پیشنهادات ظریفانه برای صلح خاورمیانه
در شرایط پیچیده و پرتنش کنونی نظام بین‌الملل که رقابت‌های ژئوپلیتیکی، تحریم‌های اقتصادی، و بی‌اعتمادی سیاسی میان کشورها رو به افزایش است، اهمیت تحرک و پویایی در عرصه دیپلماسی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
روزنامه آرمان ملی در گزارشی نوشت:
جهان امروز بیش از هر چیز نیازمند گفت‌وگو، درک متقابل، و مدیریت بحران از مسیر تعامل سازنده است. در چنین فضایی، نقش دیپلمات‌های باتجربه و کارآزموده، که با ظرافت‌های سیاست خارجی، مناسبات بین‌المللی و شیوه‌های مذاکره آشنا هستند، اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. تحرک بیشتر این گروه از دیپلمات‌ها می‌تواند به عبور از بن‌بست‌های کنونی در روابط خارجی و بازگرداندن دیپلماسی فعال به دستور کار سیاست خارجی کشور کمک شایانی کند. تجربه نشان داده است که دیپلماسی، در مقایسه با هر ابزار دیگری در سیاست بین‌الملل، مؤثرترین راه برای جلوگیری از جنگ، کاهش هزینه‌های ملی و ایجاد ثبات منطقه‌ای است. دیپلماسی فعال به‌جای واکنش منفعلانه به تحولات، تلاش می‌کند با ابتکار عمل و حضور مستمر در عرصه‌های گفت‌وگو و مذاکره، منافع ملی را به شکلی پایدار تأمین کند. در این میان، بهره‌گیری از ظرفیت دیپلمات‌های مجرب که در سال‌های گذشته آزمون‌های دشواری را پشت‌سر گذاشته‌اند، می‌تواند زمینه‌ساز بازتعریف سیاست خارجی بر مبنای عقلانیت، تعامل و منافع ملی باشد. در این مورد چهره‌هایی همچون محمدجواد ظریف، با سابقه طولانی در مذاکرات بین‌المللی و تجربه مدیریت پرونده‌های حساس سیاست خارجی ایران، می‌توانند در این مسیر نقشی الهام‌بخش و راهبردی ایفا کنند. حضور فکری و مشورتی چنین شخصیت‌هایی در کنار نسل جدید دیپلمات‌ها، می‌تواند به انتقال تجربه، تقویت روحیه گفت‌وگو و ارتقای سطح تعاملات بین‌المللی کشور منجر شود. آنان نه‌تنها نماد موفقیت دیپلماسی در برابر فشارها و تهدیدها هستند، بلکه یادآور این واقعیت هستند که گفت‌وگو و تعامل هوشمندانه، همچنان کارآمدترین ابزار برای حفظ منافع ملی و جلوگیری از درگیری‌های پرهزینه است مانند برجام که یکی از دستاوردهای دیپلماسی ایران محسوب می‌شود. از این‌رو، احیای نقش و نفوذ دیپلمات‌های باتجربه و گشودن میدان برای دیپلماسی فعال، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای عبور از وضعیت کنونی و حرکت به سوی آینده‌ای باثبات‌تر و متوازن‌تر در سیاست خارجی ایران به شمار می‌آید. در ادامه این گزارش به پیشنهادات اخیر ظریف خواهیم پرداخت که با حضور در همایشی بین‌المللی در ژاپن از آنها رونمایی کرده است.
دلیل شکاف ایران و غرب
دیپلماسی با توجه به رفتارهای آمریکایی‌ها و اروپایی هم در نزد کشورهایی مانند ایران کم‌رنگ شده است ولی با این حال دیپلمات‌ها به‌‌دنبال راه‌های جدیدی برای جلوگیری از تنش‌های نظامی تلاش می‌کنند. محمدجواد ظریف، وزیر پیشین امورخارجه با اشاره به چالش اصلی تهران و غرب معتقد است که ریشه بسیاری از تنش‌ها را «نقص شناختی» و «شکاف عزت» میان ایران و غرب است و در این مورد گفت: «پایدارترین راه‌حل زمانی حاصل می‌شود که ایران نه به‌عنوان تهدیدی همیشگی، بلکه به‌عنوان شریکی برابر با نقش مشروع در نظام جهانی شناخته شود». او که روز دوشنبه در سخنرانی‌اش که در شصت‌وسومین کنفرانس جهانی «پاگواش» که در شهر هیروشیما ژاپن برگزار شد؛ اضافه کرد: «حضور در هیروشیما، هشتاد سال پس از نخستین استفاده از سلاح هسته‌ای، «یادآور مسئولیت اخلاقی عمیقی» برای بشریت است. ملت ما خود قربانی چنین بربریتی بوده است. در جریان جنگ تحمیلی، رژیم صدام حسین به‌طور سازمان‌یافته از عوامل شیمیایی علیه رزمندگان و غیرنظامیان استفاده کرد، در حالی‌که حامیان او در غرب در برابر این جنایات سکوت کردند».
پیشنهادات ظریفانه
ظریف در ادامه، مجموعه‌ای از اقدامات پیشنهادی برای آینده ایران و منطقه ارائه داد و با تشریح آنها بیان داشت: «۱- توانمندسازی مردم ایران: بزرگ‌ترین سرمایه ایران شهروندانش هستند. باید به‌جای تمرکز بر تهدیدها، افزایش ظرفیت‌های درونی را در اولویت قرار دهیم. ۲- تقویت دفاع ملی: پذیرش الگوی فرصت به معنای ساده‌لوحی در برابر تهدیدها نیست. ایران ضمن هوشیاری، باید هم‌زمان برای محدودسازی هزینه‌های نظامی در منطقه تلاش کند. ۳- ساخت منطقه‌ای قوی: در اینجا باید به طرح‌های صلح هرمز و طرح مودت اشاره کنم و بگویم این طرح‌ها می‌توانند به «پیمان عدم تجاوز منطقه‌ای» و همکاری‌های مشترک در زمینه انرژی، آب، تجارت و فرهنگ منجر شوند. ۴- احیای دیپلماسی جهانی: با وجود بدبینی‌های تاریخی، ایران و غرب منافع مشترکی در پرهیز از درگیری دارند. برجام نشان داد گفت‌وگو می‌تواند ثمربخش باشد، اما برای پایداری صلح باید سازوکارهای اعتمادساز تازه‌ای ایجاد شود».
«مناره» برای همکاری هسته‌ای
ظریف همچنین از طرح پیشنهادی خود و همکارانش در روزنامه گاردین با عنوان «مناره» (شبکه خاورمیانه برای فعالیت‌های هسته‌ای و سازوکار منطقه‌ای) اشاره و ادامه داد: «این شبکه با هدف ایجاد همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای و بازرسی‌های متقابل طراحی شده تا بی‌اعتمادی جای خود را به همکاری بدهد. تصور کنید دانشمندانی از ایران، عربستان، مصر و ترکیه در آزمایشگاه‌های مشترک کنارهم کار کنند».
