بحران آب در تهران؛ بی برنامگی دولت و آینده‌ای نگران‌کننده
بحران آب در ایران، به ویژه در تهران، به مرحله‌ای نگران‌کننده رسیده است. کاهش بارندگی‌ها، مدیریت ناکارآمد منابع آبی و تداوم خشکسالی شرایطی را رقم زده که آینده‌ای سخت را برای کشور ترسیم می‌کند.
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب ایران، گفته در ۵۰ سال اخیر، تهران فقط یک سال آبی بدتر از امسال داشته و این پنجمین سال پیاپی خشکسالی در پایتخت است که این یعنی خشکسالی فزاینده. این آمار نشان می‌دهد وضعیت از یک بحران مقطعی فراتر رفته و به یک روند بلندمدت تبدیل شده است. آمار رسمی وزارت نیرو حاکی از آن است که میزان بارش در تهران نسبت به میانگین بلندمدت ۴۷ درصد کاهش یافته است. همچنین ذخایر سدهای لار، لتیان، ماملو و کرج که تأمین‌کننده اصلی آب پایتخت هستند، به کمتر از ۳۰ درصد ظرفیت خود رسیده‌اند. به‌عنوان نمونه، سد لار که روزگاری منبع اصلی تأمین آب تهران بود، اکنون تنها ۱۵ درصد آب دارد.
از سوی دیگر، مصرف سرانه آب در تهران همچنان بالاست. طبق گزارش‌های شرکت آب و فاضلاب استان تهران، مصرف آب شهروندان تهرانی در تابستان ۱۴۰۳ به ۴ میلیون مترمکعب در شبانه‌روز رسید که یک رکورد محسوب می‌شود. میانگین مصرف آب هر شهروند تهرانی ۲۴۰ لیتر در روز است که بیش از دو برابر استاندارد جهانی (۱۱۰ لیتر) برآورد می‌شود.
مدیریت نامناسب و کمبود راهکارهای عملی
به‌‌رغم هشدارهای متعدد کارشناسان در مورد کم‌آبی، اقدام مؤثری برای مهار این بحران صورت نگرفته است. دولت در برنامه‌های توسعه‌ای خود تأکید زیادی بر سد سازی داشته، اما این راهکار به دلیل کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی دیگر کارایی گذشته را ندارد. عبدالمطهر محمدخان، سخنگوی شهرداری تهران، در نشست خبری اخیر اعلام کرد اجرای پروژه‌های تصفیه پساب و استفاده از آب‌های سطحی می‌تواند با بازگرداندن ۹ میلیون مترمکعب آب به چرخه مصرف، نقش مهمی در حفظ فضای سبز تهران داشته باشد.
محمدخان همچنین اضافه کرد: «در صورت اجرایی شدن قرارداد استفاده از آب تصفیه‌شده برای آبیاری بوستان‌ها، ظرفیت آبی تهران به ۷۶ میلیون مترمکعب خواهد رسید و مشکلات تنش آبی در مناطق جنگلی و بوستان‌های بزرگ مانند چیتگر و سرخه‌حصار به‌صورت بلندمدت و دائمی حل خواهد شد.»
اگرچه این اقدامات در جای خود مهم هستند، اما کافی نیستند. در حالی که کشورهای دیگر درگیر بحران آب، اقدام به تغییر الگوی مصرف و اصلاح سیستم‌های آبیاری کرده‌اند، در ایران همچنان کشاورزی سنتی و مصرف بالای خانگی ادامه دارد.
راهکار چیست؟
مدیریت مصرف، یکی از فوری‌ترین اقدامات لازم است. فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف و همچنین استفاده از تجهیزات کاهش مصرف آب در منازل، ساختمان‌ها و صنایع ضروری است. بسیاری از کشورهای جهان برای کنترل مصرف آب، قیمت‌گذاری پلکانی و جریمه برای مصارف بیش از حد را در دستور کار قرار داده‌اند اما در ایران، آب همچنان با قیمتی پائین‌تر از ارزش واقعی آن عرضه می‌شود که خود باعث تشویق به مصرف بی‌رویه است.
به گفته مشاور وزیر نیرو، بخش کشاورزی حدود ۹۰ درصد مصرف آب کشور را به خود اختصاص می‌دهد. کشت محصولاتی مانند برنج و هندوانه در مناطق کم‌آب، فشار شدیدی به منابع آبی وارد کرده است. استفاده از روش‌های آبیاری نوین مانند آبیاری قطره‌ای، کشت محصولات کم‌آب‌بر و توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، می‌تواند مصرف آب کشاورزی را تا ۴۰ درصد کاهش دهد.
بسیاری از کشورهای پیشرو در مدیریت بحران آب، به فناوری‌های نوین مانند شیرین‌سازی آب دریا، بازیافت و تصفیه فاضلاب و جمع‌آوری آب باران روی آورده‌اند. ایران نیز باید سرمایه‌گذاری بیشتری در این بخش داشته باشد. در حال حاضر، تنها کمی بیش از سه درصد از فاضلاب‌های شهری تصفیه و مجدداً استفاده می‌شوند، در حالی که این رقم در کشورهای توسعه‌یافته بیش از ۶۰ درصد است.
برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی باعث فرونشست زمین در بسیاری از نقاط کشور، از جمله تهران شده است. سرعت فرونشست زمین در برخی مناطق تهران ۲۵ سانتی‌متر در سال است که یکی از بالاترین نرخ‌های فرونشست در جهان محسوب می‌شود. این مسئله علاوه بر تشدید بحران آب، زیرساخت‌های شهری را نیز در معرض خطر جدی قرار داده است.
بحران آب در ایران، نتیجه سال‌ها بی‌توجهی به مدیریت منابع آبی، تغییرات اقلیمی و مصرف بی‌رویه است. تهران، به عنوان پرجمعیت‌ترین شهر کشور، در سال‌های آینده با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو خواهد شد.
اگر دولت از همین امروز اقدام به اصلاح سیاست‌های آبی نکند، در آینده‌ای نه‌چندان دور، مردم با جیره‌بندی گسترده آب و حتی مهاجرت‌های ناشی از کم‌آبی مواجه خواهند شد. بحران آب یک مسئله فراتر از کمبود بارندگی است؛ این بحران ناشی از سیاست‌های غلط و بی‌برنامگی در مدیریت منابع آبی کشور است.
