سناریوهای پس‌از اسنپ‌بک

روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی نوشت:

دو اندیشکده‌ مطرح اروپایی و آمریکایی در تحلیل‌های جداگانه‌ای به سناریوهای پس از فعال شدن مکانیسم اسنپ‌بک و بازگشت تحریم‌ها پرداختند و افزایش سطح تهدیدها، میانبر اروپایی و توافقات کوچک را به‌عنوان سه گزینه پیش روی ایران و غرب مطرح کردند. الی گرانمایه از شورای اروپایی روابط خارجی و باربارا اسلاوین از مرکز استیمسون در این رابطه عنوان کردند که اروپا در این زمینه باید یک الگوی حفظ وضع موجود و میدان دادن به دیپلماسی را در پیش بگیرد تا مانع از تنش‌زایی بیشتر آمریکا شود.

پس از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، تحلیل‌ها درباره سناریوهای پیش رو برای طرفین درگیر افزایش یافته است. شماری از این تحلیل‌ها تاکید دارند که مسیر پیش روی غرب در وضعیت بن‌بست فعلی میدان دادن هرچه بیشتر به دیپلماسی و خودداری از اقدام‌های تنش‌زاست، چراکه پس از جنگ تحمیلی ۱۲روزه و تجاوز اسرائیل و آمریکا به ایران، همچنان این خطر وجود دارد که اوضاع بار دیگر از کنترل خارج شده و به سمت‌و‌سوی خطرناکی کشیده شود.

افزایش سطح تهدید

الی گرانمایه طی یادداشتی در اندیشکده شورای اروپایی روابط خارجی عنوان کرد که اکنون و پس از اعمال تحریم‌های سازمان ملل، اروپا باید خود را از رویکرد مبتنی بر فشار حداکثری آمریکا دور کرده و در عوض درهای دیپلماسی را گشوده نگاه دارد.

گرانمایه طی این یادداشت نوشت: طنز تلخی است که پس از یک دهه تلاش برای حفظ توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، این اروپا بود که ضربه نهایی را به دیپلماسی وارد کرد، نه آمریکا یا ایران. مکانیسم بازگشت تحریم‌ها یا همان اسنپ‌بک که توسط قدرت‌های اروپایی فعال شد، اکنون به اجرا درآمده است. با اجرایی شدن این مکانیسم، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بازمی‌گردد و پایانی را بر توافقی رقم می‌زند که پایتخت‌های اروپایی زمانی آن را تاریخی می‌خواندند. رهبران اروپایی پس از این اقدام، اکنون باید در مورد گام بعدی خود تصمیم بگیرند.

در این یادداشت آمده است: تروئیکای اروپایی مدتی بود که در حال بررسی این بودند که چگونه از مکانیسم بازگشت تحریم‌ها به بهترین شکل استفاده کنند. این مکانیسم که به هر یک از طرفین باقی‌مانده در توافق اجازه می‌دهد تا تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را بازگرداند، قرار بود در ماه اکتبر منقضی شود. سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان به ایران هشدار دادند که اگر با آمریکا برای عقب‌نشینی از برنامه هسته‌ای خود به توافقی دست نیابد، از این گزینه استفاده خواهند کرد.

پس از تجاوز ۱۲روزه اسرائیل و آمریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران، تروئیکا تلاش کردند با تهدید به بازگشت تحریم‌ها، امتیازات جدیدی از تهران بگیرند. آنها در ازای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای، دسترسی کامل بازرسان و راستی‌آزمایی ذخایر اورانیوم غنی‌شده، تمدید شش‌ماهه را پیشنهاد دادند. تهران این پیشنهاد را رد کرد، تا حدی به این دلیل که پیشنهاد تمدید از واقعیت سیاسی داخل ایران فاصله داشت.

گرانمایه افزود که مشکل طرح اروپا این بود که انتظار داشتند پس از تجاوز اسرائیل و آمریکا، ایران برگ‌های برنده اصلی خود را‌ برای مذاکرات آتی درباره لغو تحریم‌های آمریکا از دست بدهد. همین رویکرد اشتباه باعث شد که بروکسل کماکان تفنگ بازگشت تحریم‌ها را به سمت ایران نشانه رود. نکته‌ای که اروپا در نظر نگرفته این بود که حمله اسرائیل در بحبوحه مذاکرات آمریکا و ایران رخ داد. ایرانی‌ها که دو بار توسط دونالد ترامپ ضربه خورده بودند، دیگر اعتماد چندانی به طرف آمریکایی نداشتند.

 میان‌بر اروپایی

در رابطه با دیوار بلند بی‌اعتمادی میان ایران و آمریکا، باربارا اسلاوین، کارشناس سیاست خارجی، طی یادداشتی برای اندیشکده آمریکایی استیمسون به ریشه‌های سوءظن تهران به واشنگتن پرداخت. وی عنوان کرد: ترامپ، در دوره اول ریاست‌جمهوری خود، به‌صورت یک‌جانبه در سال ۲۰۱۸ از این توافق خارج شد، با وجود اینکه ایران همچنان به آن پایبند بود. پس از یک سال، ایران شروع به فراتر رفتن از محدودیت‌های ذخایر و سطح اورانیوم غنی‌شده کرد، با این ایده که دیگر نمی‌تواند از مزایای برجام بهره‌مند شود.

این کارشناس در ادامه عنوان کرد که با بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در ۲۷ سپتامبر، فصل مهمی در بیش از دو دهه دیپلماسی هسته‌ای غرب با این کشور به پایان رسید. وی افزود که این مساله خود قطعه‌ای دیگر در پازل نامتقارن روابط تهران-واشنگتن است، چراکه فعال‌سازی ماشه تلاش‌ها برای حل اختلافات را، حتی به‌شکلی مقطعی، تضعیف کرده است.

بنا به این گزارش، از زمانی که ایالات متحده از برجام خارج شد، ایران بر ترمیم روابط با رقبای منطقه‌ای، از جمله عربستان سعودی‌ و نزدیک شدن به چین، یک قدرت جهانی در حال صعود، تمرکز کرده است که از اشتباهات ایالات متحده بر سر غزه و تجارت بین‌المللی سود برده است.

این در حالی است که روزنامه واشنگتن‌پست پیش‌تر طی گزارشی عنوان کرده بود که مقامات آمریکا اساسا رویکردی متضاد در قبال ایران پیش گرفته‌اند و همین امر سبب شده که نتوان هیچ نقطه اشتراکی میان طرفین پیدا کرد. بنا به این گزارش، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در نشستی با خبرنگاران و اساتید دانشگاه در نیویورک، از سبک مذاکره‌ استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا، به‌تندی انتقاد کرد. به گفته‌ او، ویتکاف در هر نشست مواضعی متفاوت اتخاذ می‌کند و این بی‌ثباتی، فضای گفت‌وگو را از میان برده است.

اندیشکده استیمسون در ادامه گزارش داد که دولت ایران در اوایل سپتامبر با توافق جدیدی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موافقت کرد که توسط رئیس آژانس مورد استقبال قرار گرفت و آن را گامی در مسیر درست خواند. در مجمع عمومی اخیر سازمان ملل، ایران و تروئیکا به مذاکرات ادامه دادند و طبق گزارش‌ها، تهران پیشنهاد داد که مذاکرات هسته‌ای با آمریکا را در یک بستر چندجانبه از سر گیرد و به آژانس اجازه دهد از یکی از سایت‌های هسته‌ای بازدید کند. با‌این‌حال، تروئیکا به تمامی این مشوق‌ها دست رد زده و ادعا کرده که تمامی این پیشنهادها برای رسیدگی به تهدید عدم اشاعه ناکافی بوده و تعهدات ملموسی از سوی تهران به همراه نداشته است.

پذیرش ریسک یا عقب‌نشینی

گرانمایه در ادامه یادداشت خود در اندیشکده شورای اروپایی روابط خارجه عنوان کرد: پس چرا پس از سال‌ها وقت‌کشی و افزایش مدارای خود نسبت به برنامه هسته‌ای رو به رشد ایران، تروئیکا درست زمانی که می‌شد به نتیجه رسید، از موضع خود در قبال بازگشت تحریم‌ها کوتاه نیامد؟ یک ارزیابی این است که آنها قمار کردند که فشار زمان و تهدید قریب‌الوقوع ازسرگیری حملات اسرائیل، ایران را مجبور به تسلیم خواهد کرد. اما چنین نشد.

همچنین این احتمال وجود دارد که تروئیکا تا حدی نسبت به پیشنهادهای لحظه آخری ایران تمایل داشته، اما نتوانسته است ترامپ را با خود همراه کند. به نظر می‌رسد ترامپ پس از حملات ژوئن، از مشکل ایران شانه خالی کرده و بارها مدعی نابودی برنامه اتمی این کشور شده است. درحالی‌که استیو ویتکاف گفته بود که تماس خود را با ایران حفظ کرده، سخنرانی طولانی ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل نشان‌دهنده هیچ تمایلی برای دستیابی به توافق نبود.

همچنین کشورهای اروپایی ممکن است تصمیم گرفته باشند که از یک کارزار فشار حداکثری جدید حمایت کنند. اگر چنین باشد، بازگشت تحریم‌ها ابزاری بوده است برای مجازات ایران بر سر پرونده پهپادهای اوکراین و همچنین جلب نظر تندروها در دولت ترامپ (مانند مارکو روبیو)، چرا که اروپایی‌ها برای حمایت از اوکراین به پشتیبانی آمریکا نیاز دارند.

این گزارش در ادامه عنوان کرد که دیپلمات‌های اروپایی که قدرتمندترین اهرم خود را علیه ایران به کار گرفته‌اند، اکنون در یک دوراهی قرار دارند. آنها می‌توانند پس از بازگشت تحریم‌ها، یک فرود نرم ایجاد کنند که هدف آن ایجاد فضای دیپلماتیک جدید برای یک توافق هسته‌ای جدید باشد، یا می‌توانند به ‌تیم روبیو بپیوندند و فشار را دوچندان کنند. انتخاب رویکرد دوم یک اشتباه جدی خواهد بود، چراکه به گوشه راندن ایران این کشور را به چین و روسیه نزدیک‌تر می‌کند. به‌عنوان مثال، همزمان که غرب با بازگشت تحریم‌ها پیش رفت، مسکو و تهران برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در ایران به توافق رسیدند.

ضرورت توافقات کوچک

گرانمایه افزود: هدف فوری باید شماری توافقات کوچک با تهران باشد تا تشدید بیشتر تنش‌ها محدود شده و مقداری اعتماد بین غرب و ایران ایجاد شود. این می‌تواند به آمریکا و ایران فضای تنفسی برای کاهش آرام تنش‌ها و پیشبرد مذاکرات معنادارتر بدهد، به‌ویژه اگر عربستان سعودی نیز بتواند از نزدیکی خود با تهران در این راستا استفاده کند. اروپایی‌ها، مشابه کشورهای خلیج فارس، باید از تعامل به‌عنوان ابزاری برای کاهش تنش استفاده کنند.

این گزارش در پایان عنوان کرد: در نهایت، پر کردن شکاف بین تهران و واشنگتن بر سر یک توافق هسته‌ای جدید ممکن است غیرممکن باشد. اروپایی‌ها ممکن است مجبور شوند تا زمانی که سیاست در هر دو طرف تغییر کند، یک الگوی حفظ وضع موجود را در پیش گیرند. پایتخت‌های اروپایی به طور سنتی تلاش کرده‌اند تا از جنگ بر سر برنامه هسته‌ای ایران جلوگیری کنند. این نقشی است که آنها باید آن را باز پس گیرند. آنها نباید اجازه دهند که بازگشت تحریم‌ها، دیپلمات‌های اروپایی را کنار بگذارد یا آنها را به سمت یک رویکرد تهاجمی به رهبری آمریکا سوق دهد که خطر درگیری بیشتر را به همراه دارد.