در شرایط پساجنگ این دو کار را انجام دهید

محمدعلی فیاض‌بخش در یادداشتی در روزنامه اطلاعات نوشت: 

آثار طبیعی پساجنگ‌ها، از جمله خرابی‌ها و آسیب‌های سخت‌افزاری، به مراتب سربع‌تر و کم‌هزینه‌تر از آثار انسانی قابل ترمیم‌اند- البته اگر آبادان مقاوم و خرمشهر اسطوره را در اینجا به عنوان مثال نقض نیاورید!-

…اما آنچه باید مدّ نظر جدّی و سریع قرار گیرد، رسیدگی و ترمیم دو چیز است: آسیب‌های ذهنی وآشفتگی‌های روانی. آسیبی که ذهن‌ها را در پساجنگ مخدوش و مجروح می‌کند، تحریف‌های شناختی(Horn effect) و سوگیری‌های ذهنی ناشی از شتابزدگی در قضاوت‌هاست. این‌جاست که به قول مرحوم رهی معیّری: «رنجیده جای دیگر و با من عتاب‌کْن»! و در این تحریف شناختی ممکن است یک «اصل» فدای چند «فرع» شود.

میدان بحبوحه‌ی جنگ اخیر و پسامیدان، خوشبختانه نشان داد که مردم ایران در حدّ بالا و بیش‌از قابل قبول توانستند خود را از این تحریف شناختی مصون بدارند و علیرغم همه‌ی آنچه بود و هست-چنان‌که افتد و دانی!- در سوی درست ماجرا ایستادند و نه تنها قیصریه را به خاطر دستمالی شعله‌ور نکردند، که بر سر در قیصریّه، نشان و تابلوی حریم‌بانی از آن را بالاتر نشاندند و «ایران»، از صدر تا ذیل دوباره نامش نامی شد و ضمانت بقایش باقی.

در این میان البته از نکته‌ی دوم نباید غافل بود و آن، ترمیم خدشه‌های روحی و روانی و پیامدهای طبعی و تبَعی ناقوس گوشخراش جنگ است. بدیهی است که مسیر این ترمیم لااقل از چهار مرحله می‌گذرد:

۱- نگاه واقع‌بینانه به خسارت‌های مالی و جانی و جبران هرچه‌سریع‌تر از سوی دولت، به عنوان متکفل و خدمتگزار مردم در یک بازه‌ی زمانی بدون تعلل و پیچ‌وخم‌های بوروکراتیک؛

۲- بازگشت احترام و تکریم مردم از سوی کسانی که در فراغ و فرح‌های پیشین، مردم را در حاشیه‌ی توجه خود می‌گذاشتند؛

۳-هموارکردن و افزون‌سازی خدمات روان‌شناختی و بازسازی روانی از سوی مراکز مربوط با حمایت‌های ویژه‌ی دولتی؛

۴-کنترل صداها وسیماها و محدودسازی تریبون‌هایی که عادت به بازی و شوخی با اعصاب و روان مردم دارند.