تالاب خشک صالحیه، نفس تهران را گرفت/ ۶ روز هوای پاک در ۳ ماه!

در حالی‌که تهران برای چندمین روز متوالی در مه غلیظ گرد و غبار فرو رفته، مسئولان از فعال شدن کانون‌های داخلی به‌ویژه در جنوب غربی پایتخت خبر می‌دهند. طبق اعلام رضا شهبازی، معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تالاب خشک‌شده صالحیه در مرز تهران، کرج و قزوین به مهم‌ترین کانون فعال گرد و غبار در منطقه بدل شده است؛ کانونی که در سال‌های اخیر نقشی پررنگ در آلودگی هوای تهران ایفا کرده است.

شدت بی‌سابقه پدیده ریزگردها در تهران

پدیده ریزگردها با آنکه برای شهروندان تهرانی تازگی ندارد، اما شدت، وسعت و ماندگاری آن در سال جاری به‌طرز کم‌سابقه‌ای افزایش یافته است. گرد و غبار که از ذرات معلق جامدی با قطر کمتر از ۱۰ میکرون تشکیل می‌شود، می‌تواند منشأیی طبیعی مانند بیابان‌ها، زمین‌های خشک یا تالاب‌های از بین رفته داشته باشد.

با اینکه نخستین گزارش‌های هشدارآمیز درباره افزایش گرد و غبار به اوایل دهه ۱۳۸۰ بازمی‌گردد، اما از سال ۱۳۸۴ به‌ویژه در استان‌های غربی و جنوب‌شرقی کشور، بحران به سطح هشدار رسید. اکنون این پدیده تهدیدی جدی برای کلان‌شهری مانند تهران شده است.

خشکسالی و باد، ترکیب مرگبار برای هوا

شهبازی، معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی، با تأکید بر تأثیر شرایط اقلیمی و جغرافیایی اطراف تهران، می‌گوید: کافی است بادی از جنوب، جنوب غرب یا جنوب شرق در منطقه بوزد تا گرد و غبارِ برخاسته از پهنه‌های خشک بیابانی وارد فضای شهری شود.

او تأکید می‌کند که پایداری وزش باد در این مناطق باعث شده که غبار در لایه‌های جوی تهران باقی بماند و ته‌نشین نشود.

معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی، با اشاره به خشک‌شدن اراضی اطراف تالاب صالحیه در سال‌های اخیر اظهار می‌کند: وقتی زمین خشک و فاقد پوشش گیاهی باشد، وزش یک باد معمولی می‌تواند هزاران تن ذرات معلق را وارد هوا کند. این چیزی است که امروز در تهران می‌بینیم.

منشأ داخلی یا خارجی؟

گرچه در برخی موارد منشأ گرد و غبار تهران کشورهای همسایه غربی هستند، اما تحلیل‌های اولیه و نبود داده‌های دقیق مدل‌سازی نشان می‌دهد که بخش عمده آلودگی این روزهای تهران منشأ داخلی دارد. شهبازی در این‌باره می‌گوید: در حال حاضر، کانون‌های داخلی گرد و غبار به‌شدت فعال شده‌اند. تالاب صالحیه، جنوب شرق تهران و مناطق اطراف ورامین از جمله نواحی بحرانی هستند.

وضعیت آلودگی هوا؛ ۶ روز پاک، ۱۰ روز ناسالم

آمارهای منتشر شده تا پایان هفته ابتدایی خرداد ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که پایتخت‌نشینان تنها شش روز هوای پاک را تجربه کرده‌اند. در مقابل، ۴۷ روز هوا در شرایط قابل قبول و ۱۰ روز در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس بوده است. این در حالی است که تهران در سال گذشته نیز شرایط مشابهی را پشت سر گذاشته بود. فقط هفت روز هوای پاک، اما ۱۲۷ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۱۹ روز ناسالم برای همه گروه‌های سنی.

آینده در گرو اقدام است

آسمان تهران این‌بار نه تنها به‌دلیل دود خودروها، بلکه از خاک برآمده از دشت‌های خشک و تالاب‌های فراموش‌شده خاکستری شده است. در شرایطی که گرد و غبار به بخشی پایدار از هوای تهران تبدیل شده، مسئولان و نهادهای مسئول باید برای مدیریت منابع آبی، احیای تالاب‌ها و تثبیت کانون‌های گردوغبار چاره‌ای فوری بیندیشند. در غیر این صورت، نفس کشیدن در تهران به امری دشوارتر از همیشه بدل خواهد شد.