ایران و ارمنستان در برابر کریدور زنگزور؛ دیپلماسی یا تقابل ژئوپلیتیک؟

روزنامه شرق در گزارشی نوشت:

جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و آمریکا علیه ایران، که تهران را به بازسازی توان دفاعی و هسته‌ای واداشته، فرصتی برای ترکیه، آذربایجان و حتی ایالات متحده ایجاد کرده تا نفوذ خود را در قفقاز گسترش دهند. ترکیه با حمایت از کریدور زنگزور، به دنبال تبدیل شدن به هاب تجاری آسیای مرکزی-اروپاست. دیدار اخیر اردوغان با پاشینیان در ترکیه نشانه‌ای از تلاش آنکارا برای عادی‌سازی روابط با ارمنستان و پیشبرد این پروژه است. آمریکا نیز با پیشنهاد مدیریت کریدور توسط یک شرکت خصوصی، به دنبال تقویت جایگاه خود در برابر چین و روسیه است. این تحرکات می‌تواند روابط ایران و ترکیه را به تقابل بکشاند.

در گفت‌وگوی تلفنی اخیر علی‌اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، با همتای ارمنستانی خود، آرمن گریگوریان، دو طرف بر حفظ ژئوپلیتیک کنونی منطقه تأکید کردند. گریگوریان اعلام کرد که موضع ارمنستان در قبال کریدور زنگزور، مسیری استراتژیک برای اتصال آذربایجان به نخجوان از طریق خاک ارمنستان، تغییری نکرده و ایروان همچنان بر حفظ حاکمیت خود پافشاری می‌کند. احمدیان نیز با تأکید بر سیاست ایران مبنی بر جلوگیری از تغییرات ژئوپلیتیک، از موضع ارمنستان در محکومیت حمله اسرائیل به ایران در جنگ ۱۲ روزه ژوئن ۲۰۲۵ قدردانی کرد. این گفت‌وگو نشان‌دهنده همسویی تهران و ایروان در برابر تحرکات منطقه‌ای است.

داستان یک کریدور و رقابت‌های ژئوپلیتیک

کریدور زنگزور، مسیری ۳۲ کیلومتری در استان سیونیک ارمنستان، به محور تنش‌های منطقه‌ای تبدیل شده است. این کریدور، که ایده آن توسط ترکیه مطرح شد، باکو را از طریق خاک ارمنستان به نخجوان و سپس ترکیه متصل می‌کند و بخشی از «دالان میانی» برای تجارت آسیای مرکزی است. ارمنستان با نام «زنگزور» به دلیل بار ارضی و پان‌آذربایجانی آن مخالفت کرده و خواستار حفظ کنترل خود بر این مسیر است. پیشنهاد آمریکا برای اداره این کریدور توسط یک شرکت خصوصی، با هدف میانجی‌گری در مذاکرات صلح باکو-ایروان، پیچیدگی‌ها را افزایش داده است. این طرح می‌تواند نفوذ ایران را در قفقاز جنوبی کاهش دهد و مسیر تجاری تهران-ایروان را قطع کند.

فرصت‌طلبی ترکیه و آمریکا و بازنویسی نظم منطقه‌ای

جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و آمریکا علیه ایران که تهران را به بازسازی توان دفاعی و هسته‌ای واداشته، فرصتی برای ترکیه، آذربایجان و حتی ایالات متحده ایجاد کرده تا نفوذ خود را در قفقاز گسترش دهند. ترکیه با حمایت از کریدور زنگزور، به دنبال تبدیل شدن به هاب تجاری آسیای مرکزی-اروپاست. دیدار اخیر اردوغان با پاشینیان در ترکیه، نشانه‌ای از تلاش آنکارا برای عادی‌سازی روابط با ارمنستان و پیشبرد این پروژه است. آمریکا نیز با پیشنهاد مدیریت کریدور توسط یک شرکت خصوصی، به دنبال تقویت جایگاه خود در برابر چین و روسیه است. این تحرکات می‌تواند روابط ایران و ترکیه را به تقابل بکشاند.

واکنش ایران؛ دیپلماسی برای حفظ نفوذ

ایران که مسیر تجاری با ارمنستان برایش حیاتی است، کریدور زنگزور را تهدیدی برای منافع خود می‌بیند. احمدیان در گفت‌وگو با گریگوریان تاکید کرد که تغییرات ژئوپلیتیک به ضرر همه طرف‌هاست. تهران با تکیه بر اهرم‌های منطقه‌ای، از جمله روابط با ارمنستان، می‌تواند موازنه را تغییر دهد. المانیتور هشدار می‌دهد که فرصت‌طلبی ترکیه در سایه ضعف کنونی ایران ممکن است به تنش‌های جدید منجر شود. با این حال، دیپلماسی هوشمندانه تهران، به‌ویژه تقویت روابط اقتصادی با ارمنستان، می‌تواند از کاهش نفوذش جلوگیری کند.

چشم‌انداز شکننده؛ صلح یا تنش؟

تحرکات ترکیه، آمریکا و آذربایجان در قفقاز جنوبی، به‌ویژه در کریدور زنگزور، منطقه را به صحنه‌ای حساس برای رقابت ژئوپلیتیک تبدیل کرده است. موضع مشترک ایران و ارمنستان در حفظ وضعیت موجود، در برابر فشارهای ترکیه و آمریکا، می‌تواند مانع تغییرات ناخواسته شود. اما دخالت بازیگران فرامنطقه‌ای دیگر مانند قطر و امارات در پروژه‌های مشابه (مانند جاده توسعه عراق) و نقش احتمالی چین و روسیه، پیچیدگی‌ها را افزایش داده است. موفقیت ایران در حفظ نفوذ خود به دیپلماسی فعال و اجتناب از تقابل مستقیم بستگی دارد. قفقاز جنوبی در آستانه تحولی است که می‌تواند نظم منطقه‌ای را بازنویسی کند.