انتخابات پارلمانی عراق، نگرانی‌ها و سناریو‌های پیش‌رو

مردم عراق امروز در شرایطی پای صندوق‌های رای می‌روند تا نمایندگان پارلمان کشورشان را تعیین کنند که خاورمیانه در یکی از حساس‌ترین مقاطع زمانی خود به سر می‌برد و در طول دو سال اخیر منطقه نه فقط شاهد سقوط حکومت بشار اسد در سوریه، همسایه غربی عراق بوده که از حملات اسرائیل به شماری از کشورها نگران است. نگرانی‌ها در خود عراق نیز اندک نیست. به نوشته احمد رشید، تحلیلگر خبرگزاری رویترز، بسیاری از رای دهندگان عراقی، 20 سال پس از سقوط صدام دیگر از وجود یک دموکراسی واقعی در کشور خود ناامید شده‌اند و معتقدند، روند کنونی قانونی برای آنها فقط فساد، بیکاری و خدمات عمومی ضعیف را به دنبال داشته است. درحالی‌که احزاب، سیاستمداران و گروه‌های مسلح ثروت و منابع طبیعی این کشور را تقسیم می‌کنند و مشاغل را به نزدیکان و وفاداران به خود می‌دهند.

در حالی که طی سال‌های نخست سقوط صدام، مردم از فرقه‌گرایی و درگیری‌های فرقه‌ای در کشور خود رنج می‌بردند در سال‌های اخیر این دست خشونت‌ها کاهش داشته است. بویژه که طبق قوانین این کشور پست‌ها بین جناح‌های اصلی این کشور تقسیم شده و نخست‌وزیر از میان شیعیان، رئیس‌جمهور از میان کردها و رئیس پارلمان از بین مسلمانان سنی انتخاب می‌شود.

بحران‌های جدید

هرچند بحران فرقه‌گرایی تا حدود زیادی از سر این کشور رخت بسته اما اکنون جای آن را نگرانی‌های دیگری گرفته‌اند که از قضا از اهمیت سیاسی بیشتری برخوردارند. اصلی‌ترین آنها مساله حضور آمریکا در عراق و چگونگی این حضور است و جامعه در این خصوص دچار شکافی عمیق است.

عده‌ای معتقدند، نظامیان آمریکایی با ابزار و ادوات و تجهیزات نظامی خود قادر به تامین امنیت عراق است برخی دیگر دیپلمات‌های آمریکایی را عامل بی‌ثباتی کشور خود می‌دانند و از جمله به هشدار اخیر وزیر جنگ آمریکا اشاره می‌کنند که یک هفته مانده به انتخابات این کشور به همتای عراقی خود هشدار داده بود، بزودی حملاتی جدید در خاورمیانه بوقوع خواهد پیوست. این بخش از جامعه عراق معتقد است، این هشدار با هدف بی‌ثباتی در جریان انتخابات صورت گرفته است.

سایر فاکتورهای انتخاباتی

به جز مساله حضور آمریکا در عراق فاکتورهای دیگری هم هستند که رای‌دهندگان عراقی به آنها توجه دارند. به اعتقاد عباس عنبوری، بنیانگذار و رئیس بنیاد رواق بغداد، برای سیاست‌گذاری عمومی، هرچند درگیری‌های قومی در عراق به‌طرز چشمگیری کاهش داشته است اما رای‌دهندگان عراقی همچنان هنگام رای دادن به نامزد‌هایی رای می‌دهند که در فرقه و قومیت خود آنها باشد. ضمن اینکه اولویت‌های رای‌دهندگان در استان‌های مختلف این کشور تفاوت‌های چشمگیری با هم دارد. برای مثال درحالی که برق از دغدغه‌های اصلی رای‌دهندگان در اقلیم کردستان و بصره نیست در سایر استان‌ها یکی از مهم‌ترین فاکتورهای انتخاباتی محسوب می‌شود.

مشکلات پساانتخاباتی

اما مساله انتخابات عراق و میزان مشارکت مردم در آن یک چیز است و روند پس از انتخابات چیز دیگر. طبق قوانین عراق، نخست وزیر این کشور باید توسط پارلمان انتخاب و تایید شود و تجربه سال‌های اخیر نشان داده، تشکیل دولت در عراق کار دشواری است و ممکن است ماه‌ها به طول انجامد.

این دشواری نیز بخاطر رقابت‌های شدید جناحی است که در این کشور وجود دارد. همین رقابت‌ها بود که سال 2021 باعث کناره‌گیری مقتدا صدر از سیاست شد کسی که این انتخابات را تحریم کرده و غیبت او و حامیانش در انتخابات می‌تواند باعث پایین آمدن آمار میزان مشارکت شود.

از همین رو برای تشکیل دولت، دو جناح اصلی وجود دارند که نخست‌وزیر از بین آنها انتخاب خواهد شد. جناح نخست، ائتلاف بازسازی و توسعه است که شامل چندین حزب شیعی است و با شعار بهبود خدمات، مبارزه با فساد و تحکیم اقتدار دولت، رقابت‌های انتخاباتی را آغاز کرده است. شیاع السودانی به عنوان یکی از سیاستمداران موفق عراق از همین جناح است. او را می‌توان از معدود نخست‌وزیر‌های قدرتمند این کشور دانست که در دوره نخست وزیری خود توانسته پروژه‌های بازسازی زیادی را پیش برده و روابط متعادلی با ایران و آمریکا داشته باشد.

جناح دوم نیز ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی، نخست‌وزیر سابق، است که منتقدان می‌گویند سیاست‌های فرقه‌ای او به ظهور داعش در سال ۲۰۱۴ کمک کرد. با این حال او همچنان از جمله سیاستمداران قدرتمند این کشور است.

آینده چه خواهد شد

هرچند عباس عنبوری پیش‌بینی می‌کند، ائتلاف السودانی بتواند تقریباً شصت کرسی پارلمان را به دست آورد اما رناد منصور در مقاله‌ای در سایت اندیشکده چتم هاوس، معتقد بوده، بعید است، سودانی حتی در صورت کسب بیشترین آرا توسط فهرستش، نخست‌وزیر باقی بماند. زیرا تجربه نشان داده انتخابات عراق بیش از آنکه یک همه‌پرسی در مورد عملکرد دولت باشد فرصتی است برای نخبگان حزبی ریشه‌دار تا قدرت را بین خود بازتنظیم کنند. بر این مبنا کرسی‌های به دست آمده در انتخابات به عنوان ابزارهای چانه‌زنی عمل می‌کنند و نخبگان در کنار سایر اهرم‌های قدرت همچون خشونت و بسیج خیابانی از آن استفاده می‌کنند.

نتیجه این چانه‌زنی می‌تواند آزمونی برای ثبات عراق باشد زیرا این کشور در سال‌های اخیر در یک دوره آرامش به سر برده و توانسته تا حد زیادی از بار خشونت‌های قومی، سیاسی و تروریستی بکاهد. بنابراین اگر چانه‌زنی‌های سیاسی در پارلمان آن‌گونه که باید انجام نشود، ممکن است آرامش و ثباتی که در سال‌های اخیر بر این کشور حکمفرما بوده‌ از بین برود.