سیلابی که گذشت، هویتی که باید بماند

در روزهای اخیر، انتشار خبرهایی درباره تخریب گورستان تاریخی راز در خراسان شمالی بر اثر سیلاب، موجب نگرانی دوستداران میراث فرهنگی شد در حالی‌که برخی گزارش‌های اولیه از جابه‌جایی و آسیب به سنگ‌قبرهای کم‌نظیر این محوطه حکایت داشت.اداره کل میراث فرهنگی استان با صدور بیانیه‌ای رسمی این ادعا را رد کرده و تأکید داشت که سیلاب اخیر آسیبی به قبور و ساختار تاریخی این گورستان وارد نکرده است.

به همین دلیل و برای روشن‌تر شدن جایگاه واقعی این اثر تاریخی، در ادامه به معرفی بیشتر گورستان راز و اهمیت فرهنگی و باستان‌شناسی آن می‌پردازیم.

گورستان باستانی راز؛ میراثی خاموش در دل خراسان شمالی

شهر راز در استان خراسان شمالی و در نزدیکی مرز ایران با ترکمنستان قرار دارد. راز در طول تاریخ بخشی از سرزمین‌های کهن «نسا» و «ابیورد» بوده و وجه تسمیه آن را به انگورهای «رز» نسبت می‌دهند که هنوز هم در دره‌ای نزدیک به شهر به نام «رزندر» دیده می‌شوند. تغییرات طبیعی مانند سیل و زلزله بارها بر بافت این منطقه اثر گذاشته است. 

در میان جاذبه‌های تاریخی این منطقه، گورستان‌های قدیمی راز جایگاهی ویژه دارند که مربوط به سده‌های متأخر پس از اسلام است و در ضلع جنوبی شهر قرار گرفته و در سال ۱۳۸۷ با شماره ۲۳۲۶۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این گورستان تنها محلی برای دفن مردگان نیست، بلکه روایتگر بخشی از تاریخ و فرهنگ مردمان این خطه است. جایی که هر قبر و نشانه‌اش، حرفی ناگفته از گذر زمان دارد.

قبرستان باغلق؛ نمونه‌ای مشابه اما متفاوت

در کنار گورستان تاریخی راز، منطقه راز و جرگلان یک نمونه خاص دیگر هم دارد. قبرستان باغلق در روستای ترکمن‌نشین با همین نام قرار دارد. این قبرستان با رسم و رسوم متفاوتش شناخته می‌شود. چرا که در آن خبری از سنگ قبر نیست و اطلاعات متوفیان روی چوب نوشته می‌شود. همین ویژگی باعث شده چشم‌انداز قبرستان بیشتر شبیه باغی از تنه‌های چوبی به نظر برسد.

قبرستان باغلق بر فراز تپه‌ای رسی در نزدیکی روستا قرار گرفته و انتخاب این مکان بر اساس باورهای مردم محلی بوده است که بر حرمت خانه‌ی ابدی اموات تأکید دارند. آیین‌های خاکسپاری در میان ترکمن‌های این منطقه نیز بسیار خاص است؛ از آماده‌سازی پیکر و بستن دست‌ها و پاها گرفته تا حضور گسترده اهالی و روستاهای اطراف در مراسم تشییع.

اهمیت حفظ و پاسداشت گورستان باستانی راز

گورستان راز تنها یک محوطه تدفین نیست! بلکه بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی مردم خراسان شمالی به‌شمار می‌آید. سنگ‌قبرهای ایستاده و کم‌نظیر این گورستان، بازتابی از باورها، سنت‌ها و حتی جایگاه اجتماعی مردمان گذشته‌اند. اگر چنین میراث‌هایی در برابر حوادث طبیعی یا بی‌توجهی انسانی آسیب ببینند، در حقیقت بخشی از حافظه تاریخی یک خطه پاک می‌شود.

حفاظت از آثاری مانند گورستان راز، به معنای پاسداشت پیوند نسل امروز با گذشته است؛ گذشته‌ای که نه‌تنها ارزش باستان‌شناختی دارد، بلکه می‌تواند چراغی برای شناخت عمیق‌تر ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی ما باشد. از همین رو، هرگونه بی‌توجهی در نگهداری و نظارت بر چنین میراثی، می‌تواند خسارتی جبران‌ناپذیر به هویت فرهنگی ما وارد کند. هویتی که تنها با حفظ و معرفی درست این آثار، امکان ماندگاری برای نسل‌های آینده خواهد داشت.