این هشدار را جدی بگیرید؛ طرحی که بانک مرکزی را به دردسر می‌اندازد

روزنامه اطلاعات در گزارشی نوشت:

 تصمیمات اقتصادی جهانی اغلب تحت تأثیر کشورهای صنعتی پیشرفته و مؤسسات مالی بین المللی مانند صندوق بین المللی پول و بانک جهانی اتخاذ می شود که بیشتر منافع کشورهای توسعه یافته را نمایندگی می کند. انتقادی که بیشتر به صندوق بین  المللی پول وارد می شود از این منظر است که این صندوق هنوز نتواسته خود را به طور کامل با تحولات اقتصادی جدید از جمله بحران های مالی جهانی، تغییرات اقلیمی، نابرابری های اقتصادی فزاینده، و ظهور فناوری های جدید تطبیق دهد.

در این میان، بریکس به عنوان یک ائتلاف اقتصادی - سیاسی تلاش دارد تا به مثابه یک جایگزین (آلترناتیو) در این فرایندها ظاهر شود و به کشورهای در حال توسعه فرصت دهد که در فرایندهای تصمیم گیری جهانی به طور مؤثرتری حضور پیدا کنند و نقش آنها در حکمرانی اقتصادی جهان پررنگ شود؛ اما این فرصت الزاماتی دارد و نیاز است کشورهایی چون ایران که به بریکس پیوسته اند، به برخی اصلاحات در نظام مالی و ارزی خود دست بزنند تا بهتر بتوانند از منافع کار جمعی در بریکس بهره مند شوند.

اصطلاح «بریک»، (شامل برزیل، روسیه، هند، و چین) را نخستین بار جیم اونیل اقتصاددان موسسه گلدمن ساکس در سال ۲۰۰۱ میلادی معرفی کرد. او در گزارشی به بررسی این چهار کشور به عنوان قدرت های اقتصادی نوظهور پرداخت و پیش بینی کرد که این کشورها در آینده تأثیر بسیاری بر اقتصاد جهانی خواهند داشت.

در حال حاضر، این گروه به یکی از مهمترین ائتلاف های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در سطح جهانی تبدیل شده است. 

در اجلاس اوت ۲۰۲۳ ژوهانسبورگ، بریکس به نقطه عطف جدیدی رسید و ۶ کشور جدید شامل آرژانتین، مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی را به عضویت خود پذیرفت، اگرچه پس از پیروزی خاویر میلئی در انتخابات ریاست جمهوری در دسامبر ۲۰۲۳، آرژانتین از پیوستن به این ائتلاف انصراف داد.

در کل، اضافه شدن این پنج عضو جدید با شکل دادن گروه بزرگتری در قالب بریکس پلاس در یکم ژانویٔه ۲۰۲۴، وزن جمعیتی، اقتصادی، و سیاسی این گروه را افزایش داد؛ این گروه اکنون تقریباً نیمی از جمعیت جهان را شامل می شود (۴۶ درصد، در مقایسه با ۴۱ درصد قبلی که مربوط به بریکس اصلی بود)؛ این درحالی است که گروه هفت (۷G) شامل ایالات متحده، کانادا، ژاپن، بریتانیا، آلمان، فرانسه و ایتالیا کمتر از ۱۰ درصد از جمعیت جهان را نمایندگی می کند.

در همین حال ، با توجه به پیش بینی  های صندوق بین المللی پول، فاصله بین بریکس پلاس و گروه هفت همچنان درحال افزایش است. طبق پیش بینی  ها، بریکس پلاس تا سال ۲۰۲۷ میلادی ۶/۳۷ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را در اختیار خواهد داشت در حالی که سهم گروه هفت به ۲/۲۸ درصد کاهش خواهد یافت. این روند نشان دهنده رشد اقتصادی قوی در کشورهای نوظهور و درحال توسعه است.

بریکس به این واقعیت توجه دارد که نظام پولی و مالی بین المللی تنها دلیل اصلی کاستی های فعلی در اقتصاد جهانی نیست؛ با این حال، ساختار آن بسیار مهم است و تأثیر زیادی بر قابلیت تغییرات آن دارد؛ ساختاری که عمدتاً در نتیجه اتکا به سازوکارهای تهدیدکننده باقیمانده از گذشته در نهایت به عدم تعادل اقتصادی فزاینده بین دو گروه «کشورهای توسعه یافته» و «اقتصادهای نوظهور و کشورهای درحال توسعه»، وقفه در پیشرفت اهداف توسعه پایدار و عدم یکپارچگی شبکه ایمنی مالی جهانی منجر می شود.

اقتصاد ایران وعضویت در بریکس

ایران، به عنوان عضوی جدید در گروه بریکس، باید راهبردهایی برای بهره  برداری از این ظرفیت عظیم تدوین کند. رشد اقتصادی کشورهای بریکس، به ویژه چین و هند، می تواند نقش این گروه از کشورها را در نظم مالی جهانی تقویت کند؛ ضمن اینکه جنگ اوکراین به ویژه در نتیجه فشارها و تحریم های غربی علیه روسیه، موجب تقویت روابط میان کشورهای غیرغربی شده است و این مسئله می تواند به کشورهایی مانند ایران، چین، و هند کمک کند تا بر همکاری‌های خود در چهارچوب بریکس تأکید بیشتری کنند.

بر این اساس، عضویت در بریکس دسترسی به منابع مالی و فرصت های تجاری را برای ایران افزایش می دهد؛ اما باید به چالش‌های پیش رو در این مسیر نیز توجه شود.

روابط ایران با کشورهای عضو بریکس:ایران در تعاملات اقتصادی با اعضای اصلی بریکس یعنی چین، هند، برزیل و روسیه، نقش های متفاوتی دارد. صادرات ایران به این کشورها عمدتاً شامل نفت و انرژی است که امکان مبادله متقابل به پول ملی آنها را فراهم می کند؛ اما روسیه به دلیل بی نیازی از نفت ایران و عدم تقاضای گسترده برای سایر کالاهای ایرانی، تعاملات اقتصادی محدودتری با ایران دارد. در این میان، یوان چین به دلیل حضور در سبد ارزی کشورهای دیگر و قدرت اقتصادی چین، گزینه ای مناسب تر برای ذخایر ارزی ایران محسوب می شود.

تحریم ها و چالش های ارزی ایران: تحت تحریم های اقتصادی، ایران به ذخایر دلاری برای مدیریت نوسانات ارزی نیازمند است. 

جایگزینی دلار با ارزهای دیگر، نظیر یوان یا روبل، می تواند قدرت مانور بانک مرکزی در بازار ارز را کاهش دهد. روبل روسیه به دلیل غیرجهانی بودن و بی ثباتی ناشی از تحریم ها، انتخابی مخاطره آمیز برای ذخایر ارزی ایران به شمار می رود.

بانک جدید توسعه و جایگزینی صندوق بین المللی پول:بانک بریکس برای تأمین مالی پروژه های توسعه ای تأسیس شده است. این نهاد در تلاش است تا به عنوان جایگزینی برای صندوق بین المللی پول عمل کند و فشارهای سیاسی کشورهای غربی را کاهش دهد. با این حال، ساز وکار بانک نشان می دهد که قدرت تصمیم گیری عمده همچنان در دست اعضای مؤسس است.

سرمایه گذاری خارجی و اصلاحات ساختاری:جذب سرمایه گذاری خارجی در تمام کشورها از جمله ایران مستلزم اصلاح محیط کسب وکار و رفع موانعی چون تحریم ها و ضعف زیرساخت های توسعه مالی است. انتقال فناوری و بهبود تعاملات اقتصادی، علاوه بر منابع مالی، از عوامل کلیدی موفقیت در این زمینه است.

گروه ویژه اقدام مالی و برخورداری از مزایای بریکس:پیوستن به بریکس به معنای دسترسی به بازارهای جدید، همکاری های تجاری و افزایش سرمایه گذاریهای خارجی است؛ اما به دلیل شرایط خاص و برخی مسائل مربوط به FATF(گروه ویژه اقدام مالی)، برخی از مزایای این عضویت ممکن است به ایران نرسد. کشورهای عضو بریکس ممکن است در مورد همکاری با ایران به دلیل تحریم ها و فشارهای بین المللی محتاط باشند. این نگرانی ها به ویژه در صورتی که این کشورها به الزامات FATFپایبند باشند، می تواند بر روابط اقتصادی و تجاری تأثیر بگذارد، زیرا بانک ها و نهادهای مالی بین المللی برای سرمایه گذاری و همکاری اقتصادی در سطح بین المللی به تضمین های شفاف مالی نیاز دارند.

منظر اقتصاد سیاسی:با توجه به سوابق ترامپ در نقش رئیس دولت ایالات متحده، این گزینه محتمل است که این کشور فشارهای دیپلماتیک را بر روسیه، چین و دیگر کشورهای بریکس اعمال کند تا از همکاری با ایران اجتناب کنند؛ این موضوع می تواند به کاهش کارایی و اثرگذاری بریکس بر ایران منجر شود. در نهایت، می توان گفت پیش نویس پیشنهادی روسیه برای بهبود نظام های پولی و مالی بین المللی، گامی مهم در جهت تقویت استقلال مالی و اقتصادی کشورهای بریکس و اعضای جدید آن و کاهش وابستگی به ساختارهای کنونی است؛ اجرای این پیشنهادها می تواند به ایجاد یک نظام متعادل تر، متنوع تر و مقاومتر کمک کند.

آینده بریکس به شدت تحت تأثیر سیاستگذاری های راهبردی، میزان تعهد اعضا به اهداف مشترک و مسائل اقتصاد سیاسی مانند اثرات تهدیدات ترامپ بر آن قرار دارد، اما اگر این ائتلاف بتواند بر مشکلات پیش رو فائق آید، می تواند نقشی کلیدی در شکل گیری نظم نوین جهانی ایفا کند؛ علاوه براینکه فناوری  های نوینی مثل هوش مصنوعی می تواند نقش مؤثری در بهبود نظام پولی و مالی بین المللی ایفا کند، گرچه برای بهره برداری کامل از آن باید چالش های امنیتی، قانونی و اخلاقی حل شوند.