کنه‌ای که جان می‌گیرد

با نزدیک شدن به تابستان و ایام عید قربان، بار دیگر نگرانی‌ها در مورد شیوع بیماری‌های مرتبط با دام زنده افزایش پیدا کرده است. در صدر این تهدیدها، بیماری ویروسی تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو (CCHF) قرار دارد؛ بیماری‌ای که هر سال با ورود به فصل گرما و افزایش تماس مستقیم انسان با دام، جان ده‌ها نفر را در ایران تهدید می‌کند.

تب کریمه کنگو چیست؟

در ابتدا بهتر است نگاهی کوتاه به این بیماری داشته باشیم. تب کریمه کنگو از بیماری‌های ویروسی حاد و خونریزی‌دهنده است که نخستین بار در سال ۱۹۴۴ در شبه‌جزیره کریمه و سپس در دهه ۵۰ میلادی در کنگو شناسایی شد. این ویروس عمدتاً از طریق گزش کنه‌های آلوده به‌ویژه گونه‌ Hyalomma، تماس مستقیم با خون یا ترشحات دام، یا از انسان آلوده به انسان دیگر انتقال می‌یابد. 

تب بالا، سردرد، درد عضلانی، تهوع  و در موارد شدید، خونریزی زیرجلدی و داخلی از ابتدایی‌ترین علائم این بیماری است. نرخ مرگ‌ومیر این بیماری می‌تواند ۳۰ تا 50 درصد برسد و این درحالی است که تا امروز هیچ واکسن و یا داروی مؤثری برای درمان آن وجود ندارد.

از آنجا که یکی از مهمترین دلایل ابتلا به این بیماری، ذبح حیوانات خارج از کشتارگاه‌های رسمی و در معابر، حیاط منازل یا فضاهای بازاست، در استان‌هایی که خرید و ذبح دام به شکل سنتی رایج است در ایام قربانی ، آمار ابتلا به این بیماری احتمالا افزایش می یابد.

آمارهای نگران‌کننده در سکوت رسانه‌ای

بر اساس جست‌وجو در خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های رسمی کشور، سیستان و بلوچستان به‌عنوان کانون سنتی بیماری با بیشترین موارد، گزارش‌شده است. همچنین استان‌های کرمان و هرمزگان به خاطر شرایط آب و هوایی و گرمای منطقه و مهم‌تر از همه، فعالیت‌های سنتی دامداری، جزو مناطق پرخطر شناخته شده‌اند. خراسان جنوبی، ایلام و لرستان هم در سال‌های اخیر مواردی از ابتلا را گزارش کرده‌اند.

از سوی دیگر، بر اساس داده‌های پراکنده مراکز دانشگاهی در سال گذشته، دست‌کم ۱۲۰ مورد ابتلا و ۱۰ مورد مرگ قطعی در کشور گزارش شده که بخش بزرگی از آنها با عید قربان همزمان بوده است.

چند نکته مهم برای استفاده از گوشت 

برای مصرف گوشت‌هایی که در این بازه زمانی به دستمان می‌رسد یا نمی‌دانیم آیا این گوشت در مراکز مجاز تهیه شده یا خیر بهتر است به چند نکته توجه کنیم.

یکی از مهم‌ترین راه‌ها این است که گوشت را بلافاصله پس از ذبح، مصرف نکنید چرا که ممکن است ویروس در لاشه دام فعال باشد. توصیه می‌شود لاشه یا گوشت حداقل ۲۴ ساعت در یخچال و در دمای ۴ درجه سانتی‌گراد نگهداری شود تا ویروس احتمالی غیرفعال شود. همان‌طور که قبلا هم گفته شده هنگام تماس با گوشت خام، حتماً از دستکش و ماسک استفاده کنید چون ویروس ممکن است از طریق زخم‌های پوستی، مخاط دهان یا چشم وارد بدن شود. فراموش نکنید که بعد از تماس، دست‌ها را با آب و صابون بشویید و از تماس دست آلوده با صورت، چشم یا دهان خودداری کنید. 

نکته دیگری که باید به آن توجه کنید پختن کامل گوشت است. چرا که ویروس کریمه کنگو به حرارت حساس است.

دقت کنید که بعد از تمیز کردن گوشت، وسایل آشپزخانه (چاقو، تخته، سینک و...) را ضدعفونی کنید. لاشه را سریعا داخل فریزر نگذارید. این کار مانع خنک شدن مناسب لاشه می‌شود و ممکن است باعث ماندگاری ویروس شود.

همچنین از مصرف جگر، دل و سایر قسمت‌های خوراکی حیوان قربانی شده، در صورتی که از چگونگی ذبح آن اطلاعی ندارید، خودداری کنید. 

فرهنگ‌سازی یا غفلت ساختاری؟

اگرچه سازمان دامپزشکی و وزارت بهداشت هرسال با انتشار اطلاعیه‌هایی درخصوص رعایت بهداشت ذبح و خرید دام سعی می‌کنند افراد را با خطرات این کار آشنا کنند، اما فاصله جدی میان هشدارهای رسمی و واقعیت میدانی دیده می‌شود. بسیاری از مردم به دلیل سنت‌ها، مسائل اقتصادی یا بی‌اعتمادی به نهادها، دام مورد نیاز خود را از بازارهای غیرمجاز تهیه و در محیط‌های فاقد استاندارد بهداشتی قربانی می‌کنند.

مسئولانه عمل کنیم

با تمام این اوصاف جلوگیری از این اتفاق نیازمند برخی ضوابط است. مثل نظارت سخت‌گیرانه بر ذبح غیرمجاز و ممنوعیت کامل ذبح دام خارج از کشتارگاه‌های معرفی شده و قوانین بازدارنده در برخورد با متخلفان. 

موضوع دیگری که می‌توان به آن توجه کرد توزیع رایگان تجهیزات ایمنی برای کسانی است که با این گوشت‌ها در ارتباط هستند، این تجهیزات شامل دستکش، روپوش، ماسک و شیلد می‌شود. شفاف سازی در آمار و اطلاع‌رسانی هم می‌تواند تا حدی  به جلوگیری از این بیماری کمک کند؛ به این صورت که اعتماد عمومی به خبرها را افزایش دهد و آمار دقیق و به روز را منتشر کند. 

در آخر اینکه تب کریمه کنگو اگر چه معمولا غیرقابل درمان است  اما یک بیماری قابل پیشگیری است و این تنها در صورتی است که همگان از مسئولان تا شهروندان، در برابر آن مسئولانه عمل کنند.