پشت پرده انحلال اخوان المسلمین در اردن/ اختلاف قدیمی یا تنش منطقه‌ای جدید؟
وزارت کشور اردن از انحلال جنبش اخوان‌المسلمین و جناح سیاسی آن حزب توحید اسلامی و غیرقانونی بودن هر گونه فعالیت یا همراهی با این جنبش را اعلام کرد.
انحلال اخوان المسلمین تنها چند روز پس از دستگیری گروه 16 نفره در اردن صورت می‌گیرد که بنا بر اعلام رسانه‌های رسمی اردن این گروه برای ساخت موشک و پهپاد و اختلال در امنیت ملی کشور در تلاش بودند و در پایگاه‌های مرتبط با جنبش حماس در لبنان آموزش دیده‌اند.
منابع غیر رسمی پس از بازداشت این افراد اعلام کردند اشخاص مرتبط با اخوان‌المسلمین در میان بازداشتی‌ها حضور دارند.
تصمیم اخیر اردن هرچند مسبوق به سابقه بوده و در اصل رای دادگاه سال 2020 این کشور مبنی بر انحلال اخوان‌المسلمین تازه به اجرا درآمد سوال‌های زیادی را درخصوص همزمانی این رخداد با تحولات اخیر منطقه‌ای به خصوص تحولات سوریه مطرح می‌کند.
80 سال فرازونشیب اخوان‌المسلمین و پادشاهی اردن
از زمان تشکیل جنبش اخوان‌المسلمین در سال 1946 توسط شیخ عبداللطیف ابوقوره به عنوان یک سازمان خیریه با حضور ملک عبدالله اول پادشاه وقت اردن، حضوری قوی و منسجم با حکومت را نوید می‌داد.
در بین سال‌های 1953 تا 1967 اخوان‌المسلمین ضمن ورود رسمی به فعالیت‌های سیاسی به عنوان اپوزیسیون مثبت به دور از مطالبات رادیکال مانند تغییر نظام پادشاهی توانست، روابط خوب خود با پادشاه اردن را حفظ کند تا جایی که در جریان ممنوعیت فعالیت همه احزاب سیاسی در سال 1956 اخوان‌المسلمین از این مسئله مستثنی شد.
شکست اعراب در جنگ شش روزه سال 67 که نماد شکست ایدئولوژی قومیت‌گرایی و چپ‌گرایی در جهان عرب بود باعث صعود اسلامگرایی در منطقه و به تبع آن جنبش اخوان‌المسلمین به عنوان مهم‌ترین جنبش اسلام‌گرا در منطقه غرب آسیا شد و تا اواخر دهه 80 میلادی، اخوان‌المسلمین قوی‌ترین حزب مخالف دولت اردن به شمار می‌رفت که می‌توانست، اعتراضات خیابانی را سازماندهی کند.
نقطه آغاز اختلاف اخوان با حاکمیت اردن پس از آغاز مذاکرات صلح میان این کشور با رژیم صهیونیستی موسوم به توافق «وادی عربه» دانست.
جریان‌های اسلام‌گرا در منطقه به همراه اخوان‌المسلمین با صدور فتواهایی ارتباط با رژیم صهیونیستی را حرام دانستند و دولت اردن برای مقابله با نفوذ گسترده اخوان در مساجد و اتحادیه‌های دانشجویی و کارگری اقدام کرد به طوری که تعداد نمایندگان اخوان در پارلمان اردن از 22 به 17 تن کاهش پیدا کرد.
پس از درگذشت ملک عبدالله، پرونده اخوان‌المسلمین از بخش سیاسی حاکمیت به بخش امنیتی اردن منتقل شد و این بدین معنا است که نظر حاکمیت نسبت به اخوان از یک مخالف سیاسی به موضوعی امنیتی تبدیل شده است.
پیروزی جنبش حماس در انتخابات پارلمانی فلسطین و کسب مشروعیت داخلی، ترس حاکمیت اردن از «اشتهای قدرت» اخوان‌المسلمین و احتمال بالا گرفتن تلاش‌ها برای تغییر نظام در این کشور را افزایش داد.
نقطه اوج مجدد اخوان‌المسلمین پس از 7 اکتبر و عملیات طوفان‌الاقصی رخ داد که این جنبش با استفاده از خشم علیه سیاست‌های رژیم‌صهیونیستی در انتخابات پارلمانی سال 2024 توانست، 31 کرسی را از آن خود کند که بهترین نتیجه انتخاباتی این جنبش در طی 80 ساله گذشته خود به شمار می‌آید. هر چند جریان اسلام گرایی با سرنگونی دولت محمد مرسی در مصر در سال 2013 و قلع و قمع جنبش‌النهضه در تونس رو به افول گذاشت و سرنگونی ناگهانی دولت بشار اسد در سوریه مسائل منطقه غرب آسیا را مجددا تغییر داد.
به نظر می‌رسد سرنگونی دولت سوریه و به قدرت رسیدن مجدد اسلام‌گرایان نگرانی‌ها از اخوان المسلمین را بار دیگر در حاکمیت اردن افزایش داده است.
دولت جدید سوریه گرچه در حال اعتماد سازی با جامعه جهانی و کنار گذاشتن منطق اسلامگرایی است اما کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی نسبت به موفقیت دولت سوریه در کنترل گروه‌های اسلام‌گرا و اغلب غیر سوری تردید‌های جدی دارند.
تقابل مجدد عربستان و ترکیه؟
نگرانی‌ها از صعود جریان‌های اسلام گرا در غرب آسیا به اردن محدود نمی‌شود، عربستان سعودی که در طول تاریخ از پیشتازان مقابله با گروه‌های اسلام‌گرا به شمار می‌آید پس از سرنگونی دولت سوریه نسبت به صعود مجدد این ایدئولوژی در منطقه غرب آسیا احساس خوبی ندارد.
نکته مهم و قابل‌توجه اعلام خبر انحلال اخوان‌المسلمین با دیدار ملک عبدالله پادشان اردن، با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در یک روز است و نمی‌توان همزمانی این دو اتفاق را تصادفی دانست.
از طرفی دیگر ترکیه و قطر که حامیان اصلی جریان اخوان‌المسلمین به شمار می‌آیند و سال‌هاست که با عربستان بر سر این مسئله به صورت پنهانی در تقابل هستند، امروز با سیطره بر سوریه فرصت را همانند دوران بهار عربی برای تقویت نفوذ منطقه‌ای خود مناسب می‌دانند.
به نظر می‌رسد با توجه به تلاش‌های اخیر قطر و ترکیه و تضاد این تلاش‌ها با سیاست کلی عربستان در مقابله با اسلامگرایی، تقابل دو طرف در آینده نزدیک بار دیگر به بالاترین حد خود و به اشکال مختلف برسد و کشورهای مختلف منطقه‌ای را شامل شود.
