پایان عاشقانه ترامپ - پوتین؟

روزنامه شرق در گزارشی نوشت:

مانند هر رابطه متلاطمی، «برومنس» مشهور میان دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین فراز و فرودهای زیادی داشته است. از تعارفات و ابراز علاقه‌های متقابل تا ساعت‌ها مکالمه تلفنی، این دو رهبر از هر رئیس‌جمهور آمریکایی و روسی دیگری به هم نزدیک‌تر شده‌اند؛ با این حال اگرچه ترامپ در ماه مارس از حملات روسیه به غیرنظامیان اوکراینی ابراز نارضایتی کرد و حتی گفته بود از رفتار همتای روسی خود «عصبانی» است، اما به نظر می‌رسید این دو در ماه‌های بعدی دوباره به هم نزدیک شده‌اند. پس از یک گفت‌وگوی دوساعته، ترامپ، پوتین را «آقایی خوش‌برخورد» نامید و مشاور ارشد کرملین گفت: «هیچ‌کدام حاضر نبودند مکالمه را به پایان ببرند». اما هیچ نشانه‌ای از تغییر رویکرد پوتین درباره هدفش مبنی بر بمباران اوکراین و تسلیم‌کردن این کشور به چشم نمی‌خورد. شاید ترامپ به‌تدریج دریافته باشد که رهبر روسیه «بهترین دوست» او -حداقل در عرصه ژئوپلیتیک- نیست. روز دوشنبه، در حالی که کاخ سفید اعلام کرده بود به دنبال بازنگری در ذخایر تسلیحاتی آمریکا، ارسال سلاح به کی‌یف را متوقف می‌کند، ترامپ اعلام کرد واشنگتن بسته جدیدی از سلاح‌های دفاعی به اوکراین ارسال خواهد کرد. کرملین نیز با صدور بیانیه‌ای صریح هشدار داد این اقدام ترامپ با تلاش‌ها برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز جنگ هم‌راستا نیست.

این چرخش هم‌زمان با بازنگری ترامپ در روابط خود با پوتین رخ داد. رئیس‌جمهور آمریکا هفته گذشته در اعترافی کم‌سابقه به ناکامی خود اذعان کرد که نتوانسته از رابطه «عالی» خود با پوتین برای دستیابی به توافق صلح یا حتی آتش‌بس در اوکراین بهره بگیرد: «اصلا پیشرفتی با او نداشتم. انگار می‌خواهد تا انتها برود و همچنان به کشتن مردم ادامه دهد. اصلا خوب نیست».

روز سه‌شنبه، ترامپ دوباره نارضایتی خود را ابراز کرد: «ما کلی مزخرف از پوتین می‌شنویم. همیشه خیلی مؤدبانه برخورد می‌کند، اما همه‌اش حرف بی‌معنی و پوچ است».

او همچنین از پیت هگزث، وزیر دفاع آمریکا، خواست تا تولید تسلیحات را افزایش دهد. مشخص نبود منظور او دقیقا کدام نوع موشک بوده، شاید موشک‌های پدافند پاتریوت که کی‌یف از آنها برای مقابله با موشک‌های روسیه بهره می‌برد.

ترامپ گفت: «باید کار را تسریع کنیم پیت و اجازه بدهیم آنها با سرعت خیلی بالاتری تولید شوند». پس از تماس با ترامپ، رئیس‌جمهور زلنسکی اعلام کرد که رهبر آمریکا موافقت کرده است قابلیت دفاع هوایی اوکراین را تقویت کند.

اهداف کرملین؛ فراتر از صلح با آمریکا

اگرچه ترامپ از سرسختی پوتین در کاهش جاه‌طلبی‌هایش در اوکراین متعجب شده، نشانه‌ها از مسکو از مدت‌ها پیش روشن بود: علاقه پوتین به بهبود روابط با واشنگتن، صرفا بخشی از راهبرد کلان روسیه برای حفظ و گسترش حوزه نفوذ خود بوده است.

پوتین از زمان بازگشت ترامپ به کاخ سفید تأکید کرده است که مسکو فقط زمانی به تهاجم خود پایان می‌دهد که «ریشه‌های» بحران -که در ادبیات کرملین به معنای دولت طرفدار غرب در کی‌یف است- برچیده شود.

در ماه آوریل، فئودور لوکیانوف، رئیس اندیشکده شورای سیاست خارجی و دفاعی روسیه که به کرملین مشاوره می‌دهد، گفته بود: «پوتین بیشتر به همکاری با ترامپ علاقه دارد نه به‌خاطر اوکراین، بلکه به‌ عنوان بخشی از حضور در روند کلی تغییرات جهانی».

شاید ترامپ بالاخره این پیام را دریافت کرده باشد. با این حال، هنوز مشخص نیست این لحظه «واقع‌بینی» چه تأثیری بر سیاست آمریکا در قبال اوکراین خواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود این تأثیر چندان گسترده نباشد. هرچند ترامپ قبلا هشدار داده بود ممکن است تحریم‌های ثانویه علیه کشورهایی مانند چین و هند که از روسیه نفت و گاز می‌خرند اعمال کند، اما نشانه‌ای از جدیت او برای اجرای این تهدید دیده نمی‌شود. خودش گفته است: «دارم بررسی می‌کنم».

آیا ترامپ از صلح دست می‌کشد؟

پروفسور سم گرین، استاد سیاست روسیه در کالج کینگ لندن، معتقد است: «پایان‌دادن به جنگ اوکراین دیگر دغدغه اصلی ترامپ و دولتش نیست؛ چراکه به این جمع‌بندی رسیده‌اند دستیابی به آن ممکن نیست و حالا سراغ حوزه‌های دیگری مانند ایران و غزه رفته‌اند».

او می‌افزاید: «محرک اصلی ترامپ در پیگیری صلح اوکراین، بیش از هر چیز تمایل به عادی‌سازی روابط با روسیه بوده است. حالا باید دید در غیاب صلح، آیا از این هدف دست می‌کشد یا سعی می‌کند جنگ را نادیده بگیرد و همچنان دنبال عادی‌سازی روابط باشد. این همان نتیجه‌ای است که پوتین از ابتدا دنبال می‌کرد».

در مسکو، بسیاری از نوسانات روحی ترامپ خسته شده‌اند. دیمیتری مدودف، نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور پیشین روسیه، او را متهم کرده که «سوار ترن هوایی سیاسی مورد علاقه‌اش شده و مدام درباره ارسال تسلیحات و ارزیابی‌هایش از مذاکرات با پوتین، مواضع متناقضی می‌گیرد».

دیدگاهی که در شبکه‌های اجتماعی طرفدار جنگ نیز بازتاب یافته است: «ترامپ آن‌قدر اظهارنظرهای متناقض و عجیب می‌کند که سنجش عقلانیت او روزبه‌روز سخت‌تر می‌شود».

سابقه تاریخی و پیچیدگی روابط

البته این نخستین‌بار نیست که ترامپ و پوتین به چنین نقطه‌ای رسیده‌اند. در سال ۲۰۱۶ و هم‌زمان با ورود ترامپ به کاخ سفید، برخی سیاست‌مداران روس با شادمانی جشن گرفتند و فعالان حامی کرملین حتی مراسم تحلیف در نزدیکی میدان سرخ برگزار کردند؛ اما امیدها به اینکه ترامپ «مرد کرملین» در واشنگتن خواهد شد، خیلی زود نقش بر آب شد؛ چراکه او نه‌تنها تحریم‌های جدید علیه روسیه وضع کرد، بلکه اولین رئیس‌جمهور آمریکا بود که موشک‌های ضدتانک به اوکراین ارسال کرد.

پروفسور گرین می‌گوید: «هیچ‌وقت هسته عاطفی رابطه ترامپ‌-‌پوتین را کاملا درک نکرده‌ام، اما این رابطه نسبت به بسیاری دیگر از ارتباطات سیاسی ترامپ، بادوام‌تر بوده است؛ بنابراین هنوز زود است که پایان این برومنس را اعلام کنیم».

اوکراین هیچ‌گاه در این جدال برای جلب نظر ترامپ، تماشاگر صرف نبوده است. پس از اختلاف‌نظر زلنسکی و ترامپ در دفتر بیضی در فوریه، کی‌یف تلاش کرد روابط با رهبر پرنوسان آمریکا را بهبود ببخشد، از جمله امضای توافقی با واشنگتن برای دسترسی به منابع معدنی اوکراین و ستایش رهبری ترامپ.

در جریان تماس تلفنی روز جمعه، زلنسکی به ترامپ اطلاع داد که قصد دارد سفیر اوکراین در واشنگتن را تغییر دهد؛ درخواستی که پس از برگزاری جلسه زلنسکی با دموکرات‌ها در ایالت حساس پنسیلوانیا، از سوی متحدان ترامپ در کنگره مطرح شده بود.

در همین حال، نیروهای روسیه در اوکراین به پیشروی آرام اما پیوسته خود، به‌ویژه در شرق کشور ادامه می‌دهند. مسکو همچنین حملات خود به کی‌یف را تشدید کرده و فقط در ماه گذشته نزدیک به ۴۰ نفر در اثر حملات پهپادی و موشکی روسیه جان باخته‌اند. روسیه مدعی است که برای نخستین‌بار روستایی در منطقه دنیپروپتروفسک را تصرف کرده است؛ ادعایی که از سوی کی‌یف رد شده است.

دغدغه‌ها و امیدها

آندری یرماک، مشاور ارشد زلنسکی، اقدام ترامپ برای بازگرداندن کمک‌های نظامی به اوکراین را ستود و تأکید کرد دو رهبر در تلاش برای پایان‌دادن جنگ با روسیه متحد هستند. یرماک در مصاحبه‌ای اختصاصی گفت در مکالمه اخیر ترامپ با زلنسکی حاضر بوده و ترامپ به‌صراحت اعلام کرده قطع کمک نظامی تصمیم او نبوده است.

او افزود: «وقتی روسیه هر شب بیش از صد پهپاد شاهد را همراه با موشک‌های بالستیک و کروز به سمت شهرهای اوکراین شلیک می‌کند، هرگونه تأخیر در ارسال تجهیزات به دغدغه جدی بدل می‌شود».

یرماک تأکید کرد که ترامپ تنها رهبری است که امروز می‌تواند پوتین را پای میز مذاکره واقعی بنشاند و به جنگ پایان دهد.

با وجود تمام فراز و نشیب‌ها، آنچه مسلم است این است که سرنوشت اوکراین و نظم جهانی، همچنان به تصمیمات پر فراز و نشیب رهبران گره خورده است و این میدان همچنان شاهد تحولات شگرف خواهد بود.