انتقال گنج های حرم امام رضا (ع) به تهران با بادیگارد + عکس
کتابخانه و موزه ملک اقدام به برپایی نمایشگاهی از منتخب آثار موزه حرم امام رضا(ع) کرده است؛ آثاری که به دلیل نفاست و ارزش معنوی، گنج‌های پنهانی هستند که با شرایط خاص به تهران منتقل شده‌اند.
نمایشگاه هشت فرنود، منتخب گنجینه حرم مطهر امام رضا (ع)، تا فرارسیدن سالروز شهادت ثامن‌الحجج(ع) در کتابخانه و موزه ملک میزبان علاقه‌مندان به هنر آیینی و دلدادگان به اهل بیت(ع) است. در این نمایشگاه، 40 اثر از آستان حرم رضوی خارج و به این موزه منتقل شده است. رازی‌پور، مسئول بخش این نمایشگاه، در جمع خبرنگاران که برای بازدید از این مجموعه حاضر شده بودند، به توضیحاتی درباره این آثار پرداخت و گفت: این آثار علاوه بر جنبه هنری، از قداست معنوی نیز برخوردار است. در این نمایشگاه، آثار از قرن ششم تا دوره معاصر به نمایش گذاشته شده است.
گنج‌های نادیده از حرم مطهر رضوی
به گفته او؛ نقل و انتقال این آثار با رعایت پروتکل‌های خاص و با اجازه تولیت آستان قدس و با اسکورت و بادیگارد صورت گرفته است. تلاش شده در نمایشگاه "فرنود هشت" علاوه بر گزینش آثار براساس نفیس و هنری بودن، بُعد معنوی آنها نیز در نظر گرفته شود.
رازی‌پور در ادامه به توضیح درباره آثار این نمایشگاه پرداخت و ادامه داد: از جمله آثار به نمایش درآمده در این نمایشگاه، کتیبه طلاکوب شده زیارت امام رضا(ع) است. در ایام گذشته چون از کاغذ کمتر استفاده می‌شد، زیارت‌نامه‌ها بر روی طلا، برنج و... ثبت و بر درهای چوبی نصب می‌شد تا زوار، زیارت‌نامه را بخوانند. درهای چوبی با گذر زمان از بین رفته اما این کتیبه‌ها به عنوان یادگار، حفظ شده‌اند.
شمه‌ای از شکوه حرم رضوی
زیارت‌نامه‌های تاریخی حرم رضوی اغلب از جنس فولادی زرکوب از جنس برنج و فولاد و مشبک طلاکوب هستند. با این حال در نمایشگاه فرنود هشت، لوح چوبی از زیارت‌نامه امین‌الله به نمایش درآمده که مربوط به اوایل دوره افشاریان و به خط نسخ احمد نیریزی است که در 20 سطر این زیارت را مرقوم کرده است.
کاشی زرین‌فام مربوط به دوران سلطان سنجر از دیگر آثار به نمایش درآمده در این نمایشگاه است که به دستور شرف‌الدین قمی ساخته شده. به گفته رازی‌پور؛ حرم رضوی در هر دوره‌ای پس از گسترش و توسعه، نیاز به تعویض آثار داشته است، به همین دلیل برخی از این آثار مانند "کاشی زرین‌فام" جابجا و سپس در گنجینه رضوی نگهداری می‌شوند.
ای گنبد همیشه مطهر به عطــر اشک ...
زائران رضوی چشم بر آستان مقدس علی‌ابن موسی‌الرضا(ع) دارند و گاه، شلوغی حرم و یا حتی نم اشکی مانع از توجه به جزئیات حرم می‌شود. در حالی که حرم از گذشته تا به امروز، مورد توجه اهل هنر و صاحبان قدرت بوده و ارائه یک اثر هنری به این مجموعه عظیم، در نظر هنرمند عرض ارادتی است بر آستان و حریم دوست.
خاک در شاه خراسان منم
نمایشگاه "فرنود هشت" نمونه‌هایی از آثار وقفی را نیز به نمایش گذاشته که شمه‌ای از ارادت عاشقان علی ابن موسی‌الرضا(ع) را بیان می‌کند و بخشی از شکوه آستان حضرت را به تصویر می‌کشد. از جمله این آثار، قلمدانی است که توسط شاه سلطان حسین صفوی به آستان مقدس رضوی وقف شده است. جنس این قلمدان، از جنس فولاد طلاکوب است و توسط کمال‌الدین محمود در عصری ساخته شد که هنر فولادسازی در ایران به اوج خود رسیده و از آن با عنوان "عصر طلایی" یاد می‌کنند.
بر این قلمدان شعری از سلطان حسین صفوی که خود را «بنده شاه ولایت» خوانده، نقش بسته با این ابیات:
تعالی‌الله از این زیبا قلمدان
که شد هم‌دست و هم‌زانوی شاهان
قلم فرماندهی شیوا بیان است
که حرفش بر زبان دایم نهان است
دعای شاه می‌باشد مدارش
بود ذکر خفی پیوسته کارش
شمشیر فولادی منتسب به کریم خان زند و لطفعلی خان زند از دیگر آثار نفیس این نمایشگاه است که توسط اسماعیل ابن عامر عرب، از شمشیرسازان دوره زندیه ساخته شده. این شمشیر با قبضه فولادی نقش برجسته سیم‌پیچ، ساخته شده با فولاد نورد شده به روش مشهور به نردبان محمد با رقم طلاکوب یا صاحب‌الزمان(عج) ساخته شده است.
نمایشگاه فرنود هشت به گونه‌ای طراحی شده که در میانه نمایشگاه، صندوق پوش زری‌بافت قرار دارد- که برحسب شواهد گفته می‌شود مربوط به دوره زند و اوایل قاجار باشد- و در اطراف، آثاری هنری که در روزگاری بخشی از حرم مطهر رضوی را شکل داده‌اند.
تاریخچه هرکدام از این آثار، نمایی از آیین عزاداری و اداره حرم در ادوار مختلف تاریخ را به نمایش می‌گذارد. از جمله آثار جالب این مجموعه، گُل‌گیری است که به نمایش درآمده. گُل‌گیر نوعی قیچی است که محفظه‌ای برای جمع‌آوری قسمت‌های سوخته فتیله شمع‌ها و چراغ‌ها دارد. گفته می‌شود در گذشته مراقبت از شمع‌ها و شمعدان‌ها جزو وظایف خدمه آستان بوده که با مقراض‌های مخصوص معروف به گُل‌گیر، سوخته فتیله شمع‌ها و چراغ‌ها را برای روشنایی بهتر می‌گرفتند. در اسناد آستان قدس از دوره صفوی به بعد، به خرید یا تهیه گُل‌گیر در کنار دیگر ابزار روشنایی اشاره شده است. گل‌گیرها دارای انواع مختلفی از جنس فولاد، آهن و برنج‌اند و در برخی از آنها کتیبه وقف نیز قید شده است.
نمایی از تاریخ در دل آثار هنری حرم رضوی
در نمایشگاه حاضر نیز یکی از گل‌گیرها از جمله آثار وقفی است که واقف قید کرده که آن را وقف حرم کرده و تأکید کرده است که اگر کارکرد آن تغییر کند، «نفرین» خواهد کرد. رازی‌پور، با اشاره به آیین روشنایی و خوشبو کردن حرم رضوی گفت: در حرم از عود، اسپند و گل محمدی برای تهویه هوا و خوشبو کردن فضا استفاده می‌شده است. همچنین خدام از گل‌گیرها برای جمع‌آوری پارافین‌های باقی‌مانده شمع‌ها هم استفاده می‌کردند تا بعداً از آنها شمع جدیدی ساخته شود و به نوعی با این روش، در هزینه صرفه‌جویی کرده و اسراف نمی‌کردند.
از جمله آثار به نمایش درآمده، دری است با چند قفل که حکایتی تاریخی از شیوه و آیین بازگشایی و بستن درهای حرم در ادوار گذشته دارد. رازی‌پور در این‌باره گفت: بستن درهای حرم نیز آیین مخصوص به خود را داشت. به این صورت که قفل‌ها که عمدتاً از جنس نقره بود، در دست خدام دست به دست می‌شد تا به دست سرکشیک می‌رسید. بعد از بستن درها نیز دعا و زیارت‌نامه خوانده و خدام شروع به تطهیر و پاکیزه کردن حرم می‌کردند. حرم، دو ساعت مانده به اذان صبح نیز با آیین خاصی بازگشایی می‌شد. این روش در گذشته مرسوم بوده و در حال حاضر حرم رضوی به صورت شبانه‌روی باز است.
ای دادرس درماندگان؛ فریاد رس، فریاد رس...
عصای «یساول» از دیگر اشیای این نمایشگاه است؛ عصایی که با روکش نقره ساخته شده و مخصوص دربانان حرم مطهر است. در حرم امام رضا(ع) چهار عصای نقره‌ای وجود دارد. خادمانی که این عصاها را همراه دارند، در ایوان نقاره‌خانه و ایوان ساعت واقع در صحن انقلاب، ایوان باب‌السلام و ایوان تلگراف‌خانه واقع در صحن آزادی حضور پیدا می‌کنند. در تاریخچه این عصا گفته شده است که حرم مطهر رضوی محل رفت و آمد خلفای عباسی بوده و دربانانی به نام یساول داشته که مسلح به نیزه، از مبادی ورودی محافظت می‌کردند و تا سال‌ها بعد از دفن هارون عباسی نیز این رویه ادامه داشت. بعد از مدتی نیزه‌های دربانان با عصاهای موجود تعویض شدند و فقط دربانان عسند که این عصاها را به دست می‌گیرند و در کنار درهای اصلی و منتهی به صحن‌ها می‌ایستند. از آنجا که این عصاها نشانه عزت و پادشاهی حضرت رضا(ع) بود و متعلق به حرم آن بزرگوار است، گاه زائران با بوسیدن و یا لمس، از آن تبرک می‌جوییدند.
یکی از بخش‌های جالب نمایشگاه، مربوط به هنر موسیقی در حرم رضوی است که با نمایش بخشی از ادوات آیین نقاره‌زنی به آن پرداخته شده است. در این نمایشگاه کَرنایی به نمایش گذاشته شده که یادآور نقاره‌خانه رضوی در زمان‌های خاصی است. به گفته رازی‌پور؛ از میان حرم‌های شریفه و مطهر اهل بیت(ع)، تنها حرم مطهر رضوی است که در آن از این نوای موسیقی استفاده می‌شود.
گفته می‌شود آهنگ امروز کرناها در آیین نقاره‌زنی، همان آهنگ قرن‌های قبلی است. سرنواز یا سردرسته کرنانوازان، کرنا را به طرف گنبد گرفته و با حالت سلام می‌گیرد و در کرنا می‌گوید: سلطان دنیا و عقبا، علی ابن موسی الرضا(ع). در ادامه، پس‌نوازان هماهنگ با کرنا، می‌گویند: «امام رضا(ع)». و سرنواز مجدداً می‌گوید: «امام رضا، امام رضا، امام رضا(ع)»؛ و بقیه در کرنا می‌گویند: «غریب رضا، غریب رضا(ع)»، سرنواز می‌گوید: «دوره دوران، امام رضا»، پس‌نوازان می‌گویند: «ای دادرس بیچارگان»، سرنواز می‌گوید: «ای دادرس درماندگان»، پس‌نوازان می‌گویند: «فریادرس، فریادرس».
بخش دیگر بازدید خبرنگاران به بخش مرمت و حفاظت، صحافی و مستندنگاری اختصاص داشت. این بخش‌ها به دلیل تأکید مرحوم حاج حسین آقا ملک، واقف و مؤسس کتابخانه و موزه ملی ملک، به این مجموعه افزوده شده است تا هیچ یک از آثار از مجموعه خارج نشود. در این بخش، کارشناسان امر با در نظر گرفتن نوع الیاف، کاغذ و ... شروع به مرمت آثار می‌کنند. در ابتدا آسیب‌ها که عمدتاً شیمیایی و بیولوژیکی است، شناسایی شده و متناسب با آسیب، نوع مواد انتخاب می‌شود.
به گفته زهرا نیکویی، مسئول حفاظت و نگاهداشت آثار تاریخی، تمام تلاشمان این است که در بهترین وضعیت و شرایط، هر اثری را حفظ کنیم. لکه‌گیری، پارگی، از بین بردن قارچ‌ها و ... براساس مبانی نظری مرمت انجام می‌شود. در درجه بعد، طبق قوانین تلاش می‌شود که اثر از نظر فیزیکی نیز حفظ شود.
محسن حق‌گو، مسئول بخش مستندنگاری اداره اطلاعات فرهنگی و حفاظت فنی مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، نیز در توضیح روند کار در بخش مرمت گفت: چند اصل عمومی برای هر اثر رعایت می‌شود. نخست آنکه روش به کار گرفته شده، امکان برگشت‌پذیر بودن را داشته باشد؛ چون روش‌ها ممکن است تغییر کند و روش جدیدتری جایگزین شود. از سوی دیگر، تمام تلاش ما بر این است که حداقل مداخله را با هدف حذف عامل آسیب‌زا داشته باشیم. سومین اصل نیز عدم تفسیر است؛ به این صورت که اگر بخشی نوشته شده، ما آن را بازسازی نمی‌کنیم، مگر اینکه مستندات متقن وجود داشته باشد که آن هم شرایط خاص خود را دارد.
او همچنین درباره بخش مستندنگاری نیز توضیحاتی داد و آن را بازویی برای کمک به دیگر بخش‌ها توصیف کرد. به گفته او؛ کار بخش مستندنگاری تهیه داده از آثار اعم از آثار حجمی است که غیر قابل اسکن هستند یا نیاز به کار ویژه دارند. از این دسته از آثار تصویربرداری می‌شود.
حق‌گو اضافه کرد: هر یک از آثار، پرونده‌ای دارند که در یک بانک اطلاعاتی ثبت و ضبط می‌شود. این بانک در مدیریت آرشیو قرار دارد و با دسترسی عموم به آن در سایت، به پژوهشگر کمک می‌کند تا بدون نیاز به مراجعه حضوری به موزه، اطلاعات خود را کسب کند. در واقع این بخش، به بخش پژوهش، نمایشگاه، تهیه کاتالوگ و... کمک و یاری می‌رساند. ما حداقل 20_30 گونه آثار در موزه داریم و این تنوع سبب می‌شود که به کارشناسان مختلف نیاز داشته باشیم.
منبع: تسنیم
