ویدئوهای آرشیوی؛ پنجره‌ای رو به گذشته/ فیلمساز فنلاندی از مستند مونتاژ سخن گفت

کارگاه آموزشی و عملی «مستند مونتاژ و چگونگی استفاده از آرشیو» با حضور سامی ون‌اینخن، مستندساز و محقق فیلم فنلاندی، روز یکشنبه ۲۳ آذرماه در پردیس سینمایی ملت در پنجمین روز از نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» برگزار شد.

فیلم تجربی؛ نوعی تحقیق و پژوش در هنر سینما

سامی ون‌اینخن در ابتدای این کارگاه گفت: فیلم تجربی را می‌توانید به عنوان یک نوع تحقیق و پژوش در هنر سینما درنظر بگیرید. چراکه نمیدانید که مسیر ساخت فیلم کجا میرسد و کشف می‌کنید. فیلمساز دوست ندارد که مخاطب حس گمگشتگی پیدا کند اما همین حس گاهی تبدیل به یک تعاملات و فکر جدید می‌شود. مفاهیمی که باعث می‌شود مخاطب از خودش سوال بپرسد چرا به تماشای این فیلم نشسته است، از دل فیلم تجربی و آزمایشی بیرون می‌آید.

او ادامه داد: ویژگی منحصربه فرد سینمای تجربی، حجم زیاد ویدئوهای آرشیوی است که فیلمساز در دست دارد. هنر سینما این است که ویدئوهای مختلف را کنار هم بچینیم و صحنه تازه ارائه دهیم. فیلمساز می‌تواند ویدئوهای متفاوت را کنار هم قرار دهد و صحنه جدید بسازد. چنین عملی حتی به کمک محیط زیست است چراکه انرژی کمتری مصرف می‌شود.

روش‌های استفاده از منابع آرشیوی

او درباره روش‌های استفاده از منابع آرشیوی گفت: حالت اول استفاده آن است که فیلمساز می‌داند فیلم خاصی وجود دارد و از آن استفاده می‌کند. ولی نوع دیگر استفاده از ویدئوهای آرشیوی آن است که از ویدئوهای تازه کشف شده استفاده شود. منظور از ویدئو کشف شده، ویدئویی است که به‌طور ناخواسته با آن مواجه می‌شویم و می‌اندیشیم که با آن چه می‌توان کرد. گاهی شما می‌تواند درباره آن ویدئو تحقیق کنید تا ریشه‌اش را بیابید. فیلم‌های آرشیوی، پنجره‌ای به گذشته‌های ثبت است که می‌توان توسط آن، آن زمان را نگاه کرد. آرشیوهایی هستند که هیچکس نمی‌داند چرا و چه کسی آن‌ها را ساخته‌اند و من به آن‌ها آرشیوهای یتیم می‌گویم.

این محقق فیلم افزود: می‌توان آرشیوهای نصفه و نیمه که ماندگار شده‌اند را پسماند فرهنگی دانست. در استفاده بهتر از ویدئوی آرشیوی می‌توان این امکان را برای مخاطب فراهم کرد که با سوژه ارتباط بهتری بگیرد و بخواهد که آنچه می‌بیند را درک کند. استفاده از ویدئوهای آرشیوی، درحالی‌که در آن تغییری ایجاد نشود، را می‌توان مستند دانست. در سال ۱۹۰۶ فیلمی ساخته شد که می‌گویند اولین فیلم داستانی بلند است. سازندگان این فیلم گروه تئاتری بودند که یک بار فیلم نمایش را تهیه می‌کردند، سپس آن را در مناطق و اماکن مختلف به نمایش می‌گذاشتند. چون در رفت و آمد بودند، فیلم آن‌ها بلندتر می‌شد و از سوی دیگر برای مخاطب گیج‌کننده. اما در نهایت فیلم آنان ساخته شد. هرچند که در طول تاریخ این فیلم از بین رفت و اطلاعی از سرنوشت آن نیست. اما من سعی کردم این فیلم را با استفاده از منابع آرشیوی، بازسازی کنم؛ چراکه من داستان و محتوای فیلم را می‌دانستم.

ادامه داد: فیلم اصلی را به عنوان اسکلت در نظر گرفتم و با محتواهای دیگر، آن را کشف و بازسازی کردم. چراکه می‌خواستم تجربه فیلمساز اصلی را بازسازی کنم، ازاین‌رو هر شهری که فیلم را نمایش می‌دادم از موسیقیدان‌های محلی می‌خواستم که بیایند و حین پخش فیلم بنوازند. فیلمساز می‌تواند از ویدئوها استفاده ببرد و صحنه‌های تازه‌ای بدون تغییر آنچه وجود دارد، به مخاطب نشان دهد.

این فیلمساز بیان کرد: کنار هم قرار دادن ویدئوهای آرشیوی، موجب می‌شود که هر دفعه فیلم دارای یک موسیقی متن، یک حس و یک ویژگی جدید شود. به بحث مالکیت اخلاقی اثری که به وسیله منابع آرشیوی ساخته شده‌ است باید توجه ویژه‌ای داشت، حتی اگر نگاه فیلمساز نسبت به آن ویدئو آرشیوی، انتقادی باشد باید به صاحب ویدئو ادای احترام کند. امروزه اما، در تدوین مدرن آنقدر تفکری درباره استفاده از ویدئوهای آرشیوی مدنظر قرار نمی‌گیرد.

در فیلم مستند و فیلم آرشیوی زمینه‌ اعتماد بین فیلمساز و مخاطب وجود دارد

سامی ون‌اینخن گفت: امروزه فیلم مستند را ژانر جهانی از فیلمسازی به شمار می‌آورند اما این یک برساخت است. کلمه‌ Documentary توسط جان گریرسون آورده شد. در دید من، مفهوم فیلم مستند به قرارداد بین فیلمساز و مخاطب او برمی‌گردد. هیچ کس باور ندارد که فیلم مستند بدون سوگیری و عین واقعیت است. ولی با این وجود، طبق آن قراردادی که پیش‌تر اشاره شد، گمان می‌شود در یک فیلم مستند حقیقتی است که در فیلم دیگر نیست.

حتی در فیلم آرشیوی هم یک قرارداد خاص وجود دارد. درکل در فیلم مستند و فیلم آرشیوی زمینه‌ اعتماد بین فیلمساز و مخاطب وجود دارد. امروزه شاهد آن هستیم که هوش مصنوعی، این زمینه اعتماد را تا حدی مختل کرده است؛ قطعا هوش مصنوعی یک چالش است.

این مستندساز درباره دسته‌بندی منابع آرشیوی گفت: دسته‌بندی منابع آرشیوی نیاز به زمان دارد و شما با تماشای ویدئوهای آرشیوی می‌توانید آن‌ها دسته‌بندی کنید. ویژگی فیلم آرشیوی این است که در حین تدوین، سناریو آن تنظیم می‌شود و این برخلاف سینمای داستانی است.