سال‌های تحریم و فرصت سوزی‌های ایران
تاثیرپذیری ایران در مقایسه با روسیه در مواجهه با تحریم‌های بین‌المللی سوالی است که تقریباً پاسخ جامع و قابل قبولی برای آن تاکنون ارائه نشده است.
روزنامه آرمان ملی گفتگوئی را با علیرضا فرجی راد منتشر کرده است:
تاثیرپذیری ایران در مقایسه با روسیه در مواجهه با تحریم‌های بین‌المللی سوالی است که تقریباً پاسخ جامع و قابل قبولی برای آن تاکنون ارائه نشده است. هرچند ایران سال‌های طولانی‌تری تحت تحریم‌های دشوار بین‌المللی و اخیراً آمریکا بوده و قطعاً از این محل آسیب‌های بیشتری را متحمل شده است، اما به نظر می‌رسد که روسیه بسیار مدیریت شده‌تر با این مسئله روبرو شده و مخاطرات کمتری را متحمل گردیده است. به نظر می‌رسد که روسیه توانسته با تنوع بخشیدن به بازارهای صادراتی خود و ایجاد روابط تجاری با کشورهای دیگر، از فشار تحریم‌ها کاسته و به نوعی خود را در برابر این چالش‌ها مقاوم‌تر کند. از سوی دیگر ساختار اقتصادی – سیاسی ایران به گونه‌ای است که میزان آسیب پذیری کشور در مقابل این تحریم‌ها را بیشتر کرده است. از طرف دیگر مدیریت کارآمد روسیه، نرخ فساد و ناهماهنگی‌های داخلی را بسیار کمتر و یا حتی حذف کرده است. در مجموع به نظر می‌رسد اِعمال تحریم‌های بیشتر بر ایران به دلایل مختلف از جمله فعالسازی مکانیسم ماشه، تاب‌آوری کشور در مواجهه با چالشهای جدی‌تر را به چالش بکشاند.
به باور کارشناسان، بازگشت تحریم‌ها می‌تواند به کاهش بیشتر درآمدهای نفتی، تضعیف ارزش پول ملی و افزایش فشارهای اقتصادی بر مردم منجر شود. همچنین، این وضعیت می‌تواند به انزوای بیشتر ایران در عرصه بین‌المللی و کاهش فرصت‌های تجاری منجر شود. در نهایت، فعال شدن مکانیسم ماشه نه تنها به تشدید بحران اقتصادی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به افزایش تنش‌ها در منطقه و کاهش امنیت ملی ایران نیز منجر شود. دراین باره با عبدالرضا فرجی راد استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل اقتصاد بین‌الملل گفت‌وگو کرده‌ایم که در ذیل مشاهده می‌فرمایید.
ارزیابی شما در خصوص دو پیامد متفاوت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و روسیه چیست؟
در حال حاضر، تحریم‌های شدید آمریکا علیه ایران و روسیه به شدت بر وضعیت اقتصادی این دو کشور تأثیر گذاشته است. با این حال، وضعیت روسیه در مقایسه با ایران به مراتب بهتر است. یکی از دلایل اصلی این تفاوت، ذخایر ارزی قابل توجه روسیه است که پیش از جنگ اوکراین به حدود ۷۰۰ میلیارد دلار رسید است که با این کشور با استفاده از این ذخایر به روسیه این امکان را داده که در برابر تحریم‌ها مقاومت بیشتری از خود نشان دهد و به طور مؤثرتری با بحران‌های اقتصادی مقابله کند. در حالی که ایران مدت زمان بیشتری تحت تحریم‌ها قرار دارد و این تحریم‌ها به شدت بر صادرات نفت و گاز این کشور تأثیر گذاشته است، علاوه بر این روسیه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت و گاز، توانسته است با استفاده از فناوری‌های نوین و به‌روز رسانی چاههای گاز، تولید و صادرات خود را حفظ کند، در حالی که ایران نه تنها امکان صادرات نفت و گاز را ندارد، بلکه مجبور به واردات گاز نیز شده است، چرا که ایران امکان به‌روزرسانی فناوری‌های نوین به منظور اصلاح و تعمیرات چاههای نفت و گاز خود را نداشته است. علاوه بر این، روسیه به دلیل منابع طبیعی فراوان و زیرساخت‌های قوی‌تر، توانسته است به طور مؤثری مقابل تحریم‌ها ایستادگی کند و در عین حال، به دنبال راهکارهایی برای کاهش آسیب‌های ناشی از این تحریم‌ها باشد. بر این اساس، ایران با مشکلات جدی‌تری مواجه است و به نظر می‌رسد که تحریم‌های جدیدی که از سوی کشورهای دیگر علیه این دو کشور اعمال می‌شود، می‌تواند بر وضعیت اقتصادی ایران تأثیر بیشتری بگذارد. این در حالی است که ایران به عنوان یکی از کشورهای غنی از منابع انرژی، در حال حاضر با چالشهای جدی در تأمین نیازهای روزانه خود در حوزه انرژی مواجه است. این چالش‌ها به ویژه در مقایسه با روسیه که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گاز و نفت در جهان شناخته می‌شود، به وضوح قابل مشاهده است. البته اخیراً به منظور کاهش اثرات منفی ناترازی انرژی به خصوص گاز مذاکراتی با برخی کشورهای همسایه چون؛ ترکمنستان انجام داده است، اما قطعاً در شرایط کنونی برخلاف گذشته امکان صادرات گاز را از دست داده است و از این رو تامین منابع ارزی به شدت محدود شده که قطعاً در تشدید مشکلات اقتصادی موثر خواهد بود. اما در مقابل روسیه با استفاده از فناوری‌های نوین و به‌روز رسانی زیرساخت‌های خود، توانسته است تولید و صادرات گاز را حفظ کند، ایران به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، نتوانسته است به همین اندازه از منابع خود بهره‌برداری کند.
• بنابر اظهارات شما می‌توانیم اینگونه برداشت کنیم تنها تفاوت تاثیر بیشتر تحریم‌ها بر ایران در مقایسه با روسیه، فقط مدت زمان بیشتر تحریم‌ها علیه ایران بوده است و تشدید ناترازی‌ها و مشکلات دیگر ناشی از این معضل به وقوع پیوسته است؟
قطعاً مدیریت اقتصادی در ایران و روسیه تفاوت‌های قابل توجهی دارد که تأثیرات عمیقی بر عملکرد اقتصادی هر دو کشور دارد. در حالی که روسیه به سمت مدیریت سامان‌یافته و کارآمد در بخش‌های مختلف اقتصادی حرکت کرده است، ایران به دلیل ساختار دولتی و عدم وجود بخش خصوصی واقعی، با چالشهای جدی مواجه است. در روسیه، مدیریت اقتصادی به گونه‌ای است که دولت به عنوان یک نهاد هماهنگ‌کننده و تسهیل‌کننده عمل می‌کند و بخش خصوصی نیز به طور فعال در توسعه اقتصادی مشارکت دارد. این رویکرد به روسیه این امکان را می‌دهد که از منابع طبیعی خود بهینه‌تر بهره‌برداری کند و در عین حال، از فناوری‌های نوین برای افزایش تولید و صادرات استفاده کند. این مدیریت سامان‌یافته به روسیه کمک کرده است تا با چالشهای ناشی از تحریم‌ها بهتر کنار بیاید و به توسعه پایدار دست یابد. در مقابل، ایران با مدیریت کاملاً دولتی و عدم وجود بخش خصوصی واقعی، با مشکلات جدی در بهره‌برداری از منابع خود مواجه است. خصوصی‌سازی در ایران به صورت نمادین انجام می‌شود و بسیاری از شرکت‌های خصوصی به شکل خصولتی عمل می‌کنند که این موضوع به معنای عدم رقابت و کارایی در بازار است. دولت در بسیاری از حوزه‌ها حضور ۱۰۰ درصدی دارد و این امر باعث می‌شود که منابع موجود به صورت بهینه مورد بهره‌برداری قرار نگیرند. این وضعیت نه تنها به کاهش کارایی اقتصادی منجر می‌شود، بلکه به نارضایتی عمومی و عدم اعتماد به نهادهای دولتی نیز دامن می‌زند. در شرایطی که ایران نیاز به اصلاحات اقتصادی و تقویت بخش خصوصی دارد، عدم وجود یک استراتژی کارآمد و مدیریت مناسب می‌تواند به بحران‌های بیشتری در آینده منجر شود. از این رو بنظر می‌رسد که برای بهبود وضعیت اقتصادی ایران، نیاز به تغییرات اساسی در ساختار مدیریتی و تقویت بخش خصوصی احساس می‌شود. این اقدامات می‌تواند به بهینه‌سازی بهره‌برداری از منابع و افزایش کارایی اقتصادی کمک کند.
درآمدهای نفتی با وجود تحریم‌های فراوان همچنان برای هر دو کشور یکی از نقاط قوت به شمار می‌آید، مواجهه کمتر روسیه در مقایسه با ایران با وجود تحریم‌های آمریکا و... با چالشهای صادرات نفت چیست؟
- ایران و روسیه در صنعت نفت با چالشهای متفاوتی روبرو هستند که البته این تفاوت‌ها به شدت بر وضعیت اقتصادی هر دو کشور تأثیر می‌گذارد. روسیه با تولید روزانه حدود ۱۰ میلیون بشکه نفت، از مزیت‌های قابل توجهی برخوردار است که به آن اجازه می‌دهد از درآمدهای نفتی خود به راحتی بهره‌برداری کند. این در حالی است که ایران به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، با مشکلات جدی در تولید و صادرات نفت مواجه است. یکی از اصلی‌ترین چالشهای ایران، فقدان تجهیزات و فناوری‌های لازم برای به‌روزرسانی چاههای نفتی است. این موضوع نه تنها به کاهش تولید نفت منجر می‌شود، بلکه به ناتوانی در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و بهبود زیرساخت‌ها نیز دامن می‌زند. در شرایطی که روسیه با استفاده از فناوری‌های نوین و به‌روز رسانی زیرساخت‌های خود، توانسته است تولید و صادرات نفت را حفظ کند، ایران به دلیل تحریم‌ها و عدم دسترسی به فناوری‌های پیشرفته، در این زمینه با مشکلات جدی روبرو است. علاوه بر این، تحریم‌های اقتصادی به شدت بر توانایی ایران در صادرات نفت تأثیر گذاشته و این کشور را مجبور به کاهش تولید در سال‌های گذشته کرده است. این وضعیت نه تنها به کاهش درآمدهای نفتی منجر می‌شود، بلکه به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی نیز دامن می‌زند. در حالی که روسیه از درآمدهای نفتی خود برای تقویت اقتصاد و تأمین نیازهای داخلی استفاده می‌کند، ایران با چالشهای جدی در تأمین منابع مالی و اقتصادی مواجه است.
• مشکلات ناشی از تحریم‌ها در سال‌های دور چه مشکلاتی برای تولید و صادرات نفت برای ایران به دنبال داشته است که باعث شده در حال حاضر از وضعیت ناخوشایندتری در مقایسه روسیه روبرو باشد؟
- ایران به عنوان یکی از کشورهای غنی از منابع نفتی، در حال حاضر با چالشهای جدی در بهره‌برداری از چاههای نفت خود مواجه است که البته از سال‌های دور وجود داشته است و تاثیرات کمی وکیفی تری بر کشور وارد کرده است. یکی از اصلی‌ترین مشکلات، عدم توانایی در انجام تعمیرات و به‌روز رسانی تجهیزات به دلیل تحریم‌های طولانی‌مدت است که به مدت ۴۰ سال بر این کشور تحمیل شده است. این تحریم‌ها نه تنها به کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی منجر شده، بلکه توانایی ایران را در تأمین قطعات و فناوری‌های لازم برای بهره‌برداری بهینه از چاههای نفتی محدود کرده است. در حال حاضر، در بسیاری از مناطق، مانند اهواز، مارون و... مشکلاتی نظیر مخلوط شدن آب و نفت و عدم تزریق گاز مورد نیاز در چاه‌ها وجود دارد. این وضعیت نه تنها به کاهش کیفیت نفت تولیدی منجر می‌شود، بلکه بهره‌برداری از چاه‌ها را نیز به شدت دشوار می‌کند. در نتیجه، ایران با کاهش تولید و درآمدهای نفتی مواجه است که این امر به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی دامن می‌زند. در عین حال هزینه‌های لازم برای به‌روزرسانی و تعمیرات چاههای نفتی ده‌ها میلیارد دلار برآورد شده است. با این حال، فقدان منابع مالی و محدودیت‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، مانع از انجام این اقدامات ضروری می‌شود. این وضعیت نه تنها به کاهش تولید نفت منجر می‌شود، بلکه به ناتوانی در تأمین نیازهای داخلی و افزایش نارضایتی عمومی نیز دامن می‌زند. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و به‌روزرسانی زیرساخت‌ها و همچنین، تقویت روابط دیپلماتیک با کشورهای دیگر و تلاش برای کاهش تحریم‌ها می‌تواند به ایران کمک کند تا به طور مؤثرتری با چالشهای خود در صنعت نفت مقابله کند و به سمت خودکفایی در این حوزه حرکت کند.
• آیا اگر تحریم‌های کنونی حذف شود، می‌توان درانتظار افزایش صادرات نفت و بازگشت به سال‌های اوج تولید و صادرات نفت بود؟
- ایران به عنوان یکی از کشورهای با منابع غنی نفتی، در حال حاضر با چالشهای جدی در تولید نفت مواجه است. یکی از دلایل اصلی این چالش‌ها، فقدان تعمیرات لازم و عدم دسترسی به تکنولوژی‌های پیشرفته است. حتی اگر تحریم‌ها وجود نداشتند، ایران به دلیل عدم سرمایه‌گذاری کافی و مشکلات ساختاری در صنعت نفت، نمی‌توانست به سطوح بالای تولید نفت دست یابد. در حال حاضر، ایران روزانه حدود ۲ تا ۲.۵ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند. اما این میزان تولید به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، با تخفیف‌های قابل توجهی به فروش می‌رسد. این تخفیف‌ها ناشی از ناتوانی ایران در رقابت با دیگر تولیدکنندگان نفت، به ویژه در بازارهای جهانی است. به علاوه، مشکلاتی نظیر عدم تزریق گاز به چاه‌ها و مخلوط شدن آب و نفت، کیفیت نفت تولیدی را کاهش داده و بهره‌وری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. حتی در صورت عدم وجود تحریم‌ها، ایران با چالش‌هایی نظیر فرسودگی تجهیزات و عدم دسترسی به فناوری‌های نوین مواجه است. این مشکلات به معنای کاهش توانایی در بهره‌برداری بهینه از چاههای نفتی و عدم توانایی در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی است. به همین دلیل، حتی اگر تحریم‌ها لغو شوند، ایران نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان و به‌روز رسانی زیرساخت‌ها دارد تا بتواند به سطوح بالای تولید نفت دست یابد. برای بهبود وضعیت تولید نفت، ایران نیاز به یک استراتژی جامع در زمینه سرمایه‌گذاری، به‌روز رسانی فناوری‌ها و تقویت زیرساخت‌ها دارد. این اقدامات می‌تواند به افزایش تولید و بهبود کیفیت نفت کمک کند و در نهایت به تقویت اقتصاد کشور منجر شود. اما در حال حاضر ایران، به دلیل عدم دسترسی به فناوری‌های نوین و تجهیزات لازم، نمی‌تواند به طور مؤثری از منابع نفتی خود بهره‌برداری کند.
• به اعتقاد شما فعال شدن مکانیسم ماشه چقدر می‌تواند در صادرات نفت ایران و کسب درآمدهای نفتی تاثیرگذار باشد؟
- در رابطه با اینکه تاثیر مکانیسم ماشه چقدر می‌تواند در افزایش یا کاهش در حقیقت بیشتر کاهش صادرات نفت ایران موثر باشه قطعاً در حال حاضر ما بیش از این هم تحریم‌های آمریکا را داشتیم اما به دلیل ابرقدرت بودن آمریکا کشورهای دیگه از جمله کشورهای اروپایی هم از تحریم‌های آمریکا تبعیت می‌کردند اما الان با توجه به قانونی بودن تحریم‌های مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل دیگر هیچ محدودیتی در اعمال تحریم‌ها وجود نداره و همه کشورها موظف هستند که تحریم‌ها را علیه ایران پیاده بکنند این تحریم‌ها شامل نخریدن نفت عدم صادرات و معاملات اقتصادی با ایران هست و در این راستا حتی چین هم احتمال دارد که دیگه نفت ایران را نخرد و یا اینکه با تخفیف‌های بسیار زیادتر تمایل به خرید نشان دهد که این تخفیف‌ها سالانه میلیاردها دلار درآمدهای نفتی ایران کاهش خواهد داد. با قانونی شدن تحریم‌ها و فعال شدن مکانیسم ماشه، وضعیت اقتصادی ایران با چالشهای جدی‌تری مواجه خواهد شد. این تحریم‌ها به کشورهای مختلف، از جمله آمریکا، این امکان را می‌دهد که با استفاده از اهرم‌های فشار خود، اقداماتی را علیه کشتی‌های ایرانی انجام دهند. به عنوان مثال، کشتی‌های نفتی ایران ممکن است با موانع و مزاحمت‌هایی مواجه شوند که به بهانه‌های مختلفی مانند بازرسی یا عدم اجازه حرکت، به وقوع بپیوندد. همچنین، کشتی‌های نفتی ایران ممکن است در مسیرهای بین‌المللی با مشکلاتی مواجه شوند. این موضوع می‌تواند به کاهش صادرات نفت و در نتیجه کاهش درآمدهای ارزی کشور منجر شود. از سوی دیگر، کشورهای دیگر نیز به تبعیت از آمریکا، ممکن است به این سیاست‌های تحریمی بپیوندند. این موضوع می‌تواند به کاهش روابط اقتصادی ایران با دیگر کشورها و کاهش فرصت‌های تجاری منجر شود. در نهایت، این تحریم‌ها می‌توانند فشار بیشتری بر اقتصاد داخلی ایران وارد کنند و به افزایش قیمت‌ها و کاهش دسترسی به کالاهای اساسی منجر شوند.
آیا فعالسازی مکانیسم ماشه می‌تواند بر حوزه‌هایی که پیش از این محلی برای کسب درآمدهای ارزی در شرایط تحریم بوده، مانند صنایع پتروشیمی و... نیز تاثیرگذار باشد؟
- بله، با فعال شدن مکانیسم ماشه، کشورهای دیگر ممکن است به تبعیت از سیاست‌های تحریمی آمریکا، محدودیت‌هایی را برای خرید محصولات پتروشیمی ایران اعمال کنند. این موضوع می‌تواند به کاهش حجم صادرات و در نتیجه کاهش درآمدهای ارزی منجر شود. از سوی دیگر کشتی‌های حامل محصولات پتروشیمی ممکن است با موانع و بازرسی‌های بیشتری مواجه شوند که این امر می‌تواند هزینه‌های حمل و نقل را افزایش دهد و در نهایت به قیمت نهایی محصولات پتروشیمی آسیب بزند. بعلاوه بازارهای هدف صادرات پتروشیمی ایران ممکن است به دلیل ترس از تحریم‌ها، از خرید محصولات ایرانی خودداری کنند. این موضوع می‌تواند به کاهش سهم ایران در بازارهای جهانی و از دست رفتن فرصت‌های تجاری منجر شود.
• آیا کاهش درآمدهای نفتی از محل اسنپ بک، می‌تواند تامین بودجه پیش‌بینی شده را نیز دچار چالشهای جدی کند؟
- بدیهی است کاهش درآمدهای نفتی به عنوان یکی از منابع اصلی تأمین بودجه کشور، می‌تواند تأثیرات عمیقی بر ساختار مالی و اقتصادی ایران داشته باشد. با توجه به اینکه در حال حاضر حدود نیمی از درآمدهای نفتی صرف تأمین اعتبارات نظامی و امنیتی می‌شود و نیمی دیگر برای تأمین بودجه پیش‌بینی شده در نظر گرفته می‌شود، این کاهش درآمدهای نفتی شاید خیلی آنچنان تاثیرگذار نباشد، چرا که در سال‌های گذشته دولت سعی کرده است که تامین درآمدهای خود را از محل مالیات ستانی جبران کند. اما قطعاً با کاهش درآمدهای نفتی، دولت ممکن است با محدودیت‌هایی در تأمین منابع مالی برای پروژه‌های عمرانی و اجتماعی مواجه شود. این موضوع می‌تواند به کاهش کیفیت خدمات عمومی و زیرساخت‌ها منجر شود. اما آنچه که آشکار است اینکه؛ در حال حاضر، ایران با چالشهای جدی در بخش صادرات و واردات مواجه است، که این مشکلات حتی بدون فعال شدن مکانیسم ماشه نیز وجود دارد. این وضعیت می‌تواند به تضعیف اقتصاد کشور منجر شود و نیازمند توجه ویژه‌ای از سوی مسئولان اقتصادی است. در حال حاضر، درآمدهای نفتی ایران به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی با چالشهای جدی مواجه است. فروش نفت با تخفیف‌های بسیار زیاد به کشورهای مختلف، به ویژه چین، نه تنها به کاهش درآمدهای ارزی منجر می‌شود، بلکه تأثیرات منفی بر بودجه کشور نیز دارد. به عبارتی؛ فروش نفت با تخفیف‌های بالا به کشورهای خریدار، به معنای کاهش درآمدهای ارزی است. این موضوع می‌تواند به تضعیف توان مالی دولت و کاهش منابع مالی برای پروژه‌های عمرانی و اجتماعی منجر شود از سوی دیگر درآمدهایی که از فروش نفت به دست می‌آید، به دلیل مسائل امنیتی و نظامی، به طور کامل در بودجه اعلام نمی‌شود که البته بدیهی است تخصیص منابع به این امور به منظور حفظ تمامیت ارضی و... ضرورت است. به طور کلی، تأثیر تحریم‌ها بر درآمدهای نفتی و صادرات پتروشیمی ایران نیازمند توجه ویژه‌ای است. این وضعیت می‌تواند به تضعیف بیشتر اقتصاد کشور منجر شود و نیازمند تدابیر جدی از سوی مسئولان اقتصادی برای بهبود شرایط و افزایش کارایی در این بخش‌ها است.
• آیا پذیرش FATF و CFT در شرایط کنونی یا حتی با عملیاتی شدن اسنپ بک، می‌تواند برای اقتصاد ایران موثر باشد؟
قطعاً پذیرش FATF و CFT در زمان قبل‌تر می‌تونست خیلی موثر برای اقتصاد کشورباشد، چرا که این امر باعث تسهیل مبادلات تجاری – بانکی و... می‌شود اما با مکانیسم ماشه، میزان مبادلات تجاری بسیار کاهش می‌یابد، البته در نهایت قطعاً وجود این رویکرد برای اقتصاد موثر است و از سوی دیگر می‌تواند چراغ سبزی باشد به کشورهای دیگر ما نیز برای برقرای تعاملات متمایل هستیم. اما وضعیت کنونی در خصوص مکانیسم ماشه و مذاکرات هسته‌ای ایران به وضوح نشان‌دهنده پیچیدگی‌های سیاسی و دیپلماتیک است. با وجود اعلام فعال شدن مکانیسم ماشه، به نظر می‌رسد که اروپا تمایل چندانی به اجرای آن ندارد. این موضوع می‌تواند به دلایل مختلفی مرتبط باشد. اگر مکانیسم ماشه به طور رسمی فعال شود، اروپا ممکن است از مذاکرات هسته‌ای کنار گذاشته شود و این مسأله به نفع هیچ یک از طرفین نخواهد بود. در این شرایط، ایران به سمت همکاری‌های نزدیک‌تر با روسیه و چین خواهد رفت و اروپا ممکن است نفوذ خود را در منطقه از دست بدهد، از این رو، مقامات اروپایی به طور مکرر اعلام کرده‌اند که در مذاکرات بسته نیست و آماده ادامه گفت‌وگوها هستند. این نشان‌دهنده تمایل اروپا به حفظ کانال‌های دیپلماتیک با ایران و جلوگیری از تشدید تنش‌ها است. روسیه و چین پیش‌نویسی طراحی کرده‌اند و این احتمال وجود دارد که بین این دو کشور و اروپایی‌ها توافقی حاصل شود که در نتیجه آن مکانیسم ماشه برای شش ماه به تعویق بیفتد.
