صادرات انرژی به عراق قربانی فشار واشنگتن
صادرات گاز و برق ایران به عراق اگرچه همواره با چالش‌هایی همراه بود اما مسیری برای تعامل تجاری ایران و عراق و تامین نیازهای انرژی این همسایه ایجاد کرده بود. با دستور آمریکا از روز شنبه گذشته، معافیت‌های عراق برای تامین انرژی از مسیر ایران در راستای اجرای سیاست فشار حداکثری لغو شد و دیگر ایران نمی‌تواند گاز و برق به این کشور صادر کند.
به گزارش گروه اقتصادی آوش، دولت اول دونالت ترامپ که روی کار آمد، برجام پاره شد و تحریم‌ها علیه ایران شدت گرفت اما همواره معافیت‌هایی برای برخی شرکای آمریکا در نظر گرفته می‌شد که آنها از اعمال سیاست‌های این کشور، زیان و خسارتی متحمل نشوند. یکی از این شرکا عراق بود.
عراق همسایه جنوب غربی ایران از نظر انرژی به کشورمان وابسته است و حدود 30 تا 40 درصد برق این کشور چه به صورت مستقیم و چه از طریق دریافت گاز برای نیروگاه‌ها از طریق ایران تامین می‌شود. به همین دلیل آمریکا برای این شریک خود در منطقه خاورمیانه، معافیت‌هایی را وضع می‌کند.
از آنجایی که عراق جنگ زده قادر نبود انرژی مورد نیازش را به تنهایی تامین کند، در سال 2018 آمریکا مجوز تداوم تعاملات انرژی با ایران را برای عراق صادر می‌کند. این مجوزها تقریبا هر 120 روز تمدید می‌شود اما طبق اعلام وزارت امور خارجه آمریکا، دیگر قرار نیست واشنگتن اجازه دهد که این رویه ادامه یابد. معافیت آمریکا برای عراق روز شنبه 18 اسفند 1403 به پایان رسید و حالا عراق با یک کسری عظیم در حوزه انرژی باید مشکلاتش را از مسیرهای دیگری حل کند.
رویترز در گزارشی به نقل از سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اعلام می‌کند: واشنگتن اجازه نمی‌دهد ایران به هیچ درجه‌ای از تسهیل مالی و یا اقتصادی دست یابد.
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا این تصمیم را در راستای اعمال سیاست فشار حداکثری آمریکا اعلام می‌کند و از دولت عراق می‌خواهد که وابستگی خود به انرژی ایران را به حداقل برساند.
عراق بزرگترین مشتری برق ایران
ایران سال‌هاست که تلاش می‌کند اقتصادش را با دیگر کشورهای همسایه گره بزند. وقت یکی از راه‌های دستیابی به این هدف تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه بود که نیاز به سرمایه‌گذاری‌های هنگفت داشت. روزی که ترامپ معافیت صادرات انرژی برای عراق در نظر گرفت، طرفداران طرح تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه از این معافیت به‌عنوان برگ برنده استفاده کردند و پروژه‌های بیشتری برای تکمیل زیرساخت‌های انتقال برق به کشورهای همسایه به اجرا درآمد. تکمیل پروژه‌ها عراق را به مهمترین مشتری برق ایران تبدیل می‌کند.
آمارها نشان می‌دهد که 80 درصد برق صادراتی ایران به این کشور همسایه که زیرساخت‌های انرژیش را در جریان جنگ‌های طولانی از دست داده است، صادر می‌شود. ایران از سال 1383 به یکی از تامین کنندگان مهم انرژی در عراق تبدیل شد. اگرچه ظرفیت خط انتقال برق به عراق بیش از ۱۵۰۰ مگاوات است اما میزان صادرات برق به این کشور، عدد ثابتی نبوده و در فصول اوج مصرف در ایران، صادرات به عراق متوقف می‌شود.
بر اساس گزارش‌های موجود و اعلام وزرای نیرو، طی سال‌های اخیر حجم صادرات برق ایران به عراق بین 1300 تا 1400 مگاوات در هر روز منهای فصول گرم سال است.
درباره نوسانات میزان صادرات برق ایران به عراق اطلاعات دقیقی در دسترس نیست و فقط می‌دانیم طبق قرارداد دوساله‌ای که بین دو کشور در سال 1400 بسته می‌شود، حجم صادرات برق از ایران حدود 1200 تا 1300 مگاوات در ساعت است. البته رضا اردکانیان وزیر نیروی وقت در رابطه با این قرارداد تاکید می‌کند که حجم درج شده در قرارداد فقط مربوط به ایام غیر پیک سال است و صادرات به عراق در زمان اوج مصرف ایران متوقف می‌شود.
انعقاد دو قرار داد برای انتقال گاز
کشورمان از سال 1397 نیز صادرات گاز به عراق را آغاز می‌کند. طی دو قرارداد انتقال گاز به عراق و بصره قرار بود روزانه 50 میلیون متر مکعب گاز به سمت عراق ارسال کنیم اما در عمل این میزان صادرات ثابت نبوده و بسته به شرایط و فصل تغییر می‌کند.
بر اساس اطلاعات موجود، ایران به‌طور میانگین، روزانه بین ۲۰ تا ۴۰ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر می‌کند و آن‌طور که وزیر برق عراق اعلام می‌کند: واردات گاز از ایران در ماه‌های گرم به ۳۰ تا ۴۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد. این میزان گاز تقریبا معادل یک فاز پارس جنوبی است.
طبق سیاست از پیش اعلام شده ایران، در فصل سرد سال که مصرف خانگی در کشورمان افزایش می‌یابد و در داخل با افت شدید فشار گاز مواجه می‌شویم، صادرات گاز به عراق به حدود 10 میلیون متر مکعب می‌رسد.
مجید چگنی مدیرعامل پیشین شرکت ملی گاز ایران درباره میزان صادرات این حامل انرژی به عراق اعلام می‌کند: از 2017 تا 2025، 52 میلیارد مترمکعب گاز به عراق صادر کرده‌ایم که نشان می‌دهد به‌طور میانگین سالانه حدود 10 میلیارد مترمکعب گاز به عراق صادر شده است.
صادراتی که ارز ندارد
اگرچه نفت و گاز مهمترین محل تامین منابع ارزی ایران است اما تامین نیازهای انرژی عراق -که حالا برایش محدودیت هم اعمال شده-، ارز مناسبی برای ایران تامین نکرده است. پرداخت بهای گاز و برق صادراتی ایران به عراق با مسایل پیچیده تحریمی گره خورده و این کشور همسایه که نیازمند انرژی ماست، همیشه بدهکار ایران بوده است و مطالبات ایران را بر اساس سیاست‌های اعلامی آمریکا پرداخت می‌کند.
در سال‌های اخیر، بدهی عراق به ایران بابت برق و گاز به چند میلیارد دلار رسیده است و از آنجا که این کشور نمی‌تواند به دلیل تحریم‌ها، پول ایران را مستقیم پرداخت کند، این پول در حساب خاص بانک تجارت عراق (TBI) می‌رود تا طبق سیاست آمریکا، برای خرید کالای بشر دوستانه مثل غذا و دارو از خود عراق یا کشورهای ثالث مصرف شود.
در سال 1401 میدل ایست آی خبر داد که بدهی‌های عراق به ایران با دینار پرداخت می‌شود اما این دینار در حراج ارزی عراق تبدیل به دلار شده و به ایران می‌رسد. با انتشار این خبر محدودیت‌های جدیدی از سوی آمریکا علیه ایران اعمال شد زیرا طبق سیاست‌های آمریکا ایران نباید به دلار دسترسی پیدا می‌کرد. سال 1402 نیز خبرهایی درباره تجارت ایران و عراق با استفاده از دینار دست به دست می‌شد.
درباره میزان مطالبات ایران از عراق اطلاعات زیادی در دسترسی نیست. 12 تیر 1402 یحیی آل اسحاق رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق از طلب 10 میلیارد دلاری ایران از عراق به دلیل صادرات گاز و برق به این کشور خبر می‌دهد. به گفته او، این رقم دائما در حال افزایش و کاهش است.
ایران برای تسویه مطالباتش با عراق، راه‌های مختلفی از جمله تهاتر و خرید کالاهای اساسی با پول‌های حاصل از صادرات گاز و برق را هم امتحان کرده است و در مقاطعی ذرت دامی از عراق به جای پول گاز و برق به ایران وارد می‌شود اما این شیوه هم نمی‌تواند مطالبات موجود را کامل تسویه کند.
با وجود اینکه طی سال‌های اخیر صادرات برق و گاز ایران به عراق ادامه داشته است اما کشورمان هرگز نتوانسته است پول خود را به‌طور کامل دریافت کند و این روزها نیز با اعمال تحریم‌های حداکثری آمریکا و ممنوعیت صادرات انرژی به عراق، چالش جدیدی پیش روی ایران قرار داده می‌شود.
