ایران در مسیر توسعه بانکداری بین المللی
بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا (Asian Infrastructure Investment Bank – AIIB) یکی از نهادهای مالی نوین بین‌المللی است که با ابتکار چین و با هدف تأمین مالی پروژه‌های توسعه‌ای و زیرساختی در قاره آسیا و فراتر از آن، در سال ۲۰۱۶ آغاز به کار کرد.
روزنامه آرمان امروز در گزارشی نوشت:
بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا (Asian Infrastructure Investment Bank – AIIB) یکی از نهادهای مالی نوین بین‌المللی است که با ابتکار چین و با هدف تأمین مالی پروژه‌های توسعه‌ای و زیرساختی در قاره آسیا و فراتر از آن، در سال ۲۰۱۶ آغاز به کار کرد. این بانک به عنوان یک رقیب یا مکمل برای نهادهایی مانند بانک جهانی و بانک توسعه آسیا دیده می‌شود و نقش مهمی در بازتعریف نظام مالی بین‌المللی ایفا می‌کند.
جمهوری اسلامی ایران یکی از اعضای مؤسس این بانک بوده و از ابتدا نقشی فعال در شکل‌گیری ساختار و خط‌مشی‌های آن ایفا کرده است. در این گزارش، به اهمیت تأسیس AIIB، پیشنهادها و مواضع ایران در قبال آن، و فرصت‌هایی که این بانک برای اقتصاد ایران فراهم می‌کند، پرداخته می‌شود.
اهمیت تأسیس بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا
۱. تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی در آسیا
آسیا با وجود رشد اقتصادی بالا، همچنان با شکاف‌های گسترده زیرساختی مواجه است. بر اساس برآوردهای بانک توسعه آسیا، برای پوشش نیازهای زیرساختی کشورهای آسیایی تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۲۶ تریلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز است. AIIB با سرمایه اولیه ۱۰۰ میلیارد دلار و توان جذب سرمایه‌های بخش خصوصی و دولتی، نقش مهمی در رفع این شکاف ایفا می‌کند.
۲. کاهش وابستگی به نهادهای مالی غربی
با سلطه مالی نهادهایی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، بسیاری از کشورها خواهان ایجاد توازن در ساختار مالی جهانی بودند. AIIB در پاسخ به همین نیاز، با ساختاری شفاف و بر اساس اصل برابری نسبی میان اعضا طراحی شده است.
تأکید بر توسعه پایدار
این بانک سرمایه‌گذاری در پروژه‌های سبز، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی پاک، مدیریت منابع آب، و فناوری اطلاعات را در اولویت قرار داده که هم‌راستا با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل است.
پیشنهادها و مشارکت ایران در AIIB
ایران از جمله ۵۷ کشور مؤسس این بانک است و با وجود تحریم‌های بین‌المللی، نقش خود را به عنوان عضو فعال حفظ کرده است. پیشنهادهای ایران در ساختار تصمیم‌گیری این بانک شامل موارد زیر بوده‌اند:
تأکید بر توجه به کشورهای غیرعضو سازمان همکاری‌های اقتصادی آسیا (ASEAN)
ایران خواستار آن شده که بانک تنها محدود به کشورهای شرقی آسیا نباشد و به زیرساخت‌های کشورهای غرب آسیا و آسیای مرکزی نیز توجه داشته باشد.
تسهیل دسترسی کشورهای درگیر تحریم به منابع مالی
ایران در جلسات اولیه تأسیس بانک خواستار لحاظ‌کردن سازوکارهایی برای کاهش تأثیر تحریم‌های یک‌جانبه بر دسترسی اعضا به وام‌ها و منابع شده بود. گرچه این پیشنهاد در آن زمان به صورت صریح پذیرفته نشد، اما به ایجاد ساختارهای مستقل‌تر در سیستم مالی AIIB کمک کرد.
پیشنهاد ایجاد صندوق‌های منطقه‌ای
ایران پیشنهاد کرده بود که به‌منظور کارآمدسازی سرمایه‌گذاری‌ها، بانک صندوق‌های منطقه‌ای برای جنوب غرب آسیا، آسیای مرکزی و قفقاز ایجاد کند تا منابع به‌صورت هدفمندتری تخصیص یابد.
اهمیت AIIB برای اقتصاد ایران
۱. تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی در شرایط تحریم
با توجه به محدودیت‌های ایران در دسترسی به منابع خارجی و سرمایه‌گذاران بین‌المللی، AIIB می‌تواند بستری برای تأمین مالی پروژه‌هایی مانند راه‌آهن، نیروگاه‌ها، سدها، و بنادر باشد. این موضوع به ویژه در پروژه‌هایی مانند راه‌آهن چابهار-سرخس یا بنادر دریای خزر اهمیت دارد.
۲. هم‌راستایی با برنامه‌های توسعه منطقه‌ای چین (ابتکار یک کمربند – یک راه)
ایران به عنوان یکی از کشورهایی که در مسیر کمربند اقتصادی چین قرار دارد، می‌تواند از منابع AIIB برای تقویت زیرساخت‌های ترانزیتی و تجاری بهره ببرد. این موضوع برای ایران که در تلاش برای تبدیل‌شدن به هاب ترانزیت منطقه‌ای است، اهمیت راهبردی دارد.
۳. جلب سرمایه‌گذاری غیردلاری و همکاری با کشورهای همسو
AIIB می‌تواند درگاه جدیدی برای ورود سرمایه‌های چینی، روسی، و آسیای میانه‌ای به پروژه‌های ایرانی باشد، به‌ویژه اگر پرداخت‌ها و مبادلات از طریق ارزهای محلی یا یوآن انجام گیرد. این مدل می‌تواند استقلال بیشتری در برابر سلطه دلار به اقتصاد ایران بدهد.
دکتر معظمی استاد بانکداری بین‌الملل دانشگاه تهران درباره AIIB می‌گوید: تأسیس بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا را باید یکی از مهم‌ترین اتفاقات ژئو-مالی دهه اخیر دانست. ایران به عنوان عضو مؤسس این بانک، فرصت طلایی دارد که از ساختار مستقل آن در دور زدن محدودیت‌های مالی و تأمین سرمایه برای توسعه زیرساخت‌ها بهره ببرد. متأسفانه تا امروز استفاده ما از ظرفیت این بانک بسیار محدود بوده که بخشی به دلیل مشکلات داخلی در شفافیت پروژه‌ها و بخشی به دلیل محافظه‌کاری بانک در مواجهه با تحریم‌های ثانویه آمریکا است. اما چنانچه ایران بتواند پروژه‌هایی با توجیه اقتصادی قوی و شفافیت مالی بالا تعریف کند، AIIB دروازه‌ای تازه برای توسعه اقتصادی کشور خواهد بود.»
او همچنین تأکید می‌کند:در شرایطی که نظام مالی سنتی بین‌المللی عمدتاً در اختیار بلوک غرب است، ما باید از هر فرصتی برای مشارکت در ساختارهای جدید قدرت استفاده کنیم. عضویت فعال در AIIB و طرح پیشنهادهای ابتکاری، نشانه‌ای از بلوغ دیپلماسی اقتصادی ایران است. بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا یک نهاد بین‌المللی نوظهور با پتانسیل بالا برای بازتعریف مسیر توسعه در آسیا است. ایران به عنوان یکی از اعضای مؤسس این بانک، باید ضمن حفظ نقش فعال خود، پروژه‌هایی هدفمند و شفاف را برای بهره‌مندی از منابع مالی آن تعریف کند. در شرایطی که تحریم‌ها همچنان مانع مشارکت گسترده ایران در نظام مالی جهانی هستند، AIIB می‌تواند به‌مثابه یک فرصت راهبردی برای تأمین مالی زیرساخت‌ها و پیوند اقتصادی با شرق تلقی شود.
