بازگشت به مردم

روزنامه ایران در گزارشی نوشت:

جنگ جلوه های غنی و مهمی از پیوند و علقه ملی و ایرانی مردم را به نمایش گذاشت، پیوند و علقه ای که در کنار دست توانمند نیروهای مسلح، عامل مهم بازدارنده دشمن بود.

رئیس جمهوری و ارکان دولت، بازتاب یافتن این کنش تاریخی ایرانیان در حوزه اجرایی دولت، و نیز انعکاس آن در حوزه سیاسی را در دستورکار قرار داده اند. «بازتاب   و انعکاس» کنش تاریخی ایرانیان در اجرا یا سیاسی، ضرورت امروز ایران است. زیرا برای پایداری هرچه بیشتر مقابل خصم، پیوند ایرانیان موثرترین ابزار است، امری که می توان آن را به مثابه ترمیم، بازتعریف یا احیای رابطه دولت و ملت در مفهوم تاریخی آن نیز تعبیر کرد. هر محدوده ای که برای این ضرورت، درنظر بگیریم، واقعیت این است که دولت چهاردهم و شخص رئیس جمهوری و معاون اول رئیس‌جمهوری این فرایند را آغاز کرده اند.  آغازشدن این فرایند، هم از اظهارات رئیس جمهوری پیداست، هم از اظهارات معاون اول رئیس جمهوری. پزشکیان در جلسه ای در وزارت کشور، گفت «باید کاری کنیم که مردم را در تصمیم گیری، در نظارت، در امنیت و سلامت و در بازسازی مشارکت دهیم و هر قدر این مشارکت افزایش یابد، قدرت بالاتری پیدا می کنیم.» در جلسه «امنیت محله محور» باشد،  پزشکیان با تأکید بر اینکه مردم در این جنگ «بسیار بزرگواری کردند»، تصریح کرد: «الان همه دارند از رهبر انقلاب پشتیبانی می کنند، و باید قدر این مردم را بدانیم و باید به این مردم میدان بدهیم. ما باید پناهگاه مردم شویم. اگر پناهگاه مردم شویم، مردم در پشت سر ما قرار می گیرند و پیش بقیه نمی روند. هرچقدر به مردم بیشتر مسئولیت بدهیم، قدرت ما هم بیشتر افزایش پیدا می کند.»

ضرورت تقویت رابطه دولت و ملت

امروز دیگر جای بحث های دانشگاهی درباره ضرورت تقویت ارتباط دولت و ملت نیست. جنگ تحمیلی، تقویت این ارتباط را به یک ضرورت گریزناپذیر کرده است. البته کاهش مشارکت مردم در چند انتخابات اخیر این ضرورت را نشان داده بود. اما در نهایت جنگ بود که تقویت ارتباط دولت و ملت را به یک انتخاب ناگزیر تبدیل کرد. در جنگ تحمیلی، دشمن اسرائیلی روی نقار باقی مانده از گذشته حساب بازکرده بود.  اما ایرانیان نشان دادند که ارتباط دولت و ملت به هر کیفیتی که باشد، بیگانه را جایی در آن نیست، علی الخصوص اگر بیگانه، خصمی باشد که برای نابودی سرزمین و گرفتن جان ایرانیان آمده باشد. از سوی دیگر، امروز که فرماندهان و سیاستمداران تأکید دارند بر پذیرش آتش بس از سوی دشمن اعتمادی نیست، تقویت این رابطه، شکل و شمایل دیگری به خود می گیرد. این شکل و شمایل جدید، آن طوری نیست که تا پیش از این گفته می‌شد، یعنی اینکه تقویت ارتباط دولت و ملت به شکوفایی و درنهایت توسعه کشور منتهی می شود. امروز به جای آن مباحث، باید تأکید کرد که تقویت ارتباط دولت و ملت ضروری است، چرا که جنگی در گرفته است و به رغم آتش بس، هنوز می توان دشمن را پشت دروازه های این سرزمین دید. به طور خلاصه، باید این ارتباط را تقویت کرد، چرا که تقویت این ارتباط اقتضای دفاع ملی است.

دولت و ملت در دوران مدرن

«چارلز تیلی» تاریخ نویس دولت ها معتقد بود که «جنگ، دولت ها را ساخته است و دولت ها جنگ را.» مراد «تیلی» این بود که دولت های مدرن در اروپا، وقتی شکل گرفتند که جنگ ها مدرن شدند و همزمان مسأله بقای «ملت ها» در جنگ هم به میان آمد. به باور «تیلی» در این شرایط، دولت ها ایجاد شدند تا به عنوان نهادها، سازوکارها، ساختارها یا ماشین ها، بتوانند اقتصاد ملی و نیروهای مسلح را به گونه ای سامان دهند تا مقابل هجوم دشمن بیرونی، از کلیت، حیات و بقای ملت ها دفاع کنند. این دولت، برای دفاع بهتر، نیازمند یک کارآمدی بی برو برگرد است، کارآمدی در نظم و قدرت نیروهای مسلح و کارآمدی در اداره جامعه در پیش یا پس از جنگ. برای کارآمدی و قدرتمندی یک ملت در دفاع ملی بود که مباحثی مانند کارآمدی نظام اداری، تخصص گرایی، نظام مالیاتی شفاف برای تامین هزینه های دفاع، سلسله مراتب دقیق و حرفه ای در ارتش و نظام اداری و درعین حال داشتن یک نظام اداری دقیق و کارآمد برای تامین نیازهای جنگ و نیز نیازهای ملت به میان آمد.   حدود 500 سال قبل از «چارلز تیلی»، «نیکولو ماکیاولی» نیز که او را پایه گذار دانش نوین سیاست می دانند، بر این حقیقت تاکید کرد که قدرت نظامی هر کشوری، در گرو انسجام داخلی و توان اقتصادی آن است و میزان پیشروی هر ارتش را (در 500 سال پیش)، توانایی آن دولت یا ملت در تامین تدارکات و نیازهای ارتش و ملت، از غذا تا سلاح، معین می کند. بر همین اساس است که تاریخ نویسان، عموما علت پیروزی دولت ها در جنگ های بزرگ را در کارآمدی دولت ها می بینند، نه صرفاً کارآمدی ماشین جنگی و تعداد تسلیحات. به عنوان مثال «داگلاس نورث» معتقد است که علت پیروزی انگلستان در نبرد دریایی با ناوگان اسپانیا در سال 1588، در نظام اداری کارآمدی بود که انگلستان تا آن زمان برای خود ایجاد کرده بود. به باور نورث، این نظام اداری و اجرایی کارآمد، به خوبی از عهده تامین تدارک جنگ، چه تأمین و توزیع نیازهای جامعه در پشت جبهه و چه تامین نیازهای متنوع نیروی دریایی این کشور برآمده بود.

ترجمه مسأله دولت و ملت در ایران امروز

در ایران امروز، یعنی ایران پس از جنگی که دشمن اسرائیلی بر ایران تحمیل کرد، چنین اقتضایی درمیان است. اسرائیل نه فقط تداوم سیاسی، ایدئولوژیک و نظامی غرب، بلکه به مثابه خنجر غرب در غرب آسیا است، رژیمی که بنا به گفته فرماندهان و سیاستمداران ما، به هیچ عهدی، از جمله آتش بس نانوشته با ایران، پایبند نیست. لذا، حال که «دفاع ملی» بیش از هر زمانی ضروری تر به نظر می رسد، این دفاع، باید بیش از هر زمان دیگری به معنای واقعی «ملی» باشد. در اینجا «دفاع ملی» نه به معنای حضور مردم در جبهه ها، بلکه به معنای بهسازی و تقویت رابطه دولت و ملت برای تشکیل یک نظام اداری یکپارچه، کارآمد، منظم، مبتنی بر شایسته سالاری، شفاف و ضدفساد برای اداره جامعه است.

این هدف، با همان چیزی به دست می آید که مسعود پزشکیان در جلسه «امنیت محله محور» گفت؛ یعنی اینکه «باید کاری کنیم که مردم را در تصمیم گیری، در نظارت، در امنیت و سلامت و در بازسازی مشارکت دهیم و هر قدر این مشارکت افزایش یابد، قدرت بالاتری پیدا می کنیم.» مشارکت دادن مردم برای دستیابی به قدرت بالاتر، چندین و چند معنا دارد. از جمله شفافیت در ارتقاهای اداری و حذف ملاحظات سیاسی یا تخصص گرایی در جذب و ارتقای کارکنان دولت و نیز مقابله جدی با هر شکلی از فساد که راهزن اعتماد مردم و راهزن منابع کشور نیز هست.

و این همه میسر نمی شود، مگر با تکیه بر همان چیزی که معاون اول رئیس جمهوری گفت. محمدرضا عارف دیروز در بازدید از خبرگزاری «ایرنا» تاکید کرد: «سیاست‌ها و اقدامات چهار دهه گذشته برای حفظ این انسجام ملی (که در این جنگ شکل گرفت)، نیاز به بازنگری دارد.» و می دانیم که بازنگری در سیاست ها، نیازمند درس آموزی و بعد توانایی تغییر است.

یادداشت

تکیه بر مردم، کلید موفقیت هر نظام

حمیدرضا ترقی

سیاستمدار اصولگرا

یکی از اصول موفقیت هر نظام سیاسی، تکیه بر مردم و جلب مشارکت آنان در سیاست‌ها و برنامه‌هاست. تجربه نشان داد که بدون همراهی مردم، تحقق اهداف کلان ممکن نیست. اگر دولتی بخواهد سیاست‌هایی را در جهت منافع عمومی و نه منافع گروهی خاص دنبال کند، ناگزیر باید به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های مردم متکی باشد. رهبر معظم انقلاب همواره بر اهمیت توجه به مردم،  تأکید داشته‌ و توصیه کرده‌اند دولت‌ها از ظرفیت‌های مردمی و مشورت با نخبگان بهره بگیرند. نمونه‌های موفق مشارکت مردمی را می‌توان در دوران جنگ 8 ساله و در طرح‌هایی مانند «ایران همدل» و فعالیت‌های کمیته امداد مشاهده کرد؛ جایی که مردم با همدلی توانستند بخشی از مشکلات اقشار ضعیف را حل کنند. در نهایت، تکیه بر مردم نه‌تنها در حوزه امنیت، بلکه در اقتصاد، فرهنگ و امور اجتماعی نیز راهگشاست و دولت‌ها باید با اعتمادسازی و مشارکت‌جویی، این سرمایه عظیم را به خدمت توسعه کشور درآورند.

گفتمانی که باید پذیرفته شود

محمدعلی وکیلی

سیاستمدار اصلاح‌طلب

تأکید رئیس‌جمهوری بر اتخاذ رویکردی که بتوان اعتماد، همکاری و ظرفیت طیف گسترده‌تری از مردم را همراه ساخت؛ باید در عمل مورد توجه قرار گیرد. همه ما از قبال 12 روز سرنوشت‌ساز مقابله با تجاوز با این واقعیت مواجه شدیم که برگ برنده‌ای مهم‌تر از «مردم» وجود ندارد. این مردم بودند و خواهند بود که باعث ناکامی دشمن متجاوز شدند و لازمه موفقیت‌ آینده، تقویت این همبستگی ملی است. به همین دلیل، تغییر رویکرد نسبت به مؤلفه‌های مؤثر در این همبستگی امری ضروری است. یکی از تغییرات، تغییر سقف شهروندی است، یعنی همه ایرانیان به رسمیت شناخته شوند. این نگاه ملی، تنگ‌نظری‌ها و محدودیت‌ها را از میان برمی‌دارد و دسترسی برابر مردم به فرصت‌ها را تضمین می‌کند. مردم نشان دادند که ایران را به عنوان یک سرزمین فراگیر می‌بینند و این نگاه باید به عنوان گفتمان جدید در رویکرد نسبت به مردم پذیرفته شود. چنین تحولی می‌تواند زمینه‌ساز تفاهم ملی باشد و حتی ایرانیان خارج از کشور که دل در گرو ایران دارند را برای بازگشت  ترغیب کند.