تلاش برای خروج از بن‌بست دیپلماتیک

هرچند واشینگتن و تهران در موضوعات کلیدی مانند برنامه هسته‌ای، سامانه‌های دفاعی، تحریم‌ها و حضور منطقه‌ای اختلافات عمیقی دارند، اما هر دو طرف به‌خوبی می‌دانند که تداوم بن‌بست می‌تواند هزینه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی سنگینی به همراه داشته باشد. گفته‌های عباس عراقچی، وزیر خارجه، مبنی بر این‌که «دیپلماسی نمی‌تواند از هیچ برای کشور منافع تولید کند»، نشان‌دهنده درک واقع‌بینانه‌ای از محدودیت‌های سیاست خارجی است. منظور او در واقع این است که دیپلماسی زمانی موثر خواهد بود که بتواند در‌های بسته را باز کند. در همین چارچوب، ایران همچنان بر استفاده از اهرم‌های میدانی، فناورانه و منطقه‌ای تاکید دارد؛ اهرم‌هایی که می‌توانند موقعیت مذاکره‌ای کشور را تقویت کنند. این ابزارها، اگر با رویکردی هوشمندانه و مبتنی بر گفت‌و‌گو همراه شوند، قادرند ایران را از بن‌بست‌های دیپلماتیک خارج کرده و به بازتعریف روابط خارجی کشور در یک چارچوب متوازن کمک کنند. در مجموع، بازگشت به مسیر مذاکره برای هر دو طرف اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، اما موفقیت این روند وابسته به آن است که دیپلماسی با قدرت ملی واقعی و انسجام داخلی پشتیبانی شود نه با امید به امتیازگیری صرف از سوی طرف مقابل. در این مورد با یکی از تحلیلگران بین‌المللی مصاحبه‌ای انجام داده‌ایم همچنین در ادامه گزیده گفته‌های عراقچی را می‌خوانید. 

اهرم‌های دیپلماسی

جلال ساداتیان، تحلیلگر مسائل بین المللی و دیپلمات پیشین در مورد چگونگی استفاده از اهرم‌های دیپلماتیک برای خروج از بن‌بست‌های دیپلماسی، به‌خبرنگار «آرمان ملی» می‌گوید: «در ابتدا باید به این مورد اشاره کنم که تهران نباید نشان دهد که کشور در وضعیت جنگی قرار دارد تا در ادامه مردم روند را چالشی مشاهده نکنند. همچنین نباید بر این مورد تاکید کنیم که بار دیگر احتمال حمله به وطن وجود دارد. در این شرایط همان‌طوری که پیش‌تر هم عنوان می‌کردم دیپلماسی باید در برابر غربی‌ها فعال‌تر شود تا هم از منافع ملی دفاع کنیم و هم جایگاه دیپلماتیک تهران در عرصه جهانی ارتقا دهیم. توجه داشته باشید آنچه دیپلماسی فعال نام دارد بدان معنا نیست که همین حالا پشت میز مذاکره بنشینیم و هرچه آمریکا و تروییکای اروپا خواستند را انجام دهیم. اگر بخواهیم دیپلماسی فعال را تعریف کنیم باید بگوییم که اطلاع‌رسانی شفاف به افکار عمومی داخلی و خارجی، پیگیری‌های دیپلماتیک و همچنین جلوگیری از اعمال فشار‌های اقتصادی است. باید اضافه کنم که حالا نیاز است از حداکثر توان دیپلماسی خودمان استفاده کنیم. در این مورد باید همه ظرفیت‌های دیپلماتیک خود در قالب دیپلماسی عمومی به آگاه‌سازی حقانیت مواضع ایران به‌کار بگیریم. این به‌دلیل خنثی‌سازی تحرکات تبلیغاتی منفی است که نیاز به واکنش‌های شفاف دارد.»

او در همین مورد و با اشاره به خواسته‌های دوطرف برای مذاکره اضافه می‌کند: «تجربه‌های دیپلماتیک در ادوار اخیر نشان می‌دهد نباید شرایط حساس را فراموش کنیم. برخی نهادها، از جمله سازمان‌های بین‌المللی و گروه‌هایی مانند شانگهای، مواضعی اتخاذ کرده‌اند که فضای جهانی را پیچیده‌تر می‌سازد که باید برای آنها هم برنامه‌ریزی داشته باشیم. در مورد پرونده هسته‌ای ایران باید بگوییم که جمهوری اسلامی بار‌ها به‌صورت رسمی نشان داده که به‌دنبال ساخت سلاح کشتار جمعی نیست، اما اینکه غربی‌ها به‌خصوص آمریکایی‌ها تاکید دارند که غنی‌سازی انجام نشود، هرگز قابل قبول نخواهد بود. در اینجا باید به جنگ ۱۲ روزه اشاره کنم که در واقع ضربه جدی آمریکا به دیپلماسی بود، زیرا ایران نشان داد که برای مذاکره آماده است ولی در ادامه مشاهده کردیم میز گفت‌و‌گو را در واقع بمباران کردند.»

دیپلماسی و مقاومت

همان‌طوری که اشاره کردیم اهرم‌های دیپلماتیک همواره توانسته بن‌بست‌های سیاسی‌- بین‌المللی را باز کند. در همین مورد عباس عراقچی، وزیرخارجه در کنفرانس بین‌المللی «سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی؛ دیپلماسی و مقاومت»، با اشاره به اهمیت دیپلماسی در جهت مقاومت مدنظر جمهوری اسلامی گفت: «به اعتقاد من، تفکر حاج قاسم که خود تجلی آرمان‌های انقلاب اسلامی و اصول حاکم بر قانون اساسی جمهوری اسلامی است، منبعث از بنیان نظری و مبنای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است که نام آن را باید «دیپلماسی مقاومت‌محور» گذاشت. دیپلماسی موفق و کارآمد، ترکیب مناسبی از شجاعت و تدبیر در تعامل با دیگران است. بدون استفاده از فن دیپلماسی، نه ارتباطات نظم و نسق می‌گیرد و نه توازن قدرت در ابعاد مختلف به ثمر می‌رسد. مذاکره هنر دیپلماسی است و تقویت دیپلماسی به معنای کاستن از هزینه‌ها، نهادینه کردن دستاورد‌ها و پیروزی در صلح و جنگ است. اما دیپلماسی به‌تنهایی راه به جایی نمی‌برد. آنچه در دیپلماسی تعیین‌کننده است، «مؤلفه‌های قدرت ملی» هستند.»

او در همین مورد ادامه داد: «قدرت ملی یک واحد سیاسی، جایگاه آن واحد را در سیستم جهانی مشخص و محدوده رفتاری آن را تعیین می‌کند. بازیگری که توانمندی‌های او در تراز منطقه‌ای یا جهانی نیست، نمی‌تواند در جریان دیپلماسی به اهداف خود برسد. دیپلماسی نمی‌تواند از «هیچ» برای کشور منافع تولید کند، بلکه این توانمندی‌های ملی هستند که منافع ملی را تولید، تکثیر و محافظت می‌کنند.»

عراقچی با تاکید به زمینه‌های دیپلماسی ایران اضافه کرد: «دیپلماسی جمهوری اسلامی، به‌عنوان یک دیپلماسی مقاومت‌محور، همواره کوشیده است پیام عدالت‌خواهی، استکبارستیزی، دفاع از حقوق محرومان و ملت‌های تحت ستم را که شالوده و جوهره گفتمان مقاومت است، با زبانی دقیق، مستدل، متقاعدکننده و در چارچوب اصول حقوق بین‌الملل به گوش جامعه جهانی برساند. امروز در برهه‌ای حساس از تاریخ جهان که نظم بین‌المللی «قانون‌محور» به نظم بین‌المللی «زورمحور» تغییر شکل داده و تفکر صلح از طریق زور بر صلح از طریق دیپلماسی غلبه می‌کند و در یک کلام قانون جنگل مجددا بر نظام بین‌الملل حاکم می‌شود. مقاومت در عرصه دیپلماسی، به معنای عدم انحراف از منافع و اهداف ملی به‌رغم همه فشار‌ها و مشکلات و هوشمندی در تعامل، تلاش برای شکستن انحصار ارتباطی و ارائه روایتی مستند و قانع‌کننده از مواضع حق‌محورانه خود به جهانیان است.»