خانه تیزنو دزفول؛ نگینی در دل بافت تاریخی

در میان کوچه‌پس‌کوچه‌های آجری بافت قدیمی دزفول، خانه‌ای قد علم کرده که نه‌تنها بزرگ‌ترین خانه تاریخی این شهر است، بلکه از نظر زیبایی و معماری، یکی از شاخص‌ترین آثار به‌جامانده از گذشته باشکوه این سرزمین به شمار می‌رود. خانه تیزنو، بنایی عظیم و پرجاذبه در محله‌ی قلعه، اکنون به یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری جنوب کشور بدل شده و آینه‌ای تمام‌نما از فرهنگ، تاریخ و هنر ایرانیان است.

گرچه روایت جذابیت‌های این خانه را می‌توان در صدها صفحه توصیف کرد، اما حقیقت آن است که هیچ واژه‌ای نمی‌تواند جای دیدن آن را از نزدیک بگیرد. اگر می‌خواهید تجربه‌ای از جنس لمس تاریخ داشته باشید، باید چمدان ببندید، راهی دزفول شوید و از نزدیک پا به دالان خاطره‌انگیز این خانه بگذارید.

موقعیت و درسترسی خانه تیزنو

خانه تیزنو در ضلع شرقی محله‌ی قلعه، در دل بافت قدیمی دزفول قرار دارد. اگر در مسیرتان از میدان امام خمینی به سمت خیابان طالقانی حرکت کنید، پس از گذر از چاپخانه گلستان، کافی‌ست وارد کوچه‌ای در سمت راست شوید تا در انتهای آن، با نمای باشکوه خانه تیزنو روبه‌رو شوید. این بنا اکنون به‌عنوان اداره میراث فرهنگی دزفول نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ویژگی‌ها خاص خانه تیزنو

خانه تیزنو صرفاً مجموعه‌ای از خشت و آجر نیست. این بنا، شاهکاری از هنر معماری سنتی ایران است که در آن ذوق، ظرافت و دانش مهندسی گذشتگان به زیبایی هرچه تمام‌تر به نمایش درآمده است.

نمای آجری خانه، با نقش‌های منظم و ترکیب هنرمندانه آجر و قلوه‌سنگ، از همان ابتدا چشم را خیره می‌کند. با عبور از درب اصلی، وارد هشتی بزرگی می‌شوید که سقف آن با اشکال هندسی خاص و قلوه‌سنگ‌های رودخانه‌ای تزئین شده است. از این نقطه، دو مسیر پیش روی شماست: راهی به سمت بخش بیرونی خانه (محل پذیرایی از میهمانان) و راهی دیگر به سمت اندرونی خانه و اتاق‌های خصوصی.

ورود به حیاط، تجربه‌ای لذت‌بخش است. حوض فیروزه‌ای در مرکز، باغچه‌های سبز در اطراف، دیوارهای آجری مزین به طاق‌نماها و گلدسته‌ها، همگی فضایی آرام و شاعرانه خلق کرده‌اند. در گوشه حیاط، چهار پله شما را به ایوان طبقه همکف می‌برند؛ جایی که پنجره‌های مشبک ارسی، نور خورشید را به رنگ‌های سحرانگیز تبدیل می‌کنند.

در ضلع جنوبی ایوان، اتاق‌هایی با پنجره‌های چوبی و گچ‌بری‌های ظریف قرار دارند که با معماری اصیل ایرانی طراحی شده‌اند. طبقه بالای خانه نیز به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود که چشم‌انداز بی‌نظیری به رودخانه دز و پل تاریخی دزفول دارد؛ منظره‌ای که ارزش ثبت در قاب دوربین را دارد.

قدمت خانه تیزنو؛ از صفویان تا پهلوی

ساخت اولیه این خانه در اواخر دوران صفوی آغاز شد؛ هرچند در آن دوره به‌طور کامل به پایان نرسید. در دوران قاجار و سپس پهلوی، بخش‌های مختلفی به آن افزوده شد و خانه، چهره‌ی کنونی خود را یافت. بنابراین تیزنو، نتیجه‌ی تداوم معماری در سه دوره تاریخی است و ترکیبی منحصربه‌فرد از سبک‌های سنتی هر دوره را در خود جای داده است.

در زیر بنای خانه، دو زیرزمین مجزا به نام‌های شبستان و شوادون وجود دارند. شبستان حدود یک و نیم متر پایین‌تر از سطح حیاط قرار دارد و برای تحمل وزن سنگین این عمارت، با دیوارهای ضخیم و مقاوم ساخته شده است. شوادون نیز که از ویژگی‌های خاص معماری دزفول به شمار می‌رود، فضایی خنک و مطبوع برای فصل‌های گرم سال فراهم می‌کند و نقش تهویه طبیعی خانه را بر عهده داشته است.