ماراتن مهجور
غولهای بزرگ نفت و گاز جهان در همسایگی ایران تلاش میکنند که در صنعت گردشگری ورزشی صاحب جایگاه ویژه شوند. قطر سومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان درحالیکه تنها یکپنجم استان خوزستان ایران وسعت دارد، در سال ۲۰۲۲ میزبان جام جهانی فوتبال شد و عربستان با جذب ستارههای فوتبال دنیا و به دست آوردن میزبانی جام جهانی فوتبال ۲۰۳۴ تلاش میکند توجه گردشگران جهان را به خود جذب کند.
روزنامه شرق در گزارشی نوشت:
غولهای بزرگ نفت و گاز جهان در همسایگی ایران تلاش میکنند که در صنعت گردشگری ورزشی صاحب جایگاه ویژه شوند. قطر سومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان درحالیکه تنها یکپنجم استان خوزستان ایران وسعت دارد، در سال ۲۰۲۲ میزبان جام جهانی فوتبال شد و عربستان با جذب ستارههای فوتبال دنیا و به دست آوردن میزبانی جام جهانی فوتبال ۲۰۳۴ تلاش میکند توجه گردشگران جهان را به خود جذب کند. امارات میزبان جام جهانی فوتبال ساحلی میشود و درآمد صنعت گردشگری ترکیه با شتاب خیرهکننده در پنج سال اخیر از درآمد نفت ایران پیشی میگیرد.
اما در ایران با وجود مزیتهای فراوان طبیعی و تاریخی، نهتنها صنعت گردشگری سهم درخور توجهی در تولید ناخالص ملی کشور ندارد، بلکه تلاشهای بخش خصوصی برای توسعه صنعت گردشگری و بهویژه توریسم ورزشی بارها با سنگاندازیها و مانعتراشیهای سیاستگذاران مواجه شده است؛ مصداق بارز این ماجرا ماراتن دوومیدانی کیش است که در نیمه آذر برگزار شد و به بهانه حجاب به پرونده قضائی و بازداشت برگزارکنندگان رسید و واکنشها و حواشی زیادی به یدک کشید و حالا در آخرین اظهارنظر مسعود پزشکیان، رئیسجمهوری، گفته است «نباید بیجهت برای مردم محدودیت ایجاد کرد یا آنها را تحت فشار گذاشت؛ هر اقدامی که باعث نارضایتی مردم شود، دقیقا کمک به رژیم صهیونیستی است. ما نهتنها موافق ناهنجاریها نیستیم، بلکه مخالف جدی آن هم هستیم، اما بحث بر سر نحوه و چگونگی مواجهه با این ناهنجاریهاست». حرفهایی که البته سالهاست از پشت تریبونهای متولیان شنیده میشود اما در عمل انفعال و زمینگیری صنعت گردشگری ایران را به دنبال داشته است.
جهش ۴.۴برابری درآمد گردشگری ترکیه در ۵ سال
درحالیکه ماراتن کیش به بهانه حجاب گردشگران به جنجال کشیده شد و بار دیگر صنعت گردشگری ایران را به کما برد، کشورهای همسایه ایران سالهاست برنامهریزی گستردهای در صنعت گردشگری و بهویژه توریسم ورزشی داشتهاند. براساس گزارش آناتولی، درآمد صنعت گردشگری ترکیه از ۱۳.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ میلادی به ۶۱.۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسیده است. به عبارت دیگر، در پنج سال اخیر درآمد صنعت گردشگری ترکیه رشدی خیرهکننده داشته و حدود ۴.۴ برابر شده است. نگاهی به سهم صنعت گردشگری در تولید ناخالص ملی ترکیه هم گویای آن است که این صنعت سهمی حدود ۱۲ درصد تولید ناخالصی ملی ترکیه را تشکیل میدهد. همچنین گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) حاکی از آن است که بخش سفر و گردشگری ترکیه در سال ۲۰۲۳ تمام رکوردها را شکسته و در چهار معیار کلیدی به نقاط عطف جدیدی دست یافته است. در سال ۲۰۲۳، این بخش ۳.۱۱ تریلیون لیر به اقتصاد ترکیه کمک کرده است که ۱۲ درصد از کل تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل میدهد. همچنین صنعت گردشگری بیشتر از ۳.۲ میلیون شغل در ترکیه ایجاد کرده و درواقع از هر ۱۰ شغل در ترکیه یک شغل مربوط به صنعت گردشگری است.
جالب اینکه توریسم ورزشی در ترکیه دارای تشکل صنفی مستقل است و انجمن گردشگری ورزشی ترکیه گزارش داده که گردشگری ورزشی در ترکیه رشد چشمگیری را تجربه میکند و در سال ۲۰۲۳ به درآمد تقریبی ۴.۵ میلیارد دلار رسیده است. این انجمن پیشبینی کرده است که درآمد گردشگری ورزشی ترکیه در پایان سال ۲۰۲۵ از ۵.۵ میلیارد دلار فراتر رود و البته توضیح میدهد که ترکیه بنا دارد با فراهمکردن زیرساختهای انواع ورزشهای بینالمللی و بومی اثبات کند که مقصد مهمی برای برگزاری رویدادهای جهانی ورزش است و البته جذابیت ورزشهای بومی خود را به دنیا شناسایی کند.
انجمن گردشگری ورزشی ترکیه با اشاره به رشد پیوسته درآمد کشور از توریسم ورزشی تأکید میکند که این رشد ناشی از رویدادهای بینالمللی برجسته و افزایش اردوهای آموزشی برگزارشده در ترکیه است؛ اردوهای فوتبال، مسابقات دوچرخهسواری، رویدادهای تنیس، مسابقات گلف بزرگسالان و ورزشهای زمستانی بهویژه این رشد را هدایت میکنند. براساس این گزارش، درحالیکه آنتالیا و استانبول بهعنوان مقاصد توریسم ورزشی رشد سریع را تجربه میکنند، مناطقی در حومه دریای سیاه و آناتولی شرقی در سالهای اخیر بهسرعت در گردشگری ورزشی در حال رشد بودهاند. برای مثال، در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۰ درصد افزایش در تعداد رویدادها در این مناطق وجود داشته است و ۶۰ درصد از رویدادهای برگزارشده در این مناطق مورد علاقه گردشگران خارجی بوده است. انجمن توریسم ورزشی ترکیه همچنین تأکید میکند که این کشور به دنبال حمایت ویژه از ارگانهای مردمنهادی است که در توسعه گردشگری ورزشی به کشور کمک میکنند. در مورد ماراتنهای معروفی که در ترکیه برگزار میشود، ماراتن استانبول یکی از معروفترین ماراتنهایی است که در این کشور برگزار میشود. برگزاری این ماراتن از سال ۱۹۷۹ میلادی آغاز شده است؛ زمانی که گروهی از گردشگران آلمانی پیشنهاد دادند دویدن از آسیا به اروپا میتواند یک تجربه نمادین و فراموشنشدنی باشد.
نخستین دوره این مسابقه در اول آوریل ۱۹۷۹ برگزار شد. در آن زمان تنها حدود ۵۰ دونده در آن شرکت کردند. بعدها با حمایت شهرداری کلانشهر استانبول، رویداد گسترش یافت و با نام «دو بینقارهای اوراسیا» (Eurasia Marathon) شناخته شد. در سال ۲۰۱۳، برای همراستاشدن با استانداردهای جهانی و تأکید بر برند شهری استانبول، نام رسمی آن به ماراتن استانبول Istanbul Marathon تغییر یافت. در طول بیش از چهار دهه، این ماراتن از یک رویداد محلی کوچک به مسابقهای با بیش از صد هزار شرکتکننده در بخشهای مختلف تبدیل شده است.
امروزه هزاران ورزشکار حرفهای و آماتور از سراسر جهان در آن حضور مییابند تا با شعار «دو قاره، یک مسابقه» از آسیا به اروپا بدوند. این مسابقه تنها ماراتن جهان است که شرکتکنندگان در آن از قاره آسیا شروع کرده و در قاره اروپا به خط پایان میرسند. ماراتن استانبول ترکیبی است از ورزش، تاریخ، فرهنگ و چشماندازهایی خیرهکننده از تنگه بسفر و بناهای تاریخی چندهزارساله. ماراتن معروف دیگری که در ترکیه برگزار میشود، ماراتن ازمیر است و با هدف معرفی یک شهر تاریخی هشتهزارساله کنار دریای اژه برگزار میشود و ازمیر با بناهای تاریخی چشمگیر از موزه و معبد تا مسجد و کلیسا، بقایای تمدنهای باستانی، منظرههای ساحلی خیرهکننده برای دوندگان سراسر جهان تجربهای متفاوت را ایجاد کرده است. علاوه بر این دو نمونه ماراتن، ترکیه دهها ماراتن و نیمهماراتن منطقهای و جهانی برگزار میکند و با این ماراتنها زمینه رشد اقتصاد محلی شهرها و روستاهای خود را فراهم کرده است.
میزبانی جام جهانی با یکپنجم وسعت خوزستان
قطر کشور کوچکی که وسعت آن تنها یکپنجم استان خوزستان ایران است و سومین تولیدکننده بزرگ گاز دنیا شناخته میشود، با وجود برخورداری از منابع فراوان نفت و گاز و البته با وجود وسعت بسیار اندک خود و نداشتن جاذبه طبیعی خاص، از توریسم ورزشی غافل نبوده است و در حال حاضر صنعت گردشگری حدود هشت درصد از تولید ناخالص ملی این کشور را تشکیل میدهد و البته مصداق بارز تمرکز این کشور بر توریسم ورزشی، برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲ فوتبال در قطر بهعنوان اولین کشور عربی جهان بود.
طبق گزارش مؤسسه PwC جام جهانی ۲۰۲۲ برای قطر بین ۲.۳ تا ۴.۱ میلیارد دلار درآمد ایجاد کرد. گزارش صندوق بینالمللی پول هم این برآورد را تأیید کرده و جام جهانی قطر را ترغیب کرده است که توریسم ورزشی خود را توسعه دهد.
قطر همچنین میزبان تورنمنتهای متعدد جهانی و قارهای ۲۰۲۵ قهرمانی جهانی پینگپنگ و مسابقات چندگانه بزرگ ورزشی و قهرمانیهای جهانی، آسیایی و منطقهای مثل کشتی، ژیمناستیک، پدل، گلف، تیراندازی و... است. در سال ۲۰۲۵ این کشور برای برگزاری بیش از ۸۰ رویداد ورزشی برنامهریزی کرده است.
درباره رویدادهای ورزشی مربوط به دوومیدانی هم قطر سالهاست ماراتن دوحه را برگزار میکند. این ماراتن اولین بار در سال ۲۰۱۳ برگزار شد. این ماراتن مسیر شهری (road‑race) است و مسافتهای مختلفی دارد و در کنار شرکت ورزشکاران حرفهای، بخش «شرکت عمومی» هم فعال است. این ماراتن از طرف «Ooredoo»، یک شرکت مخابراتی قطری برگزار میشود و از نظر استانداردها و سطح بینالمللی جزء ماراتنهای ممتاز جهانی است. در آخرین دورههای این ماراتن تعداد شرکتکنندگان درخور توجه بوده است؛ برای مثال در ۲۰۲۵ بیش از ۱۵ هزار دونده از حدود ۱۴۰ کشور در ماراتن شرکت کردند.
ستارههای جهان فوتبال در عربستان
عربستان، دیگر غول نفتی منطقه است که با وجود برخورداری از منابع باکیفیت نفت و گاز و اینکه سالها بهعنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان شناخته میشود، اما توسعه گردشگری ورزشی را بهعنوان یکی از راههای تنوعبخشی به درآمدهای خود انتخاب کرده است. صرفنظر از اینکه عربستان بهعنوان یکی از بزرگترین مقاصد گردشگری مذهبی جهان شناخته میشود و از این طریق درآمد درخور توجهی به دست میآورد. حالا عربستان نهتنها مالک پرافتخارترین باشگاههای فوتبال در لیگهای آسیایی است، بلکه با جذب باکیفیتترین بازیکنان فوتبال جهان تلاش میکند خود را در عرصه فوتبال جهان مطرح کند. عربستان با پولهای کلان شروع به جذب ستارههای مطرح فوتبال کرد و کریستین رونالدو، ستاره پرتغالی را جذب باشگاه النصر کرد. همچنین باشگاه الهلال ستاره بزرگ دیگری مانند نیمار را به خدمت گرفت. این انتقالها بخشی از تلاش برای بالابردن سطح لیگ داخلی عربستان -Saudi Pro League- و جذب مخاطب و توجه بینالمللی است تا لیگ سعودی و فوتبال عربستان به یکی از مقاصد جذاب برای بازیکنان و هواداران جهانی تبدیل شود و همزمان بخش ورزش و گردشگری رشد کند. گذشته از این عربستان توانست پس از سالها تلاش میزبانی جام جهانی ۲۰۳۴ فوتبال را به دست آورد. برنامه عربستان برای 2034 شامل استفاده از ۱۵ استادیوم در پنج شهر است.
دولت و سرمایهگذاران سعودی در حال سرمایهگذاری میلیاردی روی زیرساخت، ورزش حرفهای و بخش گردشگری هستند تا میزبانی جام جهانی را در چارچوب استراتژی Vision 2030 تبدیل به یک «شتابدهنده اقتصادی» کنند. تحلیلگران میگویند میزبانی جام جهانی 2034 «یک game changer» برای گردشگری عربستان خواهد بود. از آغاز اجرای برنامه Vision 2030، عربستان تلاش کرده فوتبال، ورزش و رویدادهای ورزشی را به بخشی از استراتژی تنوع اقتصادی و گردشگری خود تبدیل کند. طبق آمار اعلامشده، در چهار سال اخیر عربستان از طریق حدود ۸۰ رویداد ورزشی بینالمللی توانسته ۲.۵ میلیون بازدیدکننده و گردشگر جذب کند و میزبانی جام جهانی ۲۰۳۴ قرار است نقطه تحول اصلی باشد و ساخت زیرساختهای ورزشی، استادیوم، هتل، حملونقل و امکانات گردشگری، به گفته تحلیلگران میتواند تحولی بزرگ در صنعت توریسم عربستان ایجاد کند. در این میان، ماراتن ریاض یکی از معروفترین رویدادهای ورزشی منطقه است و از طریق اتحادیه ورزش همگانی سعودی (SFA) برگزار میشود. این مسابقه با ۱۰ هزار شرکتکننده از عربستان سعودی، کشورهای خلیج فارس و دیگر نقاط مختلف جهان برگزار میشود.
ماراتن ریاض مورد تأیید اتحادیه بینالمللی فدراسیونهای دوومیدانی جهان و آسیا بوده و نخستین رویداد حرفهای بینالمللی است که به میزبانی کشور سعودی برگزار میشود و مورد توجه ویژه شاهزادگان سعودی است؛ بهطوری که محمد بنسلمان، ولیعهد عربستان، به صورت مستقیم و نمادین برای برگزاری این رویداد بیانیه میدهد.
