ابتکار: اولین برنامه عزم ملی برای حفاظت از محیط زیست را در دولت خاتمی تدوین کردیم
رییس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست، تاکید کرد که موفقیت در حکمرانی سبز فراتر از نقش دولت است و نیازمند مشارکت فعال مردم، بخش خصوصی، صنعت، جامعه مدنی و دانشگاه‌هاست. او افزود که تنها با هم‌افزایی این ارکان می‌توان فرایندهای تصمیم‌سازی، سیاست‌گذاری، بودجه، قانون‌گذاری، نظارت و اجرا در مسیر حفاظت از محیط زیست را به‌طور مؤثر پیش برد.
معصومه رییس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست ابتکارظهار کرد: موضوع حکمرانی سبز، ابعاد جهانی و چندوجهی دارد. بخشی از آن به دولت برمی‌گردد که نقش مهمی در سیاست‌گذاری دارد اما تنها بازیگر این حوزه نیست. صنعت، معدن، بخش خصوصی، سرمایه‌گذاری سبز، مردم، جامعه مدنی، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها نیز هر کدام نقشی کلیدی دارند. ترکیب و هم‌افزایی این ارکان است که مفهوم واقعی «حکمرانی سبز» را می‌سازد.
وی با بیان اینکه منظور از حکمرانی فقط دولت نیست و قوه مقننه، قوه قضائیه و سایر نهادها را نیز شامل می‌شود، تاکید کرد: حکمرانی را در یک محدوده تصور نکنیم. امروز مفهوم حکمرانی بسیار گسترده‌تر است و اگر این گستردگی را درک کنیم، می‌توانیم گامی جدی در حل معضلات برداریم. یکی از اشتباهات رایج این است که تصور کنیم همه مسئولیت‌ها به دولت برمی‌گردد و مردم، کنشگران و بخش خصوصی نقشی ندارند.
رییس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست افزود: اگرچه سیاست‌گذاری، نظارت، اجرا و پاسخگویی بخش مهمی از مسئولیت دولت است و هرگز از این مسئولیت کم نمی‌شود اما محدود کردن همه چیز به دولت و نادیده گرفتن نقش مردم نادرست است. شرط موفقیت رقراری ارتباط و موازنه بین مردم و دولت همچنین میان بخش دولتی و خصوصی است.
وی در ادامه گفت: وقتی مردم در سرنوشت خود نقش داشته باشند، احساس تعلق ایجاد می‌شود. آن‌گاه هر فرد می‌گوید این جنگل، این هوا، این دانشگاه و این سرزمین متعلق به من است.
رییس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: حکمرانی سبز فقط «حفاظت از محیط زیست» نیست بلکه شامل فرایندهای تصمیم‌سازی، سیاست‌ها، بودجه، قانون‌گذاری، نظارت و اجرا در یک مسیر مشترک میان حکومت، جامعه مدنی و مردم است.
وی افزود: امروزه حکمرانی خوب و حکمرانی سبز با یکدیگر پیوند دارد. نمی‌توان حکمرانی خوب داشت اما محیط زیست در سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه جایگاهی نداشته باشد.
ابتکار در ادامه گفت: بسیاری از من می‌پرسند «چرا با وجود سال‌ها مدیریت و مسئولیت، وضعیت محیط زیست امروز چنین است؟» پاسخ من همیشه این بوده که اقدامات و تلاش‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت. ما در جمهوری اسلامی ایران درباره قوانین پیشگام بودیم. ایران دوره‌ای سخت از جنگ هشت ساله را پشت سر گذاشت و پس از آن، فشار سنگین سازندگی آغاز شد؛ دوره‌ای که محیط زیست به‌ناچار اولویت کمتری داشت سپس سال‌ها تحریم‌های سنگین موجب شد سیاست‌هایی مانند خودکفایی در اولویت قرار بگیرد. با این حال حالا امنیت ما در گرو حکمرانی سبز است.
وی اضافه کرد: در سال ۷۶ نیز پس از ارائه اولین گزارش محیط زیست به دولت، با دستور آقای خاتمی - رییس جمهوری وقت - اولین برنامه عزم ملی برای حفاظت از محیط زیست را با همکاری دکتر حجت تدوین کردیم. این برنامه‌ای فرابخشی بود که از همان زمان نشان می‌داد محیط زیست تنها یک موضوع سازمانی نیست. در ادامه نیز سیاست‌گذاری‌های مستمری برای تقویت حکمرانی سبز انجام شد که از جمله اجرایی‌سازی ارزیابی زیست‌محیطی در توسعه، صنعت و معدن بود؛ مفهومی که در آن زمان حتی هنوز در دانشگاه‌ها و شرکت‌های مشاوره نیز به‌طور جدی در این زمینه وارد نشده بودند اما سازمان محیط زیست آن را کلید زد.
ابتکار در ادامه گفت: در امتداد بحث توسعه پایدار و حکمرانی سبز، در برنامه چهارم توسعه اقداماتی بسیار مهمی پایه‌گذاری شد که از جمله حسابداری سبز، ارزش‌گذاری منابع طبیعی و محاسبه خسارت‌های زیست‌محیطی بود همچنین صندوق ملی محیط زیست برای اولین‌بار در همان دوره بنیان گذاشته شد.
وی اضافه کرد: در این زمان ارزیابی‌های راهبردی نیز آغاز شد که اخیراً شاهد بودیم در دولت ابلاغ شده است اما پرسش اینجاست که چرا اینقدر فاصله افتاد؟ چه اتفاقی افتاد که برنامه چهارم توسعه عملاً منتفی شد؟ آن برنامه دقیقاً مبتنی بر رویکرد حکمرانی سبز در اقتصاد و توسعه کشور بود. در برنامه چهارم توسعه، شش راهبرد را تعیین کردیم که در خصوص فناوری اطلاعات، فناوری زیستی، نانو، فناوری‌های محیط زیست و هوافضا بود؛ فناوری‌هایی که بیش از هر چیز، بر ذهن، خلاقیت و نوآوری تکیه داشتند.
رییس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست افزود: اتکای دنیای صنعتی به سمت فناوری‌های خلاق است. خوشبختانه دانشگاه‌هایی مثل تربیت مدرس و دیگر مراکز علمی کشور به این حوزه پرداخته‌اند و بعدها در دولت یازدهم و دوازدهم، توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان نیروی پیشران اقتصاد مورد توجه قرار گرفت؛ مسیری که می‌تواند اقتصاد را از وابستگی به منابع کاهنده و مخرب دور کند.
وی با طرح این پرسش که چرا امروز با این حجم از چالش روبه‌رو هستیم؟ گفت: یکی از دلایل فراز و فرود عمل به برنامه‌ها بود. برنامه‌ها در برخی دوره‌ها کنار گذاشته شدند و این وقفه‌ها، در کنار جنگ، تحریم، مشکلات اجتماعی و تغییر رویکردهای حکمرانی مزید بر علت شد.
ابتکار اضافه کرد: با وجود این، در دولت یازدهم توانستیم برنامه ملی توسعه پایدار را پایه‌گذاری کنیم؛ برنامه‌ای که الزام می‌کرد هر بخشی مسیر توسعه خود را در قالب پایداری تعریف کند، یعنی توسعه‌ای که منافع آن برای نسل‌های آینده نیز قابل دسترس باشد.
وی ادامه داد: موضوع دولت سبز و مدیریت سبز نیز از سال‌های ۸۳ آغاز و بعدها در برنامه چهارم به‌صورت رسمی وارد شد علاوه بر آن سیاست‌های کلی محیط زیست از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد که از جامع‌ترین و علمی‌ترین اسناد در حوزه حکمرانی سبز است و اگر دقیق اجرا شود، بسیاری از چالش‌ها را پاسخ می‌دهد.
رییس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه در دولت دوازدهم نیز با نگاه به ظرفیت زیستی سرزمین، برنامه آمایش سرزمین نیز تدوین شد، گفت: مهم است که برنامه آمایش با نگاه ظرفیت زیستی ایران تدوین شده است.
وی اضافه کرد: چند روز پیش گزارشی جهانی منتشر شد که حاصل دو دهه مطالعات ماهواره‌ای درباره منابع آب شیرین است. این گزارش نشان داده که منابع آب شیرین در جهان با سرعتی نگران‌کننده در حال کاهش است. این گزارش تاکید می‌کند که کشورهای خشک خشک تر خواهند شد.
ابتکار ادامه داد: وقتی در تهران نزدیک به ۲۰۰ روز بدون بارندگی سپری می‌شود، این یعنی مسئله فقط محلی یا مدیریتی نیست بنابراین حکمرانی یک مسئله جهانی و اقلیمی است. تغییر اقلیم یک شوخی یا شعار نیست، یک رییس جمهور وضعیت جهان و تغییر اقلیم را به سخره می‌گیرد و خود را رهبر جهان می‌داند.
وی اضافه کرد: در چنین شرایطی حکمرانی سبز دقیقاً همان سازوکار لازم است تا در برابر تغییرات اقلیمی و فشارهای محیط‌زیستی، واکنش سریع، هوشمند و مؤثر داشته باشیم؛ واکنشی که در سیاست‌گذاری، اجرا و تصمیم‌گیری دیده شود.
ابتکار در پایان تاکید کرد: امروز مهمترین مساله حکمرانی سبز، حکمرانی آب است که نیازمند توجه ویژه در سطوح مختلف است به‌ویژه مردم بازیگران اصلی محسوب می‌شوند.
