محمد درویش: کسی از سرنوشت سند ملی امنیت غذایی خبر ندارد

روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت:

سال 1400 یعنی حدود چهار سال پیش که خیلی هم دور نیست برخی محققان ایرانی تحقیقاتی را انجام دادند و در مجله نیچر هم منتشر شد، نشان می‌داد که حجم باورنکردنی‌ از آب‌های زیرزمینی کشور بین سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ میلادی تخلیه شده یا به زبان دیگر ایران دیگر زیرزمین آبی ندارد. گزارش‌های مرکز ملی خشکسالی هم نشان می‌دهد که چشم امید دوختن به آسمان هم برای حل ورشکستگی آبی ایران کافی نیست. در همان سال 1400 احد وظیفه، رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی گفته بود که 20 سال دیگر زندگی در برخی شهرهای ایران قابل سکونت نیست و حالا در سال 1404 باید گفت که 16 سال دیگر برخی شهرهای ایران قابل سکونت نیست! برخی کارشناسان کاهش بارندگی‌ها را سبب تدوام خشکسالی در کشور می‌دانند و برخی دیگر نظر مخالف دارند و کاهش بارندگی و افزایش دما را مقصر شرایط کنونی نمی‌دانند، بلکه معتقدند انسان‌ها مقصرند و لاغیر!

مهدی زارع، عضو شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم هم دهم تیر 1403 در مصاحبه‌ای گفته بود اینکه برخی می‌گویند خشکسالی در سال دیگر به پایان می‌رسد واقعیت ندارد؛ خشکسالی فقدان بارندگی است و برخلاف رخدادهای ناگهانی مانند سیلاب اغلب به عنوان یک پدیده خزنده توصیف می‌شود و در نهایت هم گفته بود که پیش‌بینی و پایش خشکسالی البته دشوار است؛ به‌ویژه زمانی که بخواهیم شروع و پایان دوره خشکسالی را مشخص کنیم. بنابراین اظهارنظرهایی مانند آنکه خشکسالی در کشور ما دو سال دیگر تمام می‌شود، عملا غیرعلمی یا حداقل شبه‌علمی و فاقد استدلال و پایه درست است. البته این موضوع را هم در نظر داشته باشید که آثار خشکسالی نیز از منطقه‌ای به منطقه دیگر متفاوت است و به‌دلیل تفاوت‌های اقلیمی، آنچه ممکن است در یک نقطه از کشور خشکسالی تلقی شود، ممکن است در جای دیگری خشکسالی نباشد. اما در ششم آبان 1402 اتفاق مهمی می‌افتد و در جلسه شورای عالی آب سند مهمی به نام «نقشه راه آب» مصوب می‌شود و پیش‌بینی‌ها این است که اگر تا حدی این قانون اجرا شود، برداشت آب ممکن است در حد ۹۵ میلیارد مترمکعب در سال تثبیت شود و اگر نگاه همان باشد و سیاست اجرایی همان، برداشت از ۱۰۵ میلیارد متر مکعب در سال فراتر خواهد رفت. 22 آذر همان سال 1402 یعنی حدود چهل روز بعد سخنگوی صنعت آب در گزارشی که منتشر کرد، نقشه راه آب کشور را تشریح کرد که در این نقشه راه توسعه پایدار دیده شده که سه وجه دارد؛ ما به ازای محیط زیستی که آن را به سمت پایداری زیست بوم می‌برد، ما به ازای اجتماعی دارد که منجر به رفاه و ایجاد شغل می‌شود و در نهایت ما به ازای اقتصادی ما را به طرف درآمد‌زایی می‌کشاند. همه این اظهارنظرها بهانه‌ای شد تا گفت‌وگو کنیم با محمد درویش، کارشناس ارشد محیط زیست، مرتع و آبخیزداری و کنشگر محیط‌زیست.

ساختار اقلیم ایران برای همگان شناخته شده است، اما همچنان اظهارنظرهای ضد و نقیضی درباره اینکه خشکسالی تمام می‌شود و وارد ترسالی می‌شویم یا برعکس، همچنان ادامه دارد، چرا؟

این اظهارنظرها واقعا غیرواقعی و غیرطبیعی است؛ یعنی کسی که اقلیم ایران را بشناسد، می‌داند که اقلیم ایران با توجه به قرار گرفتن در عرض جغرافیایی 25 تا 40 درجه نیمکره شمالی همواره متاثر از شرایط خشکسالی است و به صورت نادر هرچند وقت یک‌بار ما با یک دوره ترسالی کوتاه‌مدت هم ممکن است، مواجه باشیم. آن سخن مشهور پادشاه هخامنشی که می‌گوید خداوند این کشور را از دروغ، دشمن و خشکسالی در امان نگه دارد، نشان می‌دهد که قدمت خشکسالی در کشور ما تا چه اندازه زیاد است و کلا ما 7/89 درصد از خاکمان فراخشک، خشک یا نیمه‌خشک است، بنابراین هرگز نباید امیدهای واهی ایجاد کنیم که ما وارد دوره‌های ترسالی خواهیم شد و این دوره‌های خشکسالی به پایان می‌رسد. میانگین بارندگی ایران یک‌چهارم میانگین جهانی است. یک زمانی یک سوم بوده که به خاطر تغییر اقلیم الان به یک چهارم رسیده و حدود 210 تا 215 میلیمتر است و تلورانس این رقم 5 تا 10 میلیمتر بیشتر نیست و ما باید این واقعیت را بپذیریم برمبنای این‌بارندگی، چیدمان توسعه‌مان را طراحی کنیم.

کشورهایی در جهان هستند که یک چهارم همین بارندگی را هم ندارند. یعنی با بارندگی 50 میلیمتر در سال روزگار می‌گذرانند و از قضا جزو ثروتمندترین کشورهای جهان هستند. کشورهایی هم در جهان هستند که 10 برابر این میزان بارندگی را دارند و جزو فقیرترین کشورهای جهان هستند. بنابراین وابسته کردن خودمان به شرایط خشکسالی یا ترسالی یک طور فرار به جلو است و نشان می‌دهد آدم‌هایی که پست‌های حساس و کلیدی را در این کشور برعهده دارند فهم درستی از شرایط بوم‌شناسی کشور ما ندارند.

آقای درویش به نظر شما با توجه به اینکه ما سال‌هاست که درگیر این خشکسالی هستیم، آیا واقعا می‌شد در این سال‌ها با یک برنامه‌ریزی درست این شرایط را درست کرد یا مشکل فقط برنامه‌ریزی نیست و فرهنگ‌سازی هم لازم داشته است؟

این کار را در واقع بیش از 400-300 کارشناس ارشد کشور انجام دادند. 6 سال روی یک سندی کار کردند به نام سند ملی امنیت غذایی و این سند ملی امنیت غذایی 2 سال پیش در تیرماه 1402 توسط ابراهیم رییسی ابلاغ شد. در آن سند آمده که ما باید 30 میلیارد مترمکعب آب را در مصرف بخش کشاورزی تا افق 1411 کاهش دهیم. میزان ناترازی را به 105میلیارد مترمکعب کاهش دهیم و نرخ فرسایش خاک را از 16 تن در هکتار به 13 تن در هکتار کاهش دهیم. اگر مفاد این سند اجرایی شود، ما می‌توانیم به راحتی از این بحران عبور کنیم. نزدیک به 2 سال از ابلاغ این سند می‌گذرد، مطلقا دولت هیچ گزارشی از عملکرد این سند ارایه نکرده و بخش‌های قدرتمندی از دولت در وزارت نیرو و جهاد کشاورزی بدشان نمی‌آید که دستگاه رسانه‌ای، خبرنگاران و کنشگران و مردم ما فراموش کنند که چنین سندی امضا شده تا همچنان بتوانند به همان روش‌های خودشان ادامه دهند و با افتخار کردن به صادرات محصولات کشاورزی، برای خودشان امتیازهایی را به ارمغان بیاورند که به‌شدت می‌تواند کشور را با تشدید ناپایداری روبه رو کند.

بنابراین بهترین کاری که شما در رسانه می‌توانید انجام دهید به چالش کشیدن وزیر کشاورزی و وزیر نیرو است که چرا گزارش عملکردی از اجرای سند ملی امنیت غذایی ارایه نمی‌دهید؟

منبع اصلی‌ ما که به آن استناد می‌کنیم، وزارت نیرو است. آن چیزی که وزارت نیرو سال گذشته اعلام کرده و گفته بین 88 تا 92درصد منابع آب تجدیدپذیر و منابع آب زیرزمینی‌مان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. من در این چند سالی که به‌طور تخصصی در محیط‌زیست می‌نویسم، یادم است از زبان همه این آدم‌ها، چه در دولت‌های قبلی و چه دولت فعلی می‌شنوم.

چرا در تمام این سال‌ها حداقل برای همین یک مورد هیچ فکری نشد؟

فکر شده است.

چرا پیش از این سراغ آن نرفتند؟

6 سال تمام در برابر امضای این سند مقاومت شد. ما در دولت دوم حسن روحانی می‌خواستیم این سند را امضا کنیم، اما زیربار نرفتند و گفتند اگر این کار را انجام دهیم در انتخابات 1400 شکست می‌خوریم و خبر هم نداشتند که اصلا هیچ‌کدام از کاندیداهایشان را تایید نمی‌کنند. اما به هرحال مقاومت بسیار جدی است. پول و سود فراوانی به جیب کسانی که در کار صادرات محصولات کشاورزی هستند، می‌رود و آنها لابی پرقدرتی دارند. آنهایی که به دنبال طرح‌های انتقال آب و سدسازی و توسعه کشاورزی هستند، تمام رزق و روزیشان در این است که این سند اجرا نشود.

شما تصور کنید اگر این سند بخواهد امضا شود و مطابق این سند، بین 5/6 تا 7 میلیارد مترمکعب در سال باید صرفه‌جویی شود و دیگر هیچ بهانه‌ای برای وزارت نیرو، ساخت سد، آب‌شیرین‌کن و طرح‌های انتقال آب وجود ندارد. یعنی میلیاردها همت پول را از دست اینها می‌خواهی بیرون بکشی و همچنین در هلدینگ‌های گسترده و مافیایی کشاورزی، تمام شرکت‌هایی که در کار ساخت مصادیق کشاورزی هستند باید کارشان را متوقف کنند. خب معلوم است که مقاومت می‌کنند و نمی‌گذارند و لابی‌های قدرتمند‌شان سعی می‌کنند قانون را دور بزنند. همان‌طور که در مورد سند ملی امنیت غذایی کمتر دیدم، گزارشی منتشر کنید و دستگاه‌های مسوول را مورد بازخواست قرار دهید که چرا گزارش عملکرد نمی‌دهند؟ دو سال از اجرای سند می‌گذرد. اصلا خداوکیلی خودتان این سند را خوانده‌اید؟

واقعیت خیر. به شما دروغ نمی‌گویم.

می‌بینید؟ آنچنان این مافیا پرقدرت عمل می‌کند که حتی شما که سال‌ها در حوزه محیط زیست فعالیت می‌کنید از جزییات وجود سند ملی امنیت غذایی آگاه نیستید و این مشکل بزرگ ماست.

فکر می‌کنید چطور می‌توانید این مشکل را مرتفع کنیم و خوشبین باشیم تا 1411 همه‌چیز خوب است؟

باید از وزیر جهاد کشاورزی، رییس کمیسیون کشاورزی، رییس فراکسیون محیط‌زیست مجلس، رییس سازمان محیط‌زیست، وزیر نیرو وقت بگیرید و بپرسید چرا این سند اجرا نمی‌شود؟ سندی که در صحن مشروطه در مقابل روسای آن ابلاغ شده چرا اجرا نمی‌شود؟ این یک سوال ساده را جواب دهید. سند را برای ننوشتن و اجرا نکردن که امضا نکردید؟ بالاخره قلم و امضای رییس‌جمهور این مملکت حرمت دارد؛ چرا اجرایش نکردید؟ به عنوان یک خبرنگار و رسانه همین سوال ساده را بپرسید.

حتما. سوال آخرم این است که اگر ما خوشبین باشیم از همین امسال این سند کلید بخورد، می‌توانیم واقعا امیدوار باشیم که سال 1411 نه، 1413 به همان شرایط ایده‌آلی که باید داشته باشیم، برسیم؟ یعنی گیر ما همان سند است؟‌

شرایط ایده‌آل شرایطی است که ناترازی به صفر برسد. الان که ما داریم با هم صحبت می‌کنیم ناترازی 5/152میلیارد مترمکعب است. در این سند گفته شده که در افق 1411 این به 105 میلیارد مترمکعب می‌رسد. ولی همچنان 105 میلیارد مترمکعب ما ناترازی داریم. اما برای اولین‌بار بعد از انقلاب یک گام بلند برداشته می‌شود و آن اینکه اگر بتوانیم 30 میلیارد مترمکعب مصرف آب را در بخش کشاورزی کم کنیم، گام بسیار بلندی است و بسیار امیدبخش و باعث می‌شود به سمت ارتقای تکنولوژی کشاورزی و افزایش تولید برویم و یک‌بار برای همیشه با روش‌های سنتی و غرق‌آبی خداحافظی کنیم.