دعوت به مذاکره اما انگشت روی ماشه
در روزهای اخیر، موج جدیدی از فشارهای سیاسی و دیپلماتیک غرب با هدف تحمیل مذاکرات هسته‌ای جدید به ایران شدت گرفته است. این فشارها که با دستور کاری مشخص برای محدودکردن برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران طراحی شده‌اند، از اهرم‌هایی مانند تهدید به حملات نظامی مجدد و فعال‌سازی مکانیسم ماشه در چارچوب توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) بهره می‌برند.
روزنامه شرق در گزارشی نوشت:
در روزهای اخیر، موج جدیدی از فشارهای سیاسی و دیپلماتیک غرب با هدف تحمیل مذاکرات هسته‌ای جدید به ایران شدت گرفته است. این فشارها که با دستور کاری مشخص برای محدودکردن برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران طراحی شده‌اند، از اهرم‌هایی مانند تهدید به حملات نظامی مجدد و فعال‌سازی مکانیسم ماشه در چارچوب توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) بهره می‌برند. در کنار این فشارها و نیز تناقضات موجود در رویکرد آمریکا و اروپا، شاهد پاسخ‌های هوشمندانه ایران مبنی بر حق تهران برای حفظ استقلال هسته‌ای و دفاع از حاکمیت ملی هستیم.
ایران، با تکیه بر بازدارندگی نظامی و انسجام ملی در جنگ اخیر، به دنبال تعریف یک دیپلماسی نوین است که ضمن مقاومت در برابر فشارها، به دنبال بهره‌گیری از فرصت‌ها برای پیشبرد دیپلماسی از موضع عادلانه است. البته مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه نیز دیروز یکشنبه در کمیسیون امنیت ملی صراحتا تأکید کرد «هیچ قرار ملاقاتی با آمریکایی‌ها نداریم». تخت‌روانچی در اظهارنظر دیگری در گفت‌وگو با خانه ملت درباره ادعاهای مقامات آمریکایی درباره تعیین زمان مذاکرات میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده، مجددا اطلاع داد: «درباره موضوعاتی که مطرح می‌شود، هیچ قراری گذاشته نشده است و حرف‌هایی که آمریکایی‌ها می‌زنند، صحیح نیست».
پنجشنبه گذشته نیز سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، تأکید کرده بود حملات به تأسیسات کشور، نه‌تنها برنامه هسته‌ای ایران را متوقف نکرد، بلکه اراده تهران برای حفظ استقلال هسته‌ای را تقویت کرد. بث سانر، معاون سابق مدیر اطلاعات ملی آمریکا، اذعان کرد «موفقیت بمباران به معنای پایان برنامه هسته‌ای نیست»، زیرا دانش علمی و ظرفیت‌های انسانی ایران حذف‌شدنی نیستند. این واقعیت، همراه با انسجام ملی بی‌سابقه در ایران، محاسبات غرب را که انتظار تضعیف داخلی داشت، نقش بر آب کرد و ایران را در موضع متفاوتی برای مذاکرات احتمالی قرار داد.
فشارهای دیپلماتیک اروپا؛ از تهدید به تحریم تا اصرار بر مذاکره
اتحادیه اروپا، به رهبری کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی، با طرح ادعاهایی درباره برنامه هسته‌ای و موشکی ایران، دیپلماسی را تنها راه‌حل برای مواجهه با تهران معرفی کرده است. کالاس در گفت‌وگو با شبکه پی‌بی‌اس اذعان کرد که اگرچه حملات اخیر، برنامه هسته‌ای ایران را عقب رانده، اما دانش هسته‌ای حذف‌شدنی نیست. او خواستار توافقی شفاف برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شد؛ ادعایی که ایران بارها آن را رد کرده و بر صلح‌آمیز بودن برنامه خود تأکید دارد. ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه نیز تهدید کرد که در صورت نبود مذاکره صادقانه ایران، تحریم‌های تسلیحاتی، مالی و فناوری که ۱۰ سال پیش لغو شده بودند، با یک نامه رسمی بازخواهند گشت.
این تهدیدات، به‌ویژه در آستانه انقضای قطع‌نامه ۲۲۳۱ در اکتبر ۲۰۲۵، با هدف فشار بر ایران برای پذیرش شروط غیرواقعی مانند توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم مطرح شده‌اند. دراینبین گدعون ساعر، وزیر امور خارجه رژیم صهیونیستی، در دیدار دیروز (یکشنبه) خود با الکساندر دوربینت، وزیر کشور آلمان، از کشورهای اروپایی خواست تا مکانیسم ماشه را فعال کنند؛ ادعایی که با توجه به عضویت‌نداشتن رژیم صهیونیستی در ان‌پی‌تی و زرادخانه هسته‌ای غیرقانونی آن، فاقد مشروعیت بین‌المللی است. البته پیش‌تر کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی وزارت امور خارجه ایران، هشدار داده بود که فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند به خروج ایران از ان‌پی‌تی منجر شود؛ اقدامی که مذاکرات را پیچیده‌تر خواهد کرد.
ایران در پاسخ به این فشارها، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به دلیل گزارش‌های مغرضانه و محکوم‌نکردن حملات اخیر تعلیق کرده است. عراقچی درباره آمادگی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، برای سفر به ایران خبر داد «در‌حال‌حاضر بنایی برای پذیرش گروسی نداریم. آنها می‌خواهند خسارات را بررسی کنند، اما ما هدف‌شان را درک می‌کنیم». این موضع، نشان‌دهنده آگاهی ایران از سوءاستفاده آژانس از اطلاعات محرمانه برای توجیه تجاوزات غرب است.
مکانیسم ماشه که امکان بازگرداندن یک‌جانبه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را بدون حق وتو فراهم می‌کند، به‌عنوان اهرمی کلیدی در فشارهای غرب مطرح است. کشورهای اروپایی (E3: بریتانیا، فرانسه و آلمان) تهدید کرده‌اند که این مکانیسم را پیش از انقضای آن در اکتبر ۲۰۲۵ فعال خواهند کرد، مگر اینکه ایران به مذاکرات تن دهد. با این حال، ایران هشدار داده است چنین اقدامی می‌تواند به خروج از ان‌پی‌تی منجر شود که نه‌تنها مذاکرات را متوقف می‌کند، بلکه برنامه هسته‌ای ایران را از نظارت بین‌المللی خارج خواهد کرد.
گفتنی است که عراقچی درباره رفتار اروپایی‌ها و تأکید آنها درباره ازسرگیری مذاکرات گفته بود: «کسانی که می‌گویند برگردید به میز مذاکره، باید بگویند کدام میز مذاکره!». شایسته یادآوری است وزیر امور خارجه در گفت‌وگو با کشورهای اروپایی در ژنو تأکید کرد فعال‌سازی مکانیسم ماشه «بزرگ‌ترین اشتباه تاریخی» اروپا خواهد بود، زیرا نقش آنها در پرونده هسته‌ای ایران را برای همیشه پایان می‌دهد. او افزود این اقدام، مذاکرات را پیچیده‌تر می‌کند و به تشدید تنش‌ها منجر خواهد شد. این موضع، نشان‌دهنده درک عمیق ایران از پیامدهای استراتژیک چنین اقداماتی است و بر عزم تهران برای حفظ حقوق خود در چارچوب ان‌پی‌تی تأکید دارد.
اظهارات جدید آقای مدیرکل
در میانه فشارها برای تحمیل مذاکرات به تهران، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در گفت‌وگوی اختصاصی با برنامه «Face the Nation» شبکه سی‌بی‌اس، به بررسی تأثیرات حملات اخیر رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ (۱۳ ژوئن ۲۰۲۵) پرداخت و بر ضرورت بازگشت به دیپلماسی برای حل مسائل هسته‌ای ایران تأکید کرد. او ضمن تأیید خسارات جدی به تأسیسات نطنز، فردو و اصفهان، اذعان کرد دانش و ظرفیت هسته‌ای ایران پابرجاست و راه‌حل بلندمدت تنها از طریق مذاکرات امکان‌پذیر است. رئیس دیده‌بان هسته‌ای همچنین نگرانی خود را از تعلیق همکاری ایران با آژانس ابراز کرد و خواستار ازسرگیری حضور بازرسان شد.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأیید کرد تأسیسات هسته‌ای ایران، به‌ویژه در نطنز، فردو و اصفهان، در حملات اخیر آسیب‌های درخور توجهی دیده‌اند. او این خسارات را «جدی» توصیف اما تأکید کرد که بخشی از زیرساخت‌ها همچنان فعال است و ظرفیت‌های صنعتی و دانش فنی ایران دست‌نخورده باقی مانده‌اند. به گفته او، این حملات به معنای پایان برنامه هسته‌ای ایران نیست، زیرا ایران توانایی بازسازی سریع، ازجمله راه‌اندازی سانتریفیوژها در چند ماه را دارد. گروسی با رد دیدگاه‌های ساده‌انگارانه‌ای مانند «زمان‌سنج شنی» برای ارزیابی پیشرفت هسته‌ای، بر پیچیدگی برنامه ایران و لزوم راستی‌آزمایی دقیق تأکید کرد.
دیپلمات ارشد حوزه هسته‌ای با اشاره به تعلیق همکاری ایران با آژانس پس از حملات در یک ادعای زیاده‌خواهانه، خواستار بازگشت فوری بازرسان به تأسیسات هسته‌ای شد. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت که بدون حضور بازرسان، امکان ارزیابی دقیق خسارات و فعالیت‌های هسته‌ای ایران وجود ندارد. گروسی تأکید کرد که وظیفه آژانس نه ارزیابی خسارات، بلکه راستی‌آزمایی فعالیت‌ها و مواد هسته‌ای است. او افزود که پس از آتش‌بس، نامه‌ای به سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، ارسال کرده و پیشنهاد گفت‌وگو برای ازسرگیری بازرسی‌ها را مطرح کرده است. رئیس دیده‌بان هسته‌ای ابراز امیدواری کرد که قانون اخیر مجلس ایران که همکاری با آژانس را محدود کرده، مانع بازرسی‌ها نشود، زیرا ایران به‌عنوان عضو ان‌پی‌تی ملزم به همکاری با آژانس است.
گروسی با اشاره به مذاکرات احتمالی استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، گفت که موفقیت این مذاکرات به توافق بر سر محدودیت‌های هسته‌ای ایران و راستی‌آزمایی آژانس وابسته است. مدیرکل آژانس اذعان کرد برقراری ارتباط با ایران پس از حملات اخیر «کار آسانی نیست»، اما بر اهمیت هماهنگی با ویتکاف برای تضمین اجرای هرگونه توافق تأکید کرد. گروسی همچنین به ابهامات درباره محل اورانیوم غنی‌شده ایران اشاره و عنوان کرد: «ایران پیش از حملات اطلاعاتی درباره جابه‌جایی مواد ارائه نکرده است». او این موضوع را چالشی برای شفافیت دانست و خواستار گفت‌وگو برای رفع ابهامات شد.
در پاسخ به انتقادات ایران مبنی بر نقش گزارش‌های آژانس در تسهیل حملات، گروسی این اتهامات را غیرمنطقی خواند و گفت: «گزارش‌های آژانس جدید نبودند و صرفا بازتاب ارزیابی‌های مداوم بودند». دیپلمات ارشد حوزه هسته‌ای تأکید کرد: «آژانس هرگز مدعی وجود سلاح هسته‌ای در ایران نشده، اما سؤالاتی درباره ردیابی اورانیوم غنی‌شده در مکان‌های اعلام‌نشده بی‌پاسخ مانده است». گروسی با اشاره به همکاری نسبی ایران پیش از حملات، خواستار بازگشت به مذاکرات برای ایجاد راه‌حلی پایدار شد و مدعی شد «نظامی‌گری نمی‌تواند جایگزین دیپلماسی باشد». او افزود: «بدون بازرسی، ابهامات درباره برنامه هسته‌ای ایران باقی خواهد ماند و این می‌تواند مذاکرات آینده را به خطر بیندازد».
تناقضات آمریکا؛ از تهدید نظامی تا پیشنهادهای دیپلماتیک
در کنار تهدیدات اروپایی‌ها برای تحمیل مذاکراه به تهران و نیز ادعاهی جدید رافائل گروسی، سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران همچنان درگیر تناقضات عمیقی است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، ادعا می‌کند که برنامه هسته‌ای ایران «کاملا نابود شده است»، در‌حالی‌که ارزیابی آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا و نیز اذعان مدیرکل آژانس نشان می‌دهد که اجزای اصلی این برنامه دست‌نخورده باقی مانده است. این تناقض، تلاش‌های استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ برای هرگونه مذاکره احتمالی در آینده را تضعیف کرده است. به‌ویژه آنکه شبکه ان‌بی‌سی نیوز گزارش داد که ویتکاف قرار است در روزهای پیش‌رو برای توقف غنی‌سازی اورانیوم در ازای لغو تحریم‌ها مذاکره کند؛ پیشنهادی که با تهدیدات نظامی ترامپ مبنی بر «حملات بی‌سابقه» در صورت شکست مذاکرات در تضاد است.
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، بر مذاکرات مستقیم تأکید دارد، اما مایکل مک‌کال، نماینده کنگره، این رویکرد را مبهم خوانده و از فقدان استراتژی روشن انتقاد کرده است. پرانای وادی، مقام سابق شورای امنیت ملی، تأکید کرد که آمریکا باید از نتایج واقعی حملات آگاه باشد تا بتواند استراتژی دیپلماتیک مؤثری در قبال تهران تدوین کند. با این حال، اظهارات مطلق‌گرایانه دونالد ترامپ و ناهماهنگی در کاخ سفید، مذاکرات احتمالی را به مسیری مبهم کشانده است. دراینبین، لورا هولگیت، سفیر سابق آمریکا در سازمان‌های بین‌المللی نیز اذعان کرد ارزیابی‌های اطلاعاتی آمریکا درباره برنامه هسته‌ای ایران اعتبار جهانی ندارد و همکاری ایران با آژانس برای ایجاد مبنای جدیدی از اطلاعات ضروری است.
دیپلماسی از موضع برابر
ایران، با تکیه بر بازدارندگی نظامی و انسجام داخلی، در برابر فشارهای غرب مقاومتی استراتژیک از خود نشان داده است. پاسخ قاطع ایران به حملات اخیر، نه‌تنها قدرت نظامی تهران را به نمایش گذاشت، بلکه محاسبات غرب را که انتظار ضعف ایران را داشت، برهم زد. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان، در کنفرانس تهران تأکید کرد ایران تحت فشار و تهدید مذاکره نخواهد کرد و حق استفاده از فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز غیرقابل مذاکره است. این موضع، با حمایت قاطع رهبر انقلاب، تقویت شده که مذاکره با دولت کنونی آمریکا را غیرمنطقی و غیرعزتمند خوانده است. با این حال، ایران آمادگی خود برای گفت‌وگوهای مبتنی بر احترام متقابل را نشان داده است.
با وجود آنچه گفته شد، تناقضات در سیاست خارجی آمریکا، از ادعاهای غیرواقعی ترامپ تا پیشنهادهای متناقض دیپلماتیک و فشارهای اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، فضای مبهمی را ایجاد کرده است؛ تا جایی که امکان وقوع هر سناریویی محتمل به نظر می‌رسد. ایران، به‌عنوان عضو متعهد ان‌پی‌تی، بر حق خود برای غنی‌سازی صلح‌آمیز تأکید دارد و هرگونه مذاکره را به محکومیت تجاوزات اخیر، جبران خسارات و احترام به حاکمیت خود مشروط کرده است. همچنان که سیدعباس عراقچی در نامه‌ای به دبیر‌کل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل درخواست کرد شورای امنیت، رژیم اسرائیل و ایالات متحده آمریکا را به‌عنوان آغازگران عمل تجاوزکارانه شناخته و مسئولیت متعاقب آنها ازجمله پرداخت غرامت و جبران خسارات را به رسمیت بشناسد.
این رویکرد، در برابر آشوب سیاسی و دیپلماتیک غرب، ایران را در موضع عادلانه و منعطفی قرار داده که ذیل آن، امکان پیشبرد مطالبات تهران در مذاکرات احتمالی آینده را تقویت کرده است. ایران با رد شروط غیرواقعی مانند توقف کامل غنی‌سازی و حفظ استقلال هسته‌ای، آماده است تا با دیپلماسی هوشمندانه و مبتنی بر اصول، به مذاکراتی عادلانه و متوازن وارد شود. این استراتژی نه‌تنها از تشدید تنش‌ها جلوگیری می‌کند، بلکه جایگاه ایران را به‌عنوان بازیگری مسئول و قدرتمند در عرصه بین‌المللی تثبیت می‌کند.
