فرش‌هایی که تاریخ ایران را روایت می‌کنند
بخش قالی ها در موزه تاروپود یزد با نمونه‌هایی از پارچه‌های فاخر و اصیل ایرانی از دوره‌های مختلف تاریخی ایران، بازتاب‌دهنده هنر نساجی در ادوار گوناگون تاریخ این سرزمین است.
روزنامه اطلاعات در گزارشی نوشت:
در شهر تاریخی یزد، جایی که دیوارهای خشتی، بادگیرهای قدبرافراشته و کوچه‌های تودرتو هنوز نبض گذشته را در دل زمان حفظ کرده‌اند، مکانی تازه‌نفس و فرهنگی پا به عرصه حیات نهاده است. «موزه تار و پود» نه‌تنها گنجینه‌ای از هنرهای سنتی ایران را در خود جای داده بلکه الگویی موفق برای احیای فضاهای صنعتی متروک و تبدیل آن‌ها به قطب‌های فرهنگی و آموزشی به‌شمار می‌آید.
از کارخانه‌ای صنعتی تا بنایی فرهنگی
علی مالزیری، مدیر موزه تاروپود یزد در گفتگو با خبرنگار روزنامه اطلاعات می‌گوید: موزه تاروپود در محل کارخانه نساجی «جَنوب» یزد بنا شده است. این کارخانه در سال ۱۳۲۷ خورشیدی به همت رضا صراف‌زاده یزدی، نماینده وقت مجلس شورای ملی در زمینی به وسعت ۴۰ هزار مترمربع پایه‌گذاری شد. طرح معماری آن برگرفته از الگوهای بومی و متناسب با اقلیم کویری یزد است و به‌عنوان یکی از نمادهای صنعتی جنوب کشور شناخته می‌شود. کارخانه در آذرماه ۱۳۲۹ رسما افتتاح شد و تا سال ۱۳۸۲ به تولید پارچه‌های صنعتی مشغول بود.
در طول بیش از پنج دهه فعالیت، کارخانه جنوب نقش پررنگی در تأمین منسوجات داخلی داشت. آنچه این کارخانه را از نمونه‌های مشابه متمایز می‌کرد طراحی هوشمندانه‌ای بود که در عین صنعتی‌بودن، با شرایط آب‌وهوایی خشک یزد کاملا سازگاری داشت.
این بنای ارزشمند، پس از توقف فعالیت صنعتی، دستخوش بازآفرینی هوشمندانه شد. مؤسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد مستضعفان با تکیه بر رویکردهای نوین موزه‌داری، حفظ میراث فرهنگی ناملموس و بهره‌گیری از فناوری‌های جدید، مسیر تازه‌ای برای این بنا گشود که حاصل این نگاه آینده‌نگر، تولد «موزه تار و پود»، نخستین موزه تخصصی بافته‌های تاریخی در ایران و خاورمیانه بود.
این موزه در اسفندماه ۱۴۰۳ به‌طور رسمی گشایش یافت و به سرعت توانست جایگاه ویژه‌ای در میان نهادهای فرهنگی و هنری کشور پیدا کند؛ مجموعه‌ای که اکنون در فضایی بالغ بر ۶۰۰۰ مترمربع، آثار ارزشمند تاریخی، فرهنگی و هنری را در بخش‌های مختلف به نمایش می‌گذارد و مأمنی برای علاقه‌مندان به هنر بافندگی، رودوزی، صنایع‌دستی و تاریخ ایران شده است.
موزه تار و پود، ساختاری منسجم و طبقه‌بندی‌شده از آثاری است که در آن‌ها هنر و تاریخ به‌شکل زنده و علمی عرضه می‌شود.
این موزه به نمایش پارچه‌های زربفت، ترمه، پته، انواع قالی و قالیچه، لباس‌های سنتی و ابزارهای نساجی سنتی می‌پردازد. در این فضا آثار بی‌نظیری از دوره‌های تاریخی مختلف به چشم می‌خورند؛ از پارچه‌های طراز دوره طاهریان، آل‌بویه و عباسیان تا نمونه‌های نفیسی از دوره صفوی که برخی از آن‌ها به مکتب هنری غیاث‌الدین علی نقش‌بند یزدی نسبت داده شده‌اند.
فرش‌هایی که تاریخ را روایت می‌کنند
مدیر موزه تاروپود یزد می‌گوید: در بخش قالی‌ها آثار ارزشمندی از شهرهای کرمان، کاشان، قم، تهران و یزد به نمایش درآمده و کهن‌ترین فرش این مجموعه، بخشی از یک فرش صفوی منسوب به کرمان است که نقوش اسلیمی و هندسی، طراحی بسیار ظریف و رنگ‌بندی خیره‌کننده‌ای دارد. در کنار آن، قالی بزرگی از دوره قاجار با امضای «میلانی‌شعار» با بیش از ۶۱ مترمربع وسعت قرار گرفته است.
میلانی از تولیدکنندگان قدیم راور بود که اطلاع زیادی از او در دست نیست اما در کتیبه برخی از فرش‌های کارگاهش، پسوند «شعار» به صورت «میلانی شعار» دیده می‌شود.
علی مالزیری می افزاید: یکی دیگر از قالی‌های مجموعه، فرش دست‌باف ابریشمی است که اشعار حافظ و دیگر شعرا بر روی آن نقش بسته و کار هنرمندان قم است. این قالی بیش از ۴۵ متر مربع وسعت دارد.
دو قالیچه بی‌نظیر از محمدحسین صادق‌زاده، هنرمند اصفهانی دوره قاجار نیز از بخش‌های چشمگیر این موزه است. این قالیچه‌ها نقشه‌ای نمادین از خاورمیانه را به همراه چهره‌هایی از شخصیت‌های تاریخی و اساطیری ایران و نام «خلیج فارس» در خود دارند که ترکیبی بدیع از هنر، تاریخ و هویت ملی هستند.
در مجموعه موزه تار و پود، بخشی ویژه با عنوان «گالری عناویان» به نمایش درآمده که گنجینه‌ای ارزشمند از پارچه‌های تاریخی ایران را در خود جای داده است. این بخش با نمونه‌هایی از پارچه‌های فاخر و اصیل ایرانی از دوره‌های مختلف تاریخی ایران، بازتاب‌دهنده هنر نساجی در ادوار گوناگون تاریخ این سرزمین است. علاوه بر فرش و پارچه، مجموعه‌ای غنی از رودوزی‌ها و تزیینات سنتی نظیر قلاب‌بافی، سرمه‌دوزی، گلابتون‌دوزی، مرواریددوزی، ده‌یک‌دوزی، پولک‌دوزی و نقده‌دوزی در موزه نگهداری می‌شود. این آثار نه‌فقط مهارت دست هنرمندان بلکه ذوق و باور فرهنگی آن‌ها را نیز به نمایش می‌گذارند. زیورآلات و وسایل وابسته به تولید پارچه مانند باسمه‌ها یا همان مهرهای چاپ قلمکار نیز ارائه شده‌اند که خود بازتابی از فرهنگ پوشش در ایران هستند.
پیوند بین دیروز و امروز
علی مالزیری، یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد موزه تار و پود را برگزاری کارگاه‌های زنده از رشته‌های گوناگون بافندگی سنتی می‌داند و می افزاید: بازدیدکنندگان می‌توانند از نزدیک شاهد فرآیندهایی مانند زری‌بافی، دارایی‌بافی، ترمه‌انگشتی، عبابافی، احرام‌بافی، مخمل‌بافی و مخمل برجسته‌بافی باشند.
همچنین در بخش قالی، دارهای سنتی مربوط به زیلوبافی، لباف‌بافی و قالی‌بافی از شهرهایی نظیر یزد، قم، اصفهان و تهران برپا شده‌اند. این کارگاه‌ها نه‌تنها روش‌های در حال فراموشی را حفظ می‌کنند، بلکه فرصتی آموزشی و تجربی برای نسل جدید فراهم می‌آورند.
علاوه بر بخش نمایشگاهی، مجموعه‌تار و پود، فضایی مستقل و چندمنظوره با عنوان «بازارگاه فرهنگی» دارد که با زیربنایی بالغ بر ۱۶۰۰ متر مربع، امکان میزبانی از نمایشگاه‌های دائمی و موقت را در حوزه‌های مختلف فرهنگی و هنری فراهم کرده است. این فضا با ساختاری انعطاف‌پذیر طراحی شده و ظرفیت آن، پاسخگوی نیازهای متنوع مراکز فرهنگی، هنرمندان و برگزارکنندگان رویدادهای تخصصی است. بازارگاه فرهنگی در واقع مکملی کارآمد برای بخش نمایشگاهی موزه به شمار می‌رود و نقش مهمی در توسعه فعالیت‌های فرهنگی، هنری و اقتصادی ایفا می‌کند.
معماری موزه
سبک کارخانه‌ای بنای موزه تار و پود، ترکیبی از عناصر بومی و تاریخی با اصول معماری مدرن و صنعتی است. سادگی و عدم پیچیدگی از ویژگی‌های غالب در شکل‌گیری پلان این مجموعه‌هاست که با فرم‌های مربع، مستطیل و کشیده، همخوان با کاربری صنعتی بنا تنظیم می‌شود.
این ویژگی‌ها باعث ثبت کارخانه ریسندگی جنوب در فهرست میراث ملی شده است. ساختمان آجری کارخانه جنوب با سقف‌های بلند طاق‌ضربی، پنجره‌های قوسی‌شکل و راهروهای پهن، بازتابی از شکوه معماری صنعتی در قرن بیستم به شمار می‌آید. بهره‌گیری از نور طبیعی و حفظ جزئیات تاریخی بنا، فضای موزه را از یک نمایشگاه صرف فراتر برده و به محیطی دعوت‌کننده، اصیل و پویا بدل کرده است.
علی مالزیری یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های موزه تار و پود را طراحی فراگیر و توجه به نیازهای توان‌یابان بیان می‌کند و می گوید: فضای داخلی این مجموعه به گونه‌ای طراحی شده که افراد دارای محدودیت‌های حرکتی نیز بتوانند بدون مانع در بخش‌های مختلف آن تردد کنند. رمپ‌های استاندارد، عرض مناسب مسیرها و امکانات دسترسی‌پذیر، بازتابی از تعهد این نهاد فرهنگی به عدالت فضایی و احترام به کرامت انسانی بازدیدکنندگان است. ایجاد چنین موزه‌ای، گامی اساسی در راستای اجرای کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو برای حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس به‌شمار می‌رود. موزه تار و پود با بهره‌گیری از عناصر تاریخی، هنری، آموزشی و مشارکتی، الگویی موفق از احیای فضاهای صنعتی برای مقاصد فرهنگی و توسعه پایدار ارائه داده است. این موزه نه‌فقط حافظ بخشی از میراث ملی ایران است، بلکه بستری برای آشنایی نسل‌های آینده با ریشه‌های تاریخی و هنریشان فراهم می‌کند.
بازدید از موزه تار و پود، تنها قدم‌زدن در یک بنای زیبا نیست بلکه این مکان پلی است میان گذشته و آینده؛ جایی که تارهای فرهنگ و پودهای هنر در هم تنیده شده‌اند تا داستانی از ایستادگی، زیبایی و هویت ایرانی را روایت کنند. اگر به هنر، تاریخ، معماری یا صنایع‌دستی علاقه‌مندید، این موزه نه‌فقط مقصدی فرهنگی بلکه تجربه‌ای الهام‌بخش برای شما خواهد بود. موزه تار و پود یکی از فضاهای منحصربه‌فرد فرهنگی است که فرصتی فراهم می‌آورد تا بازدیدکننده، گذشته هنری و تاریخی دست‌بافته‌ها را از نزدیک لمس کند. بازدید از این مجموعه تنها قدم زدن در دل یک بنای صنعتی و تاریخی نیست، بلکه تجربه‌ای زنده از پیوند هنر، تاریخ و صنعت در بستر زندگی مردم ایران است.
این موزه با هدف معرفی و پاسداشت هنرهای سنتی، به‌ویژه نساجی و بافت، طراحی شده و در آن نمونه‌های گوناگونی از دست‌بافته‌های تاریخی، ابزارهای تولید پارچه، الگوهای قدیمی مرتبط با تاریخچه بافندگی و هنرهای وابسته به نمایش گذاشته شده است. در هر بخش از این موزه، ردپای فرهنگ ایرانی دیده می‌شود. این عناصر به‌خوبی نشان می‌دهند که صنایع‌دستی در ایران تنها ابزاری برای گذران زندگی نبوده، بلکه تجلی ذوق، اندیشه و زیبایی‌شناسی مردم این سرزمین در طول قرن‌ها بوده است.
علاوه بر این، موزه تار و پود برای پژوهشگران، دانشجویان رشته‌های مرتبط و علاقه‌مندان به مردم‌شناسی بسیار ارزش دارد. این اطلاعات می‌تواند زمینه‌ساز شناخت عمیق‌تر مخاطبان نسبت به نحوه شکل‌گیری هویت فرهنگی در بستر تاریخی باشد.
برای علاقه‌مندان به تاریخ، هنر، معماری و صنایع‌دستی، موزه تار و پود تنها یک مقصد فرهنگی نیست، بلکه فرصتی است برای آشنایی عمیق با ریشه‌های هویت ایرانی و تأمل درباره ارزش‌هایی که هنوز هم می‌توانند الهام‌بخش زندگی امروز ما باشند.
گفتنی است موزه تار و پود یزد همه‌روزه از ساعت ۹ صبح تا ۱۸:۳۰ پذیرای علاقه‌مندان است.
