چشم سوم پزشکی

در روزگاری که چندان هم از زمان ما دور نیست، پزشکان تنها به تجربه و دانش خود متکی بودند و تلاش می‌کردند از صدای سرفه، رنگ پوست و چشم بیمار، راهی بجویند که بیماری را تشخیص بدهند و البته که همیشه هم موفق نبودند؛ بیماری همچون شبحی بر جان آدم‌ها سایه می‌افکند و تشخیص دیرهنگام یا حتی عدم تشخیص بیماری، بسیاری را به کام مرگ می‌کشاند. اما با پیشرفت‌های روزافزون علم، تشخیص‌ها به موقع‌تر و دقیق‌تر شدند اما امروز، پدیده‌ نوظهور هوش مصنوعی، چون چراغی پرنور، راه را در حوزه‌ پزشکی و سلامت روشن می‌کند و با پردازش میلیون‌ها داده، تنها در عرض چند ثانیه گامی بزرگ در درمان و تشخیص برداشته است.

گام‌های آغازین ایران

جهان امروز با سرعت فوق‌العاده‌ای به استفاده‌ گسترده از هوش مصنوعی در حوزه‌ سلامت روی آورده است و خوشبختانه ایران هم از این پدیده‌ جهانی عقب نمانده و هرچند با سرعت کمتر اما گام‌های اولیه در این حوزه را برداشته است.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران در تازه‌ترین سخنان خود به استفاده از هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: «هوش مصنوعی تحولی بزرگ در تشخیص و درمان بیماری‌ها ایجاد می‌کند. این فناوری با تحلیل حجم انبوهی از اطلاعات پزشکی، به تدریج نقش کلیدی در سیستم‌های بهداشتی و آزمایشگاهی ایفا خواهد کرد.»

در فروردین ماه سال جاری، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری و صندوق توسعه ملی با امضای تفاهم‌نامه‌ای مشترک، همکاری راهبردی خود را در زمینه‌ی تأمین مالی ۱۰۰ میلیون دلاری پروژه‌های حوزه فناوری، دانش‌بنیان‌ها و هوش مصنوعی آغاز کردند.

با این همه اما بهره‌برداری کامل از هوش مصنوعی در نظام سلامت، نیازمند سرمایه‌گذاری، توسعه‌ زیرساخت‌ها و آموزش نیروی انسانی متخصص است که ایران هنوز با نقطه‌ مطلوب، فاصله دارد اما به نظر می‌رسد حوزه‌ سلامت بر این پافشاری می‌کند تا هوش مصنوعی در ایران نیز مانند کشورهای پیشرفته، به یکی از ارکان اصلی نظام سلامت بدل شود.

چگونگی کارکرد هوش مصنوعی در نظام سلامت

هوش مصنوعی، با تحلیل حجم بسیار زیادی از داده‌های پزشکی بیمار، علائم را به سرعت شناسایی می‌کند و می‌تواند با تشخیص به موقع، بیماران را از خطرهای جبران‌ناپذیر در آینده، مصون نگه ‌دارد.

از سوی دیگر هوش مصنوعی با بررسی ژنتیک، سبک زندگی و سابقه‌ی بیمار، راه‌های درمانی فقط برای همان شخص پیشنهاد می‌کند. این یعنی دیگر از نسخه‌های تکراری خبری نیست و هرکس بنا بر وضعیت بیماری خود، نسخه‌ای خاص دریافت خواهد کرد که روند درمان را دقیق‌تر، علمی‌تر و مؤثرتر خواهد کرد.

هوش مصنوعی با پیش‌بینی‌های دقیق که از راه تحلیل‌ الگوهای بیماری در سطح جمعیت به دست می‌آید می‌تواند افراد در معرض خطر بیماری‌هایی همچون سرطان یا دیابت را تشخیص دهد.

کمک هوش مصنوعی در بیمارستان‌ها، فشار مضاعف را از دوش کادر درمان برداشته و با پیش‌بینی نیازها، توزیع تجهیزات، تعیین نوبت‌دهی و کاهش خطاهای پزشکی، به افزایش کارایی کادر درمان کمک می‌کند.

با این همه اما نباید این تصور ایجاد شود که هوش مصنوعی می‌تواند جایگزین پزشک باشد بلکه دستیاری قوی است و به پزشک، خصوصاً در شرایط اورژانسی، یاری می‌رساند.

چالش‌های هوش مصنوعی در ایران

عدم وجود قوانین شفاف و به روز در استفاده از هوش مصنوعی، یکی از چالش‌ها در حوزه‌ پزشکی است؛ هنوز روشن نیست که اگر این الگوریتم مرتکب خطا شود مسئولیت آن بر عهده‌ی چه کسی است.

هوش مصنوعی برای کارایی بهتر نیازمند داده‌های فراوان، به روز و دقیق است اما در ایران بسیاری از پرونده‌ها هنوز از استانداردهای واحد برخوردار نیستند بنابراین ممکن است در این زمینه اشتباه و خطاهایی از سوی هوش مصنوعی صورت بگیرد.

از آنجا که محیط‌های درمانی و به طور کل، نظام سلامت ایران با کشورهای توسعه‌ یافته متفاوت است، شاید لازم باشد که برای کارایی بهتر، هوش مصنوعی در ایران بومی‌سازی شود.

در نهایت باید گفت که هوش مصنوعی از سرعت، دقت و ظرفیتی برخوردار است که هنوز ذهن انسان قادر به پذیرش آن نیست اما استفاده از آن در نظام سلامت ایران، نیازمند زیرساخت‌های حقوقی، اخلاقی و فنی‌ است.

آینده‌ نظام سلامت به سرعت به سمت هوشمند شدن در حرکت است اما این هوشمندی، بدون هوشیاری جمعی امکان‌پذیر نخواهد بود.