طرح ویژه ترک ها برای منطقه

بهرام امیر احمدیان در یادداشتی در روزنامه اطلاعات نوشت:

 اجلاس سران «سازمان کشورهای ترک»(OTS)[س.ک.ت] در ۷ اکتبر امسال بر نقش رو به رشد این سازمان تأکید کرد و قالب OTS+ را برای تعمیق سیاست خارجی چند بردارانه و پیشبرد ابتکارات اصلی معرفی کرد.اعضای این سازمان عبارتند از: جمهوری های ترکیه، آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان(اعضای اصلی) و مجارستان، ترکمنستان، قبرس شمالی (اعضای ناظر).

پس از فروپاشی شوروی، ترکیه تنها عضو مسلمان ناتو که در جنوب غربی قلمرو اتحاد شوروی و پیمان ورشو بود، اهمیت جایگاه خود را در منطقه برخورد دو پیمان نظامی ناتو و ورشو، از دست رفته می دید.

غرب هم به این نتیجه رسیده بود که دیگر لزومی برای عضویت کشوری مسلمان در محدوده اروپا و آمریکای مسیحی وجود ندارد. ولی بروز تنشهایی در منطقه قفقاز، آسیای مرکزی و اروپای شرقی بین واحدهای تشکیل دهنده اتحاد شوروی(که در مناطق پیرامونی و در همسایگی فدراسیون روسیه واقع شده اند)، نا امنی هایی را پدید آورد.

از سوی دیگر ناتو بعد از جنگ سرد در برابر انحلال پیمان ورشو، تصمیم به بقا و تغییر ماهیت خود گرفت و از یک سازمان نظامی علیه پیمان ورشو، به یک سازمان کارآمد برای مدیریت بحرانهای دوره بعد از جنگ سرد، تغییر ماهیت داد. ترکیه هم از این فرصت استفاده کرد و به عنوان عضو مسلمان ناتو در درگیری های بین جمهوری های شوروی سابق و بالکان به ایفای نقش پرداخت.

ترکیه نشان داده که بازیگری چند وجهی است و احزاب و ساختار پارلمانی و قانون اساسی آن ظرفیت هایی برای تدوین و اجرای سیاستهای خارجی روزآمد در مواجهه با بحرانها را دارند. این سیاست همچون آب در هر ظرفی قابلیت تطبیق دارد.

ترکیه با ورود به مناقشه قره باغ از زمان آغاز درگیری در دهه ۹۰ میلادی، جانب جمهوری آذربایجان را گرفت تا بتواند از منابع سرشار انرژی این کشور بهره بگیرد و به عنوان پل ارتباطی و تبدیل به «هاب انرژی» قفقاز، روسیه و آسیای مرکزی، هم از کشورهای تولید کننده و صادر کننده و هم کشورهای مسیر، بهره بگیرد. تشکیل ساختارهای اداری و سازمانی برای کمکهای فنی- اقتصادی و فرهنگی برای حضور در عرصه جمهوری های شوروی سابق و حتی روسیه، برقراری روابط اقتصادی-تجاری حتی با جمهوری های داخل فدراسیون روسیه و افتتاح خطوط پروازی بین استانبول با شهرهای روسیه از سیبری تا اورال، ولگا، قفقاز شمالی و شهرهای مهم روسیه، ترکیه را به بازیگری مهم در آسیای مرکزی و قفقاز و بطور کلی شوروی سابق تبدیل کرده است.

تشکیل «شورای جمهوری های ترک زبان» با کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی(ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکمنستان محتاط و بیطرف) به آرامی دنبال شد. در جلسات مشترک سران این شورا، زبان مشترک «ترکی استاندارد» برای این کشورها وجود نداشت و هنوز هم وجود ندارد و آنها ناگزیر به بهره گیری از زبان های روسی و انگلیسی هستند. اگرچه همه کشورهای عضو را «ترک زبان» می نامند، قرقیز و قزاق و ترکمن و ازبک و آذربایجانی نمی توانند سخنان یکدیگر را کاملا درک کنند.

اکنون با تشکیل سازمان کشورهای ترک زبان(س.ک.ت.) و حل مساله قره باغ و کریدور به اصلاح زنگزور که منجر به ورود آمریکا و تفوق کامل این کشور و به نام «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی(TRIPP)» نامگذاری شده است، ترکیه ارتباط مستقیم درون منطقه ای «ترک زبانان» را برقرار خواهد کرد و «امپراتوری عثمانی نوین» را نه در بالکان بلکه در اوراسیا دنبال می کند. ضروری است کشورمان با رصد جریان های این تحرکات که در شمال غربی، دریای خزر و شمال شرقی مرزهای جمهوری اسلامی ایران روی می دهد، تا آنجا که لازم است در وزارت خارجه اداره ای برای این منظور تاسیس کند.

در زیر، اطلاعاتی کلی درباره این سازمان آورده می شود:

اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کشورهای ترک زبان[س.ک.ت.](OTS) در ۷ اکتبر امسال با معرفی قالب «OTS+ » برای تعمیق سیاست خارجی چندوجهی و پیشبرد ابتکارات مهم، بر نقش رو به رشد این سازمان تأکید کرد.

رهبران در مورد افزایش امنیت منطقه‌ای از طریق پیشنهادهایی مانند برگزاری رزمایش مشترک س.ک.ت در سال ۲۰۲۶، همکاری دفاعی بیشتر، رصد تهدیدات از افغانستان و هماهنگی با شرکای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بحث و گفتگو کردند.

س.ک.ت. در حال ترویج احیای فرهنگی و ادغام اقتصادی ترک زبانان است که هدف آن تقویت هویت مشترک، گسترش مسیرهای تجاری و انرژی و قراردادن کشورهای عضو به عنوان جایگزین اصلی برای منابع انرژی روسیه و مسیرهای تجاری شرق-غرب است.دوازدهمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کشورهای ترک زبان در ۷ اکتبر سال جاری در شهر قدیمی «قَبَلَه» جمهوری آذربایجان، با موضوع «صلح و امنیت منطقه‌ای» برگزار شد.

در ۳اکتبر ۲۰۰۹، توافقنامه نخجوان این سازمان را تأسیس کرد که نام فعلی را پس از هشتمین اجلاس سران کشورها در سال ۲۰۲۱به خود گرفت. هفتم اکتبر سومین بار بود که جمهوری آذربایجان از سال ۲۰۰۹رسماً میزبان اجلاس س.ک.ت بود. رهبران آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه و ازبکستان - به همراه مجارستان، ترکمنستان و جمهوری ترک قبرس شمالی[یک کشور خودخوانده که فقط توسط ترکیه به رسمیت شناخته می‌شود] به عنوان کشورهای ناظر - در مورد موضوعاتی از جمله مسائل سیاسی، سیاست خارجی، امنیت، اقتصاد و انرژی بحث کردند.

این اجلاس پس از آن برگزار شد که جمهوری های آذربایجان و ارمنستان در ۸آگوست اعلامیه مشترکی مبنی بر قصد خود برای پیگیری صلح در هفتم آگوست ۲۰۲۵ در کاخ سفید امضا کردند. با توجه به تحولاتی مانند تنش‌های ایالات متحده و جمهوری خلق چین، تضعیف نفوذ روسیه پس از حمله تمام عیار به اوکراین و ابراز تمایل دونالد ترامپ رئیس جمهوری ایالات متحده برای بازپس‌گیری پایگاه بگرام افغانستان، اجلاس س.ک.ت.اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

پس از اجلاس «قَبَلَه»، س.ک.ت در۱۰ سپتامبر بیانیه نهایی ۱۲۱ماده ای را صادر کرد. این قطعنامه‌ها تحت عناوین «همکاری در مسائل سیاسی، سیاست خارجی و امنیتی»، «همکاری اقتصادی و بخشی»، «همکاری مردمی»، «همکاری نهادی در جهان ترک»، «همکاری با طرف‌های خارجی» و «مسائل سازمانی» سازماندهی شده‌اند.

اولین تصمیم مهمی که در این اجلاس گرفته شد، ایجاد یک قالب«OTS+» است. این قالب به س.ک.ت اجازه می‌دهد همکاری‌هایی را با شرکای خارجی در زمینه‌های مورد علاقه توسعه دهد، به این معنی که س.ک.ت می‌تواند پروژه‌هایی مانند مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی(TRIPP)  که قبلاً با نام کریدور زنگزور در داخل آذربایجان شناخته می‌شد را که جهان ترک زبان را به غرب متصل می‌کند، تسهیل کند.

این قالب مشارکتی را پس از طرح ترامپ برای افزایش تحریم‌ها علیه روسیه و اعمال تعرفه‌های اضافی بر جمهوری خلق چین ایجاد کرد که به توانایی س.ک.ت در ایجاد روابط بین‌المللی جدید کمک می‌کند. عملیاتی شدنTRIPP، دسترسی س.ک.ت به غرب را بیشتر تقویت کرده و اهمیت کشورهای عضو را در تأمین انرژی جهانی و امنیت حمل و نقل افزایش می‌دهد. مشارکت کشورهای عضو س.ک.ت. در کریدور میانی وTRIPP بدون خطر نیست. این مسیرها یک مسیر انرژی جایگزین برای روسیه فراهم می‌کنند که نفوذ روسیه را در کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق در امتداد کریدور تضعیف می‌کند و به طور بالقوه روسیه را به تلاش برای تضعیف توانایی این کشورها در انجام تجارت و دیپلماسی چندوجهی سوق می‌دهد.

«مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» و «کریدور میانی» که از طریق کشورهای عضو س.ک.ت به سمت غرب امتداد خواهد یافت، فرصت قابل توجهی را برای غرب فراهم می‌کند تا نفوذ تاریخی روسیه در منطقه را کاهش دهد، حضور رو به گسترش چین را محدود کند و مانع از گسترش نفوذ ایران در منطقه شود.

س.ک.ت، یک محور ژئوپلیتیکی جدید در منطقه ایجاد می‌کند و توانایی کشورهای عضو را برای انجام دیپلماسی چندوجهی از طریق تلاش‌های هماهنگ خود، مستقل از قدرت‌های بزرگ افزایش می‌دهد.

چین احتمالاً در سال‌های آینده سرمایه‌گذاری‌های خود را در آسیای مرکزی افزایش می‌دهد و از این منطقه به عنوان کانالی برای صادرات به بازارهای جهانی استفاده می‌کند. اگرچه این سرمایه‌گذاری‌ها ممکن است از نظر اقتصادی به نفع کشورهای عضو س.ک.ت باشد، اما افزایش نفوذ چین در آنجا می‌تواند منجر به تنش با ایالات متحده شود. صرف نظر از این، اتصال جهان ترک زبان به غرب از طریق مزایای ژئوپلیتیکی «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» برای س.ک.ت در طول اجلاس مطرح شد و رهبران اظهار داشتند که قدرت این سازمان‌ها، قدرت‌های خارجی را از حمله به منطقه باز می‌دارد.

این سازمان به دنبال تقویت استقلال خود و جلوگیری از اتکای بیش از حد به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) یا محور جمهوری خلق چین و روسیه است. یک «جهان ترک زبان» که از غرب جدا شده باشد، نمی‌تواند شتاب اقتصادی و فناوری لازم را ایجاد کند و کشورهای شوروی سابق به دنبال حفظ استقلال کامل اقتصادی و دیپلماتیک خود از روسیه هستند.

اظهار نظر رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه مبنی بر اینکه س.ک.ت نباید یک سازمان خودکفا باشد، همراه با ایجاد قالب مشارکتی « OTS+» گواهی بر این است که کشورهای عضو از طریق ایجاد تعادل در روابط خود با روسیه، جمهوری خلق چین و ایالات متحده به دنبال استقلال هستند.

با توجه به اینکه روسیه هژمون سنتی منطقه است، س.ک.ت برای تضمین این تعادل، تعامل بیشتر با ایالات متحده را دنبال می‌کند.

س.ک.ت همچنین بر حفظ فرهنگ برای جبران ستم وارده بر فرهنگ‌های ترکی در دوران اتحاد جماهیر شوروی متمرکز است. شوروی فرهنگ‌های منطقه‌ای را سرکوب کرد و به هویت‌های مذهبی و قومی مردمان ترک در داخل مرزهای خود برای دهه‌ها آسیب رساند. س.ک.ت در حال اجرای برنامه‌های مختلفی از جمله ترویج سازمان‌های فرهنگی برای تقویت فرهنگ و هویت ترکی در میان اعضای آسیای مرکزی خود است.