کودکان افغان از ترس شناسایی از تحصیل باز می‌مانند
ثبت نام کودکان افغان در مدارس ایران، امسال با مشکلات بیشتری همراه است. حالا دیگر داشتن مدارک اقامتی سد بزرگ ادامه تحصیل این کودکان شده است.
هر ساله با آغاز ثبت‌نام دانش‌آموزان در مدارس، مسئله تحصیل کودکان مهاجر به‌ویژه افغانستانی‌ها به یکی از چالش‌های جدی آموزش و پرورش ایران بدل می‌شود. امسال اما باطل شدن بخشی از مدارک اقامتی مهاجران، شرایط را پیچیده‌تر کرده و هزاران کودک که تا خرداد 1404 سر کلاس درس بودند، حالا پشت درِ مدارس مانده‌اند.
آموزش، حقی که از کودکان مهاجر دریغ می‌شود
ثبت‌نام کودکان مهاجر افغانستانی در ایران همواره با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است. از ثبت‌نام نشدن در برخی مدارس تا تبعیض‌های آشکار، این مسیر برای بسیاری از خانواده‌ها دشوار بود. با وجود تأکید رهبر انقلاب بر حق تحصیل همه کودکان، سال تحصیلی جدید برای بسیاری از اتباع افغانستانی در ایران سالی پر از نگرانی و محرومیت رقم خورده است.
طی ماه‌های اخیر، بخشی از مدارک اقامتی مهاجران از سوی اداره اتباع باطل اعلام شد؛ اقدامی که باعث شد تعداد زیادی از خانواده‌ها در وضعیت نامشخص قرار بگیرند. برخی از آنان یا مجبور به بازگشت به افغانستان شدند یا در خفا ماندند، اما کودکان بیشترین قربانی این تصمیم هستند. بسیاری از آنها که سال گذشته دانش‌آموز بودند، امسال از تحصیل بازمانده‌اند.
روایت یک فعال کودک از بحران مدارک و مدارس
هدی اوغازی مقدم، فعال حوزه کودکان و مهاجران، در گفت‌وگو با «آوش» توضیح می‌دهد: «چند ماه پیش اداره اتباع مدارک بخشی از افغانستانی‌ها را باطل اعلام کرد. همین تصمیم مشکلات بسیاری به وجود آورد. برخی گروه‌ها مثل بیماران یا نظامیان دولت سابق افغانستان از این قاعده مستثنی شدند، اما فرآیند شناسایی و تعیین تکلیف آنها هنوز روشن نیست. در نتیجه بچه‌هایی که پارسال مدرسه می‌رفتند، امسال پشت در مدرسه مانده‌اند.»
او می‌افزاید: «خانواده‌هایی هستند که مدارک داشتند، اما حالا آن مدارک باطل شده و در گروه‌هایی قرار گرفته‌اند که باید تعیین تکلیف شوند. زنان سرپرست خانوار و خانواده‌هایی که یکی از والدین مدرک دارد و دیگری نه، هم بلاتکلیف‌اند. حتی بعضی خانواده‌ها برای گرفتن مدارک جدید وارد فرآیند آزمایش DNA شده‌اند، اما تا زمانی که نتیجه نهایی نیاید، کودکان‌شان از تحصیل بازمی‌مانند.»
بی‌اعتمادی به طرح‌های ثبت‌نام و سرشماری
اوغازی مقدم به مسئله بی‌اعتمادی مهاجران به طرح‌های دولت هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «دولت در سال‌های اخیر چند طرح سرشماری و ثبت‌نام اجرا کرد و به مهاجران وعده مدارک قانونی داد. اما بسیاری از همان مدارک بعداً باطل شد. این اتفاق باعث شد خانواده‌های مهاجر از ترس شناسایی و احتمال اخراج، دیگر وارد طرح‌های جدید نشوند. همین مسئله امروز باعث شده بخشی از کودکان بدون هیچ مدرکی بمانند و از حق تحصیل محروم شوند.»
او همچنین اضافه می‌کند: «در دو سه سال گذشته دولت تا حدی انعطاف نشان داد و مدارکی صادر کرد که کودکان بتوانند به مدرسه بروند. اما حالا همان مدارک هم از اعتبار افتاده و بخش زیادی از دانش‌آموزان افغانستانی از تحصیل جا مانده‌اند. این مسئله لطمه‌های جبران‌ناپذیری به آینده این کودکان خواهد زد.»
کودکان، بزرگ‌ترین بازندگان بلاتکلیفی
بر اساس آمارهای داخلی، طی سال‌های اخیر بیش از ۵۰۰ هزار کودک مهاجر در مدارس ایران ثبت‌نام کرده‌اند. با این حال، هر سال نزدیک به ۱۰۰ هزار کودک افغانستانی به دلیل نداشتن مدارک اقامتی یا مشکلات ثبت‌نام، از تحصیل بازمی‌مانند. امسال هم با توجه به تغییر وضعیت مدارک و رد مرز بخشی از خانواده‌ها، انتظار می‌رود تعداد بازماندگان از تحصیل افزایش پیدا کند.
فعالان حوزه کودک هشدار می‌دهند پیامدهای این محرومیت تنها متوجه مهاجران نخواهد بود. کودکان بازمانده از تحصیل در معرض کار کودک، ازدواج زودهنگام و آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرند و در بلندمدت تبعات آن به جامعه ایران بازمی‌گردد.
آینده‌ای مبهم برای دانش‌آموزان مهاجر
در حالی که وزارت آموزش و پرورش بارها بر امکان تحصیل کودکان بدون مدرک تأکید کرده است، رویه‌های اداری و بروکراسی‌های پیچیده باعث شده این وعده‌ها در عمل اجرایی نشود. بسیاری از مدارس به بهانه نداشتن کد ملی یا مدارک معتبر، از ثبت‌نام کودکان افغانستانی خودداری می‌کنند.
در آستانه آغاز سال تحصیلی جدید، هزاران کودک افغانستانی در ایران همچنان بلاتکلیف هستند؛ کودکانی که نه به افغانستان بازگشته‌اند و نه توانسته‌اند وارد چرخه آموزشی ایران شوند. بلاتکلیفی‌ای که هر روز آینده آنها و جامعه میزبان را تیره‌تر می‌کند.
