه در گذشته گیر کنیم.
وزیر امور خارجه پیشین کشورمان افزود: به عنوان مثال، فرض کنید شما زمینی را به قیمت ۲۰ میلیارد تومان خریده‌اید. حالا اگر به شما بگویند که این زمین ۱۵ میلیارد تومان ارزش داشته و شما ۵ میلیارد تومان بیشتر پرداخت کرده‌اید، آیا باید غصه بخورید و به دنبال جبران ضرر باشید؟ این کار هیچ فایده‌ای ندارد. شما دو گزینه دارید: یا به غصه خوردن ادامه دهید یا از این زمین بهره‌برداری کنید.
ظریف افزود: ما می‌توانیم به جای غصه خوردن درباره وضعیت کنونی، از سرمایه‌ای که داریم استفاده کنیم. این سرمایه با مقاومت و خون هزاران شهید به دست آمده است. بیایید از این سرمایه برای رفتن به آینده استفاده کنیم. ما تهدید نداریم و باید به دنبال فرصت‌ها باشیم. کتاب‌هایی که به ما یاد می‌دهند چگونه از فرصت‌ها استفاده کنیم، باید مطالعه شوند. زندگی افرادی مانند نلسون ماندلا را بررسی کنیم که گفت: "ما گذشته را فراموش نمی‌کنیم، اما می‌بخشیم و به سمت جلو می‌رویم."
ظریف افزود: من معتقدم که بعد از انتشار کتابم که در دو ماه آینده درباره دنیای پیش رو خواهد بود، به مبنای نظریه نظم نوین بین‌المللی می‌پردازد، دیگر به گذشته نخواهم پرداخت و فقط سراغ آینده خواهم رفت.
ظریف اضافه کرد: این خود بحث دیگری است که اخیراً یاد گرفته‌ام و در کتاب‌های بعدی به آن بیشتر خواهم پرداخت. باید از آینده پیش‌فرض خود حرکت کنیم به سوی آینده‌ای ساخته‌شده، آینده‌ای که می‌خواهیم خلق کنیم و باید این کار را در سیاست خارجی انجام دهیم.
وی ادامه داد: همه ما می‌خواهیم یک شبه پولدار شویم، همه اینها آرزو است وقتی به آن نمی‌رسیم، دچار سرخوردگی می‌شویم. در سیاست خارجی نیاز به صبر داریم کمااینکه آثار یک سیاست خوب یا بَد را فردای اجرای آن نمی‌بینیم. در سیاست خارجی پروژه زود بازده نداریم.
ظریف اظهار کرد: یک نفر به من گفت چرا در دیپلماسی ضعیف هستیم، گفتم چون دیپلماسی برای ما آخرین مرحله است در شرایطی که چاره‌ای نداریم دنبال آن می‌رویم. جامعه ما آرزو محور است در صورتی‌که دیپلماسی واقعیت محور است. همه راه‌ها را انتخاب می‌کنیم بعد به سراغ دیپلماسی می‌رویم.
ظریف افزود: از دیپلماسی، زمان قدرت استفاده کنید آن زمان ببینید، دیپلماسی به‌خوبی عمل می‌کند یا خیر. برای منافع ملی نیاز به قربانی داریم و اکثر مواقع دیپلمات‌ها این کار را انجام می‌دهند. آقایان عراقچی، تخت روانچی، صابری و بقایی جزو بهترین مذاکره‌کنندگان هستند. البته ۴ سال پیش که عراقچی مذاکره می‌کرد، وضعیت بهتر از امروز بود.
وزیر پیشین وزارت امور خارجه ادامه داد: برای من، آینده مهم است. باید گذشته را کنار بگذاریم و به آینده فکر کنیم.
وی افزود: اگر می‌خواهیم منطقه آرام باشد، باید پیش‌بینی مثبتی داشته باشیم تا بتوانیم فرصت ایجاد کنیم. اگر زنان را تهدید ببینیم، تهدید می‌شوند. اگر حجاب را سنگر ببینید باید سنگر بکارید. همسرم، عروسم و دخترم محجبه هستند اما حجاب را تهدید نمی‌بینم هر چه را تهدید دیدید، تهدید می‌شود. من شک ندارم که کشور و انقلاب ما دشمن دارد. دیپلماسی ما باید براساس فراگیری و فرصت محوری باشد، نکته مثبت گفت‌وگوی تمدن‌ها همین بود.
وزیر پیشین امور خارجه اظهار کرد: انقلاب اسلامی جنس جدیدی از قدرت را به دنیا معرفی کرد. قدرت نظامی و اقتصادی مهم است، موشک، GDP و GNP مهم است اما انگیزش مهم‌ترین از همه اینهاست.
ظریف ادامه داد: مولانا، حافظ و سعدی دنیا را گرفتند، اگر به داشته‌های خود اعتماد داشتیم به سمت رقابتی نمی‌رفتیم که در آن خیلی قدرتمند نیستیم. ما از رئالیست‌هایی که می‌گویند قدرت از دهاته تفنگ‌بیرون میآید، رئالیست‌تر هستیم در صورتی که قدرت نه از دهانه تفنگ، بلکه از دهان مولانا بیرون میآید.
وی گفت: من قبل و بعد از اخراج، هیچ نقشی در سیاست خارجی نداشتم و در حد استاد با دوستان وزارت خارجه گفت‌وگو داشتم. فکر می‌کنم کار گروهی ملامت کردن است، دیپلمات‌ها اگر برای کشور و مردم کار می‌کنند، نباید از انتقادات بهراسند. باید شجاع باشند و توافق کنند اگر امروز توافق نشود بدون تردید مقصر طرف آمریکایی است. امکان داشت در سایر موارد به قاطعیت این نکته را نمی‌گفتم. توافق دو طرفه است انشا و دیکته نیست، دیپلماسی حوزه عافیت‌طلبی نیست.
وزیر امور خارجه پیشین کشورمان درباره مخالفان مذاکره گفت: فکر می‌کنم یک گروه کارشان ملامت کردن است و گروهی دیگر باید بر اساس قاعده «ولا تخافون» عمل کنند. اگر برای کشور و مردم کار می‌کنند، نباید از این مسائل بترسند و نباید توقع داشته باشند که همیشه در شرایط ایده‌آل قرار داشته باشند. شما می‌توانید محکم بایستید و توافق نکنید، ولی هزینه‌اش مشخص است، به شرطی که زمینه توافق فراهم باشد.
ظریف افزود: همیشه گفته‌ایم که «املای ننوشته غلط ندارد». شما فکر می‌کنید جمله‌ای که در یک توافق نوشته شده، شما می‌توانید بهتر از آن بنویسید؟ کسی که توافق را نوشته، احتمالاً ده‌ها بار بهتر می‌توانسته بنویسد. اما بالاخره توافق، دو طرفه است و بعضی وقت‌ها ممکن است چندین طرف در آن دخیل باشند. شما باید با آن‌ها به توافق برسید.
وی با تاکید بر اینکه انقلاب اسلامی در واقع، یک نوع جدید از قدرت را به دنیا معرفی کرد که امروز در اصطلاح سازه‌انگاری به آن قدرت معنایی یا قدرت انگیزشی می‌گوییم، افزود: اگر آقای بنتو و دیگران نیامده بودند و قدرت انگیزشی را شکل نمی‌دادند، ما باید به تقلید از امام خمینی (ره) این قدرت را ایجاد می‌کردیم. چه چیز باعث شد که امام به قدرت معنایی و انگیزشی باور داشته باشد؟ چه چیزی باعث ایجاد مقاومت شد؟ در دهه ۸۰، ما سلاح نداشتیم و به دنبال سلاح می‌گشتیم. حزب‌الله، جهاد اسلامی و حماس در اوج وضعیت سختی که در جنگ داشتیم، بر اساس انگیزشی که انقلاب اسلامی ایجاد کرده بود، شکل گرفتند. این انگیزش بسیار مهم است.
وی افزود: بنابراین، یکی از مبانی قدرت ما، قدرت معنوی و انگیزشی است. ما باید بپذیریم که اگر بخواهیم در دنیا رقابتی داشته باشیم، در این حوزه رقابت ما بیشتر از حوزه‌های مادی است. مثلاً، چه چیزی باعث می‌شود یک مرد یا زن آفریقایی نام فرزندشان را روح‌الله خمینی بگذارند؟ آیا این به خاطر پول یا قدرت نظامی ماست، یا به خاطر انگیزشی است که از روحیه آزادی‌طلبی و استقلال ناشی می‌شود؟ قدرت ما از جنس فرهنگ، فهم، ادراک و آموزش است. اینها را باید ارزشمند بدانیم. یکی از روسای جمهور ما در سازمان ملل گفت: "ما نمی‌خواهیم دنیا را بگیریم؛ ما دنیا را گرفته‌ایم." مولانا، حافظ و سعدی دنیا را گرفته‌اند. اگر به داشته‌هایمان باور داشتیم، این بسیار مهم‌تر از این بود که به دنبال چیزی برویم که در آن رقابت موفق باشیم.
