کاهش سن ورود به مدارس، در ترازوی نقد

روزنامه آرمان امروز در گزارشی نوشت:

روز گذشته احسان عظیمی‌راد سخنگوی کمیسیون آموزش مجلس از تصویب اجباری شدن پیش‌دبستانی از سن ۵ سالگی خبر داد و گفت: «ساختار آموزشی کشور به تدریج از الگوی «۳-۳-۶» به «۳-۳-۵-۱» تغییر خواهد کرد.» ساختاری که او به آن اشاره دارد به این شکل است که کودکان از ۵ سالگی وارد دوره پیش‌دبستانی می‌شوند و سپس تحصیل رسمی خود را از پایه اول تا پنجم ابتدایی آغاز می‌کنند. همچنین ظرفیت قانونی برای ایجاد دوره «پیش یک» نیز پیش‌بینی شده است تا در صورت ضرورت، سازمان تعلیم و تربیت بتواند آن را اجرا کند، در واقع نظام آموزش و پرورش کشور بعد از تصویب قانون به نظام «۳-۳-۵-۱» تبدیل خواهد شد.

اما سوال این است که این تصمیم در حالی مطرح می‌شود که بسیاری معتقدند کودکان امروز زودتر از گذشته به بلوغ فکری می‌رسند و در سه یا چهار سالگی توانایی کار با موبایل و یادگیری اولیه را دارند؛ اما از منظر روان‌شناسی رشد، باید میان «توانایی استفاده از ابزار» و «آمادگی برای ساختار رسمی مدرسه» تفاوت قائل شد. درست است که کودکان امروزی در استفاده از ابزارهای دیجیتال سریع‌تر یاد می‌گیرند، اما این الزاماً به معنای آمادگی برای نظم کلاس، انجام تکالیف، نشستن طولانی‌مدت و پیروی از قوانین نیست. بر اساس نظریه «پیاژه» بیشتر کودکان در پنج سالگی هنوز در مرحله «پیش‌عملیاتی» قرار دارند و تازه در شش تا هفت سالگی به مرحله «عملیات عینی» می‌رسند که برای درک مفاهیم پایه‌ای مانند ریاضی ضروری است.

تجارب جهانی

مرور تجربه جهانی نیز نشان می‌دهد که عدد سن به تنهایی تعیین‌کننده موفقیت یا شکست نیست، بلکه کیفیت و محتوای برنامه‌های پیش‌دبستانی اهمیت دارد. فنلاند به عنوان یکی از نظام‌های آموزشی موفق، آموزش رسمی را از هفت سالگی آغاز می‌کند و تا آن زمان بر آموزش بازی‌محور و رشد اجتماعی-عاطفی تکیه دارد. سوئد نیز با کلاس‌های پیش‌مدرسه برای شش ساله‌ها، گذار ملایم‌تری به مدرسه ایجاد کرده است. فرانسه اما از سه سالگی دوره‌های «ماترنل» را به طور گسترده و تقریباً اجباری ارائه می‌دهد و پژوهش‌ها نشان داده‌اند همین دسترسی سراسری توانسته نابرابری آموزشی را کاهش دهد. بریتانیا کودکان را در سالی که پنج ساله می‌شوند وارد مدرسه می‌کند، اما گزارش‌های رسمی نشان داده‌اند این سیاست به‌ویژه برای کودکان متولد تابستان زیان‌بار بوده و در بلندمدت اثر مثبت روشنی نداشته است. در آمریکا نیز مطالعات نشان داده‌اند که ورود زودتر می‌تواند در کوتاه‌مدت نمرات را بالا ببرد، اما با افزایش نیاز به خدمات ویژه و مشکلات خودتنظیمی همراه است؛ در مقابل، تعویق یک‌ساله ورود برای برخی کودکان به بهبود کنترل هیجان و سلامت روان کمک کرده است.

رشد اجتماعی و عاطفی در هنگام ورود به مدارس

اما کودکان در سن ۵ سالگی آمادگی یادگیری حروف و اعداد را دارند؟ سوالی که یک روانشناس حوزه کودک در پاسخ به «آرمان امروز» می گوید: از نظر رشد عاطفی و اجتماعی، کودکان پنج ساله بیشتر نیازمند بازی آزاد، تعامل‌های غیرساختاریافته و یادگیری از طریق تجربه‌اند. ورود زودهنگام به مدرسه رسمی می‌تواند فشار روانی ایجاد کند؛ استرس جدایی از والدین، قوانین سختگیرانه و رقابت‌های تحصیلی در این سن ممکن است به اضطراب، افت اعتمادبه‌نفس یا مشکلات رفتاری منجر شود.» سلماز رضالو در ادامه می افزادی: «در بعد جسمی نیز سیستم عصبی-حرکتی در پنج سالگی هنوز در حال تکامل است و مهارت‌های حرکتی ظریف مانند نوشتن طولانی‌مدت هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته است؛ فشار زودهنگام می‌تواند باعث دلزدگی یا حتی مشکلات جسمی شود. البته در کنار این ملاحظات، مزایایی هم وجود دارد: اگر پیش‌دبستانی اجباری بر پایه بازی، مهارت‌های اجتماعی، آموزش غیرمستقیم و تقویت خلاقیت طراحی شود، می‌تواند مفید باشد. کودک در این سن تشنه یادگیری است، به شرطی که روش آموزش متناسب با نیازهای رشدی او تنظیم شود.»

وی باور دارد که اما اگر قرار است سن ورود به مدرسه در ایران کاهش یابد، باید به کیفیت برنامه‌ها توجه ویژه داشت. ورود به مدرسه رسمی در پنج سالگی با ساختار سختگیرانه فعلی می‌تواند پیامدهای منفی روانی، اجتماعی و حتی تحصیلی داشته باشد. اما اگر این تغییر به شکل پیش‌دبستانی بازی‌محور، نیمه‌ساختاریافته و مهارت‌محور طراحی شود، نه‌تنها آسیبی به کودک وارد نمی‌کند بلکه او را برای ورود رسمی در شش سالگی آماده‌تر می‌سازد. تجربه کشورهایی چون فنلاند و فرانسه نیز نشان می‌دهد آنچه در نهایت موفقیت را رقم می‌زند، کیفیت آموزش و عدالت در دسترسی است، نه صرفاً کاهش عددی سن.