کاهش تلفات برق از ۶ درصد به ۲.۵ درصد

تلفات برق به معنای اختلاف میان میزان برقی است که در نیروگاه‌ها تولید می‌شود و برقی که در نهایت به دست مصرف‌کننده می‌رسد. این تلفات به دو دسته فنی و غیرفنی تقسیم می‌شود.

تلفات فنی ناشی از مقاومت طبیعی سیم‌ها، اتصالات و تجهیزات شبکه در عبور جریان الکتریکی است، در حالی که تلفات غیرفنی شامل استفاده غیرمجاز از برق، دستکاری کنتورها و خطای تجهیزات اندازه‌گیری می‌شود.

افزایش این تلفات به معنای هدررفت بخشی از انرژی تولیدشده است که می‌تواند در ناترازی شبکه برق (یعنی فاصله میان تولید واقعی و مصرف نهایی) اثرگذار باشد. هرچه تلفات بالاتر باشد، نیروگاه‌ها باید برق بیشتری تولید کنند تا نیاز مصرف‌کنندگان واقعی تأمین شود، که نتیجه آن افزایش مصرف سوخت، هزینه‌های تولید و فشار بر شبکه انتقال و توزیع است.

کاهش چشمگیر تلفات در شبکه برق ایران

در دهه گذشته، میزان تلفات شبکه برق کشور کاهش محسوسی داشته است. آمارها نشان می‌دهد تلفات در شبکه انتقال از حدود ۶ درصد به ۲.۵ درصد و در بخش توزیع از حدود ۱۶ درصد به ۹.۲ درصد رسیده است.

در مجموع، تلفات فعلی شبکه برق ایران در حدود ۱۱ درصد برآورد می‌شود؛ رقمی که در مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه وضعیت مطلوبی دارد. بر اساس برنامه‌ریزی وزارت نیرو، این عدد باید تا پایان برنامه هفتم توسعه به کمتر از ۸.۵ درصد برسد.

استاندارد وزارت نیرو در شرایط ایده‌آل اقتصادی و فنی نیز عددی بین ۴.۵ تا ۶ درصد را به‌عنوان سطح قابل قبول تلفات در نظر گرفته است.

مقایسه تلفات برق ایران با سایر کشورها

بر پایه آمارهای جهانی، میانگین تلفات برق در جهان حدود ۸.۳ درصد است. کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند چین (۵.۵ درصد)، آمریکا (۵.۹ درصد) و فرانسه (۶.۴ درصد) در پایین‌ترین سطح تلفات قرار دارند. در مقابل، عراق با بیش از ۵۰ درصد، هند با ۱۹.۴ درصد و ترکیه با ۱۴.۸ درصد از جمله کشورهایی هستند که بیشترین میزان تلفات برق را دارند.

در این مقایسه، ایران با میانگین حدود ۱۱ درصد تلفات، وضعیتی بهتر از کشورهایی مانند ترکیه، برزیل، مکزیک و پاکستان دارد و از نظر راندمان شبکه به کشورهای توسعه‌یافته نزدیک‌تر شده است. همچنین شبکه برق ایران از نظر وسعت، ساختار و نوع مصرف با کشور اسپانیا (۹.۶ درصد) قابل مقایسه است.

تلفات غیرفنی؛ چالش پنهان صنعت برق

بخشی از تلفات برق کشور ماهیت غیرفنی دارد. استفاده غیرمجاز از برق، دستکاری کنتورها و به‌ویژه استخراج غیرمجاز رمزارزها از جمله عواملی هستند که سهم این نوع تلفات را افزایش داده‌اند.

افزایش تلفات غیرفنی علاوه بر زیان مالی، تأثیر مستقیمی بر کیفیت خدمات‌رسانی دارد و باعث فشار مضاعف بر شبکه می‌شود. در سال‌های اخیر با توسعه سامانه‌های نظارتی و اجرای طرح کنتورهای هوشمند، شناسایی این موارد سرعت گرفته است.

کارشناسان تأکید دارند که مقابله با این چالش تنها از مسیر فنی امکان‌پذیر نیست و نیازمند حمایت‌های قانونی، همکاری نهادهای انتظامی و افزایش آگاهی عمومی است.

برنامه‌های وزارت نیرو برای کاهش تلفات برق

وزارت نیرو در سال‌های اخیر مجموعه‌ای از اقدامات فنی و ساختاری را برای کاهش تلفات برق در بخش‌های تولید، انتقال و توزیع به اجرا گذاشته است. در بخش تولید، افزایش راندمان نیروگاه‌ها از ۳۷ به ۴۴ درصد، نوسازی واحدهای فرسوده و تکمیل بخش بخار نیروگاه‌های سیکل ترکیبی از جمله برنامه‌های در دست اجراست.

در بخش انتقال و توزیع نیز طرح‌هایی همچون کاهش طول شبکه‌های فشار ضعیف، جایگزینی کابل‌های خودنگهدار، استفاده از هادی‌های پرظرفیت، نصب خازن‌های اصلاح توان و توسعه کنتورهای هوشمند دنبال می‌شود. علاوه بر این، توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک و استقرار آنها در نزدیکی مراکز مصرف، نقش قابل‌توجهی در کاهش تلفات ناشی از انتقال برق ایفا کرده است.

چقدر موفق بوده‌ایم و چه باید کرد؟

داده‌ها نشان می‌دهد که صنعت برق ایران در مسیر کاهش تلفات و افزایش بهره‌وری انرژی عملکرد قابل‌توجهی داشته و توانسته در یک دهه گذشته سهم تلفات را از حدود ۱۶ درصد به نزدیک ۱۱ درصد برساند.

با وجود این پیشرفت، رسیدن به سطح استاندارد جهانی مستلزم سرمایه‌گذاری پایدار در نوسازی شبکه، توسعه فناوری‌های هوشمند، بهبود جانمایی نیروگاه‌ها و اصلاح الگوی مصرف است.

تداوم این مسیر، علاوه بر صرفه‌جویی در منابع ملی و کاهش ناترازی، می‌تواند به افزایش پایداری شبکه برق، کاهش مصرف سوخت فسیلی و ارتقای جایگاه ایران در شاخص‌های جهانی بهره‌وری انرژی منجر شود.