مورد عجیب یک انتخابات
در انتخابات هیات رییسه اجلاسیه دوم مجلس دوازدهم برای نخستین بار تصاویر عجیبی از توزیع تراکت تبلیغاتی نمایندگان کاندیدا در تصاویر صحن علنی ثبت شد.« اعتماد» به بررسی این موضوع پرداخته است
روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت:
انتخابات هیات‌رییسه مجلس دوازدهم برای اجلاسیه دوم در هفته گذشته مثل همیشه با پوشش رسانه‌ها همراه بود و بدون شک مهم‌ترین خبر آن برای همه تعیین دوباره محمدباقر قالیباف به عنوان رییس و تحلیل رای‌هایی است که از جانب جریان‌های سیاسی مختلف در این انتخابات ثبت شد. موضوعاتی از قبیل نبود چهره‌ای از فراکسیون مستقلین در ترکیب هیات‌رییسه، افت پایگاه رای جبهه پایداری و نیروهای نزدیک به سعید جلیلی در تحلیل میزان رای محمدباقر قالیباف و حواشی دیگری از قبیل ماجرای تصادف پسر علی نیکزاد، کاندیدای انتخابات هیات‌رییسه برای جایگاه نایب‌رییسی، متن و حواشی اخبار این انتخابات را به خود اختصاص داده بود. در این بین ثبت تصاویری از جریان برگزاری این انتخابات در صحن مجلس نشان از وقوع اتفاقی بی‌سابقه در مجلس در زمان برگزاری انتخابات هیات‌رییسه است.
براساس قانون آیین‌نامه داخلی طبق ماده ۱۲ آیین‌نامه داخلی مجلس، اعضای هیات‌رییسه برای مدت یک سال انتخاب می‌شوند و انتخابات بعدی در سالروز انتخابات هیات رییسه خواهد بود.
بر این اساس سه‌شنبه هفته گذشته نیز پس از حضور خبرنگاران در صحن شاهد گعده‌های نمایندگان در گوشه‌های مختلف مجلس بودیم اما نکته مهم موضوعی است که بسیاری از رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها گزارش دادند و البته تصاویر ثبت شده از صحن نیز موید موضوع بود: «برخی نامزدهای هیات‌رییسه در حال پخش تراکت تبلیغاتی به صورت فردی یا لیستی بودند و میز نمایندگان پُر از تراکت‌های تبلیغاتی بود.»
این نخستین‌بار است که در یک دوره انتخابات هیات‌رییسه مجلس تراکت‌هایی از این دست و نوع توزیع می‌شود. تراکت‌های تبلیغاتی مشابه آنچه در سطح شهرها در کشور در زمان انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا یا نمایندگی مجلس برای انتخابات خود مجالس شورای اسلامی دیده می‌شود. تراکت‌هایی شامل تصویر پرسنلی بزرگ فرد در بالای آن با عنوان اسم و رزومه مختصری برای معرفی. این نخستین‌بار بود که برای انتخابات داخلی مجلس چنین اقدامی از جانب نمایندگان کاندیدای پست‌های هیات‌رییسه صورت می‌گرفت. این شیوه تبلیغ در شهرها و در زمان ورود به نهادها این منطق را دارد که شهروندان با اسامی و رزومه و حتی چهره کاندیداهای مجلس یا شورای شهر و روستاها آشنا شوند اما در داخل خانه ملت در شرایطی که عموما 290 نماینده به طور نسبی از یکدیگر شناخت دارند، چاپ تراکت‌های تبلیغاتی با این شیوه عجیب است. پیش از این در نخستین دوره انتخابات هیات‌رییسه در سال نخست آغاز به کار مجلس بعضا برخی نمایندگان رزومه خود را داخل تراکت‌هایی به صورت مختصر نوشته و چاپ می‌کردند که البته این اقدام نیز عمومیت نداشته و به صورت عرف انجام نمی‌شده است، اما مسبوق به سابقه است. به هر حال در نخستین سال ورود به مجلس آن‌هم در نخستین جلساتی که در حال برگزاری است و دستورکار مجلس انتخاب هیات‌رییسه است نمایندگان با اسامی و سابقه کار هم آشنا نیستند. این اقدام به صورت کلی بعضا از جانب نمایندگانی که کمتر شناخته شده بودند، صورت می‌گرفت. اما اینکه در سال دوم مجلس - بعد از یک سال فعالیت که نمایندگان با همکاران خود آشنا شدند و حداقل یک سال همکار بودند- عجیب و فاقد منطق است. اینکه کاندیداهای هیات رییسه مجلس بخواهند تراکت چاپ کنند و نام و تصویر خود را بزرگ بر روی این تراکت‌ها درج کنند، در نوع خود جالب توجه است .
چه کسی انتخابات هیات رییسه مجلس را برگزار می‌کند؟
برگزار‌کننده انتخابات هیات رییسه مجلس در هر دوره در طی 4 سال، « اداره کل هیات رییسه مجلس» است. اداره‌ای که زیرنظر هیات رییسه و رییس مجلس اداره می‌شوند. روند و فرآیند برگزاری این انتخابات چند مرحله دارد . فرآیند فنی زیرنظر هیات رییسه انجام می‌شود و عموما کارپردازهای مجلس در انتهای دوره یک ساله مسوول برگزاری انتخابات درون صحن هستند.
معاونت قوانین مجلس نیز مسوول نظارت بر اجرای تمامی انتخابات‌های درون پارلمانی است چنانچه معاونت قوانین در مجلس دوازدهم در حال حاضر انتخابات هیات رییسه کمیسیون‌ها را به تعویق انداخته است در حالی که به صورت کلی و در ادوار گذشته، هر سال همزمان با انتخابات هیات رییسه، انتخابات هیات رییسه کمیسیون‌ها نیز برگزار می‌شد با این وجود در دوره فعلی و برای اجلاسیه دوم مجلس دوازدهم این همزمانی صورت نگرفته و معاونت قوانین اجازه برگزاری انتخابات هیات رییسه کمیسیون‌ها را نداده است. محمدباقر قالیباف روز سه‌شنبه حین انتخاب اعضای هیات‌رییسه حداقل دو بار از تریبون اعلام کرد که هیچ کمیسیونی حق ندارد فعلا انتخابات هیات‌رییسه را برگزار کند و باید منتظر باشند تا معاونت قوانین مجلس زمان برگزاری انتخابات را مشخص کند. او در جلسه علنی ششم خرداد ماه روز سه‌شنبه هفته گذشته بعد از برگزاری انتخابات هیات‌رییسه و اعلام نتایج آن با اشاره به فرآیند برگزاری انتخابات هیات‌رییسه کمیسیون‌های تخصصی مجلس تاکید کرد «روسای کمیسیون‌ها اجازه بدهند معاونت قوانین اطلاع‌رسانی لازم درباره زمان برگزاری جلسات کمیسیون‌ها و انتخابات آنها را انجام بدهد، بنابراین پیش از این اطلاع‌رسانی، هیچ کمیسیونی نباید اقدام به برنامه‌ریزی یا برگزاری انتخابات کند. معاونت قوانین جدول زمان‌بندی مربوطه را براساس آیین‌نامه داخلی مجلس تهیه و به کمیسیون‌ها ارائه خواهد کرد. البته در مورد کمیسیون آیین‌نامه داخلی، شرایط متفاوت است که آن هم طبق ضوابط، امروز یا فردا به اطلاع کمیسیون خواهد رسید.»
فرآیند انتخابات اجرایی انتخابات هیات‌رییسه چگونه است
به صورت کلی برای هر دوره انتخابات در مجلس یا برگزاری جلساتی از قبیل استیضاح و رای اعتماد، اداره کل فرهنگی و روابط عمومی که امروز به عنوان مرکز ارتباطات، رسانه و روابط عمومی مجلس شناخته می‌شود «تعرفه‌ها و برگه‌های رای» را به تعداد موردنیاز از قبل از برگزاری جلسه چاپ می‌کنند و تحویل هیات‌رییسه می‌دهند. در روز برگزاری انتخابات نیز بعد از ثبت‌نام کاندیداها اسامی‌شان در صحن اعلام می‌شود و بعد از آن فرآیند انتخابات شروع می‌شود. بعد از آغاز فرآیند انتخابات مجلس با اعلام رییس مجلس برگه تعرفه‌ها در بین نمایندگان توزیع می‌شود. رای همه نمایندگان به تعدادی از کاندیداهای ثبت‌نام کرده برای جایگاه‌های مختلف هیات‌رییسه از ریاست تا کارپرداز جمع‌آوری، شمارش انجام شده و نتیجه اعلام می‌شود. نمایندگانی که کار شمارش را انجام می‌دهند از قبل با انتخاب هیات‌رییسه تعیین شده‌اند. فرآیند مذکور به صورت ثابت در ادوار مختلف انجام شده و در این بین چاپ تراکت امری جدید است. البته همواره مرسوم بوده است که در روزهای منتهی به برگزاری انتخابات هیات‌رییسه و در آستانه برگزاری این انتخابات همه نمایندگان لابی‌های گسترده می‌کنند. همواره اخبار رسمی و غیررسمی از برگزاری جلسات مختلف در داخل یا خارج مجلس - از خانه‌های نمایندگان تا لابی هتل‌های مختلف - شنیده می‌شده است. در این جلسات عموما نمایندگان از جریان‌های سیاسی مختلف دور هم جمع می‌شوند، برنامه‌ریزی می‌کنند به این معنی که افراد تاثیرگذار تقسیم کار می‌کنند تا چگونه رای سایر نمایندگان را بگیرند و کاندیداهای موردنظر خود را به هیات‌رییسه بفرستند. در این میان طبیعتا نمایندگان بعضا وعده‌هایی می‌دهند و اتفاقاتی را رقم می‌زنند که همه این موارد در تصمیم نمایندگان برای رای دادن به کاندیداها موثر است.
انتخابات هیات‌رییسه مجلس
از دریچه آیین‌نامه مجلس
طبق آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، در انتخابات اعضای هیات‌رییسه، انتخاب رییس در نوبت اول با اکثریت مطلق آرای نمایندگان صاحب رای است و انتخاب نواب رییس، دبیران و ناظران هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبی و رای مخفی با ورقه خواهد بود. در صورتی که در انتخاب رییس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبی کافی خواهد بود. چنانچه آرا برای رییس، نواب رییس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، به قید قرعه تعیین می‌شوند. نواب رییس به ترتیب تعداد آرا به عنوان نایب‌رییس اول و نایب‌رییس دوم و در صورت تساوی آرا با قید قرعه انتخاب می‌شوند و در غیاب رییس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را برعهده خواهند داشت.
رییس مجلس می‌تواند حتی هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمی را به ترتیب به عهده نواب رییس بگذارد.
آیین‌نامه مجلس در صورت فوت یا استعفای اعضای هیات‌رییسه هم تمهیداتی درنظر گرفته است؛ مبنی بر اینکه اگر رییس مجلس پیش از انقضای مدت از ریاست استعفا دهد یا فوت شود، نواب‌رییس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد و متن استعفانامه را قرائت یا فوت را اعلام می‌کنند. در مورد فوت به احترام متوفی جلسه ختم می‌شود و در هر صورت در جلسه بعد نایب‌رییس جلسه را تشکیل می‌دهد و رییس جدید طبق آیین‌نامه داخلی مجلس انتخاب می‌شود. در مورد استعفا بعد از اعلام و قرائت متن استعفانامه در مجلس و استماع توضیحات رییس مستعفی و مذاکراتی که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه استعفا پس گرفته نشود، انتخاب رییس جدید در جلسه بعد انجام می‌شود، حداکثر توضیحات رییس، ۳۰ دقیقه و سه نفر نماینده هر کدام ۱۰ دقیقه است. در مورد فوت یا استعفای سایر اعضای هیات‌رییسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید. انتخاب رییس و هر یک از اعضای هیات‌رییسه جدید برای مدت باقی‌مانده از یک سال خواهد بود.
قانونگذاری برای انتخابات مجلس و بی‌قانونی برای انتخابات درون پارلمانی
چاپ تراکت‌های کاندیداهای انتخابات هیات‌رییسه مجلس در فضای مجازی با تراکت‌های انتخابات خود مجلس مقایسه شد و بعضا انتقادهایی از نمایندگان و مدیریت مجلس صورت گرفت که چه لزومی به این شیوه تبلیغات بوده و از اساس چه کسی بر چاپ، محتوا و توزیع این تراکت‌ها نظارت کرده است.
توزیع تراکت‌های تبلیغاتی کاندیداهای انتخابات مجلس مشمول قانون است. در فصل ششم جزییات متن قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، به وضوح به قوانین تبلیغاتی انتخابات مجلس پرداخته شده است.
تمامی نامزدان و کاندیداهای انتخابات مجلس شورای اسلامی وظیفه دارند محتوای تبلیغات و روش‌های مختلف تبلیغات خود را اعم از فضای حقیقی و مجازی، در چارچوب قانون شفافیت و نظارت بر تامین مالی فعالیت‌های انتخاباتی در انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب 6/۱۱/1398 تهیه کنند. در غیر این صورت مراجع اداری، انتظامی و قضایی موظف به برخورد با تبلیغات غیرمجاز هستند. این درحالی است که مشخص نیست که از اساس چاپ این تراکت‌ها در درون مجلس با چه ساز و کار قانونی صورت گرفته و اگرچه مورد آیین‌نامه‌ای مبنی بر غیرقانونی بودن این اقدام نیست اما جای خالی نظارت بر چاپ، محتوا و توزیع آن دیده می‌شود.
به طور مثال در قانون انتخابات مجلس، قانونگذار تصریح کرده است که استفاده از اظهارنظر، نام، تصویر یا نماد سایر اشخاص حقیقی و حقوقی و همچنین احزاب و گروه‌های سیاسی به جز مواردی که قبلا به صورت عمومی انتشار پیدا کرده ممنوع است. اما آیا این موارد در تراکت‌هایی که کاندیداهای هیات‌رییسه در داخل مجلس توزیع کرده‌اند رعایت شده است؟! مشخصا ممکن است کاندیداها با استناد به اینکه این قانون برای انتخابات مجلس است و نیازی به رعایت آن برای انتخابات هیات‌رییسه مجلس نیست از فعالیت در داخل این چارچوب اجتناب کرده باشند اما سوال مهم این است که این توزیع تراکت باوجود فقدان منطق تبلیغاتی که پیش‌تر مورد تاکید قرار گرفت، با چه چارچوب قانونی صورت گرفته، چراکه به نظر می‌رسد مهم‌ترین انتخابات درون قوه قانونگذاری بدون قانون خاصی برای تبلیغاتی با چنین اقدام عجیبی همراه شده است. در همین قانون تاکید شده است که «محتوای تبلیغات نامزدها و کاندیداهای انتخابات مجلس شورای اسلامی باید تماما در مورد خود آن نامزد، برنامه‌های آتی و سیاست‌های کاری خود باشد، بنابراین هیچ‌کدام از نامزدها و کاندیداها یا طرفداران و حامیان آنها حق تبلیغ علیه دیگر نامزدها و کاندیداها را نداشته و در صورت هتک حرمت و حیثیت نامزدهای دیگر طبق مقررات و قوانین تبلیغات انتخابات مجلس مجازات خواهند شد.» سوال اصلی این است که آیا تراکت‌های توزیع شده در صحن مجلس این مفاد قانونی یا ملاحظاتی مشابه این موارد را در محتوای مطالب منتشره رعایت کرده‌اند و چه کسی در هیات‌رییسه مجلس یا حتی معاونت‌های آن بر محتوای چاپ شده در این تراکت‌ها نظارت داشته است. علاوه بر این در قانون انتخابات مجلس تاکید شده است که هرگونه فعالیت تبلیغات انتخابات مجلس باید از هشت روز قبل از روز انتخابات (مرحله اول و دوم) آغاز و تا ۲۴ ساعت قبل از اخذ رای پایان یابد یا نامزد انتخابات مجلس یا مسوول ستاد اصلی تبلیغات وی، باید هنگام انتشار تبلیغات چاپی مانند تراکت و بروشور و ...، نام و نشانی چاپخانه یا مرکز تکثیر و تاریخ چاپ را زیر تبلیغ درج کنند. در غیر این صورت آن تبلیغ یا آگهی غیرمجاز است. همین قانون تاکید دارد که «نصب هرگونه تبلیغات فقط در محل ستاد‌های تبلیغاتی کاندیداها یا جایگاه‌های مخصوص تبلیغات انتخابات مجلس که پیش‌تر توسط شهرداری و دهیاری اعلام می‌شود، مجاز است.»
وقتی قانونگذار برای تبلیغات شهری کاندیداهای انتخابات مجلس چنین ساز و کاری تعیین کرده چگونه مدیریت مجلس در مقابل توزیع تراکت‌ها در داخل صحن چند دقیقه قبل از برگزاری انتخابات سکوت کرده است.
تبلیغات کاندیداهای هیات‌رییسه؛ از اس‌ام‌اس‌های جنجالی تا تراکت‌های شهری
بی‌اعتنایی نسبت به این اقدام عجیب درحالی بود که حساسیت نمایندگان نسبت به پیامک‌های ارسالی در بازه زمانی انتخابات هیات‌رییسه مجلس برانگیخته شده بود.
سید‌علی یزدی‌خواه روز دوشنبه در گفت‌وگویی درباره انتخابات هیات‌رییسه مجلس با اشاره به پیامک‌های تهدیدآمیز ارسالی برای نمایندگان مجلس درمورد انتخابات هیات‌رییسه بیان کرد: پیامک‌هایی از این دست برای نمایندگان بسیار ارسال می‌شود مثلا در موضوعات مختلف مثل مباحث استخدامی، بحث کنکور و بحث مذاکرات ما شاهد ارسال این پیامک‌ها هستیم که صدها و هزاران پیامک برای ما هم در مجلس ارسال می‌شود و می‌خواهند نمایندگان را تحت تاثیر قرار بدهند.
او با بیان اینکه «در بسیاری از مواقع این پیامک‌ها با متن واحد ارسال می‌شود که نشان می‌دهد پیام‌ها مدیریت شده و از مراکزی خاص ارسال می‌شود و می‌خواهند نمایندگان را تحت‌تاثیر قرار بدهند» تاکید کرده بود که «این پیامک‌ها اگر نگوییم نتیجه عکس خواهد داشت، خیلی نمی‌تواند درنظر نمایندگان تاثیرگذار باشد، زمانی که نماینده‌ای پیامکی را باز می‌کند که در آن نوشته به فلانی رای ندهید یا رای بدهید او وادار به موضع‌گیری درونی می‌شود که چرا این‌قدر اصرار می‌کنند که به فلانی رای بدهم یا ندهم.»
این نماینده تهران، ری، اسلامشهر و شمیرانات با بیان اینکه نمایندگان طبق قانون اساسی برای رای دادن آزادند، گفت: با این پیامک‌ها نمایندگان برایشان این سوال مطرح می‌شود که چرا یک عده سعی دارند ما را مدیریت کنند این خودش نشانه این است که طرف مقابل از جهت درک و فهم سیاسی نماینده را در تراز مثلا نمایندگی نمی‌بیند که می‌خواهد این‌گونه نظرش را القا کند. چند روز قبل از آن در جلسه علنی روز چهارم خرداد مهرداد گودرزوند در جلسه علنی در تذکری گفت: هر زمان که به انتخابات هیات‌رییسه مجلس نزدیک می‌شویم، پیامک‌های تهدیدآمیز و توهین به نمایندگان مجلس ارسال می‌شود. وزیر اطلاعات و دستگاه‌های امنیتی را نسبت به این موضوع حساس کنید؛ امروز همچون سال‌های ۵۸ و ۵۹ که آیت‌الله شهید بهشتی را مورد تهمت و توهین قرار می‌دادند، رییس مجلس را هدف تهمت‌ها و توهین‌ها قرار داده‌اند. وی با بیان اینکه محتوای پیامک‌های ارسالی توهین به رییس مجلس است، اظهار کرد: چه کسی باید جلوی این موضوع را بگیرد؟ امروز عده‌ای دنبال تضعیف مجلس هستند. جایگاه و شأن مجلس به هیات‌رییسه آن است. هر روز پیامک‌هایی ارسال می‌شود تا نمایندگان را در مجلس بی‌اثر کنند. باید این موضوع توسط دستگاه‌های امنیتی مورد رسیدگی جدی قرار بگیرد.
هادی قوامی، نماینده اسفراین در تذکر شفاهی گفت: شرکت نمایندگان مختلف برای انتخابات هیات‌رییسه را این‌گونه تلقی نکنیم که اگر کسی برای این انتخابات کاندیدا شد به این معنا است که می‌خواهد یک جریان رانت و فساد در مجلس راه بیفتد. وی خطاب به رییس مجلس اظهار کرد: البته ما هم واقعا می‌خواهیم که هیات‌رییسه و به خصوص جنابعالی با این پیامک‌هایی که به هر شکلی داده می‌شود تا فضای پاک و درست انتخابات روز چهارشنبه را آلوده کند برخورد جدی کند. او همچنین با اشاره به ماده ۲۲ آیین‌نامه گفت که «هیات‌رییسه باید از جایگاه نمایندگان مجلس دفاع کند و حتما هم عزیزانی که در هیات‌رییسه حضور دارند و هر عزیزی که داوطلب شده است، براساس سنت‌های پسندیده ادبیات انقلاب اسلامی نامزد می‌شوند. نمایندگان هم بعد از یک سال همه را خوب می‌شناسند، بنابراین تلاش‌های بیش از حد که شائبه داشته باشد و فضا را آلوده کند دون شأن ادبیات انقلاب اسلامی است.» موارد مورد تذکر رسانه‌ها و خود نمایندگان درباره بسترهای رانت‌خیز و فسادزا در انتخابات هیات‌رییسه مجلس فراتر از این تذکرات است. با این وجود به نظر می‌رسد موضوع چاپ تراکت‌ها نباید زیر سایه این موضوع قرار بگیرد. باز شدن باب جدید در این خصوص باید با یک چارچوب قانونی و نظارت بر آن باشد. قوه قانونگذاری نمی‌تواند تا این اندازه نسبت به اقدامات خلق‌الساعه بی‌تفاوت رفتار کند.
