افزایش واردات پنل‌های خورشیدی چینی به ایران
در سال ۲۰۲۴، چین برای هفتمین سال پیاپی صادرات پنل‌های خورشیدی خودش رو افزایش داد و به رکورد ۲۴۲ گیگاوات رسید. اما بسیاری از کشورها مثل هند، آمریکا و اتحادیه اروپا تلاش می‌کنند به گروه تولیدکننده پیوسته و کمتر به چین وابسته بمانند. اما وضعیت ایران چگونه است؟
تقریباً تمام پنل‌های خورشیدی که در ایران استفاده شده، از برندهایی چون JA Solar، Jinko و Trina از چین وارد می شوند و تولید داخلی تقریباً ناچیز است.
در سال‌های اخیر، با رشد سریع انرژی خورشیدی در جهان، نقش چین به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده پنل‌های خورشیدی بیش از پیش برجسته شده است. در سال ۲۰۲۴، این کشور برای هفتمین سال متوالی صادرات خود را افزایش داد و رکورد ۲۴۲ گیگاوات را ثبت کرد. هرچند رشد سالانه ۱۰ درصدی نسبت به روند سال‌های قبل کاهش یافته، اما نشان‌دهنده تداوم سلطه چین بر بازار جهانی این صنعت است. با این حال، همزمان با گسترش استفاده از انرژی خورشیدی در جهان، کشورها تلاش دارند وابستگی خود به واردات پنل‌های چینی را کاهش دهند.
وضعیت جهانی و واکنش کشورها به سلطه چین
هند، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان جدید انرژی خورشیدی، سرمایه‌گذاری وسیعی در بخش تولید داخلی آغاز کرده است. این کشور در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۳ گیگاوات ظرفیت جدید ایجاد کرد و در نیمه اول سال ۲۰۲۴ نیز ۱۱ گیگاوات دیگر به آن افزود. با وجود این پیشرفت‌ها، هند هنوز در تولید سلول‌های خورشیدی (که جزئی کلیدی از پنل‌هاست) عقب مانده و همچنان نیازمند واردات از چین است. ارزش واردات سلول خورشیدی هند از چین در سال ۲۰۲۴ به ۱.۳ میلیارد دلار رسید که تقریباً نیمی از کل صادرات سلول چین را شامل می‌شود. هدف نهایی هند، قطع کامل وابستگی تا سال ۲۰۲۶ و استفاده صرف از تولید داخلی در پروژه‌های خورشیدی ملی است.
اتحادیه اروپا نیز به‌دنبال توسعه ظرفیت تولید داخلی است و هدف‌گذاری کرده تا تا سال ۲۰۲۵ به ظرفیت ۳۰ گیگاواتی برسد. هرچند در سال ۲۰۲۴، اروپا تنها ۲۲ گیگاوات ظرفیت داشت و ۱۲ گیگاوات دیگر نیز در دست ساخت بود. این اعداد در مقایسه با چین یا حتی آمریکا هنوز پایین‌اند، اما نشان‌دهنده حرکتی جدی در مسیر استقلال انرژی است.
آمریکا به‌طور مستقیم از چین پنل وارد نمی‌کند، اما وابستگی شدیدی به کشورهای آسیایی دیگر همچون ویتنام، تایلند، مالزی، هند و کامبوج دارد. در ۱۰ ماه نخست ۲۰۲۴، این کشور بیش از ۵۱ گیگاوات پنل وارد کرده که بالای ۹۰ درصد آن از این کشورها تأمین شده است. با این حال، آمریکا هم برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای افزایش ظرفیت تولید داخلی دارد؛ از ۷ گیگاوات در سال ۲۰۲۰ به ۵۰ گیگاوات در اوایل ۲۰۲۵، با هدف‌گذاری برای افزودن ۵۶ گیگاوات دیگر.
وضعیت ایران در ارتباط با پنل‌های خورشیدی و چین
در ایران، اگرچه سیاست‌های توسعه انرژی خورشیدی به شکل پراکنده‌ای دنبال شده اما وابستگی به چین در تأمین تجهیزات خورشیدی تقریباً کامل است. پنل‌های وارداتی چینی به‌خاطر قیمت پایین‌تر، کیفیت نسبتاً قابل قبول، و در دسترس بودن، سهم بزرگی از بازار ایران را در اختیار دارند. بیشتر پروژه‌های نصب‌شده توسط شرکت‌های خصوصی یا نهادهای دولتی از پنل‌های ساخت چین استفاده می‌کنند.
از دلایل این وابستگی می توان به نبود زیرساخت‌های تولید داخلی گسترده برای پنل یا سلول خورشیدی، صرفه اقتصادی واردات نسبت به تولید داخلی، عدم حمایت کافی از سوی دولت برای ایجاد زنجیره تأمین کامل داخلی وموانع بانکی و تحریمی که دسترسی به فناوری‌های غربی را محدود کرده و ایران را بیش از پیش به چین وابسته کرده، اشاره کرد.
این وابستگی باعث می‌شود که هرگونه تغییر در سیاست‌های صادراتی چین، قیمت‌گذاری جهانی یا محدودیت‌های بین‌المللی، اثر مستقیمی بر توسعه انرژی خورشیدی در ایران داشته باشد. ضمن اینکه، نبود ظرفیت تولید داخلی، مانعی در مسیر توسعه پایدار انرژی‌های تجدیدپذیر است.
برای کاهش این وابستگی، ایران نیازمند برنامه‌ریزی جامع برای توسعه زنجیره تولید داخلی، جذب سرمایه‌گذاری، و انتقال فناوری است. در صورتی که تجربه هند یا آمریکا مورد توجه قرار گیرد، ایران نیز می‌تواند در بازه‌ای میان‌مدت به سمت خودکفایی نسبی در حوزه تولید پنل یا حداقل سلول خورشیدی حرکت کند.
