نیاز به توسعه دیپلماسی داریم
در حالی قرار است دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا روز یکشنبه برگزار شود که با توجه به سفر ترامپ به خاورمیانه این احتمال وجود دارد که این دور از مذاکرات لغو شود.
روزنامه آرمان ملی گفتگوئی را با قاسم محبعلی منتشر کرده است:
با این وجود براساس اظهارات ویتکاف و عراقچی روند مذاکرات دو کشور مثبت بوده و در آینده‌ای نزدیک ادامه پیدا خواهد کرد. در این بین اما حمله یمنی‌ها و تهدید مقامات اسرائیل نسبت به ایران به بهانه حمایت از یمنی‌ها شرایط را پیچیده کرده است. از سوی دیگر سفر ترامپ به خاورمیانه که به سه کشور عربستان، قطر و امارات خواهد بود در شرایط حساس کنونی از بسیاری جهات حائز اهمیت خواهد بود. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی این مسائل با قاسم محبعلی تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است. محبعلی در این زمینه معتقد است: «ترامپ هم مانند اوباما یک پدیده در جامعه آمریکا است. در زمان اوباما نیز زمانی که برجام امضا شد کنگره با دولت مخالف بود. حتی در نامه‌ای که اوباما به رهبری هم نوشت عنوان کرد که این توافق آمریکا با ایران نیست و بلکه توافق اوباما و ایران است. این وضعیت امروز هم درباره ترامپ وجود دارد و مواضع وی با مواضع برخی در بدنه دولت و همچنین در کنگره و جریان‌های سیاسی درون آمریکا مخالفانی دارد. البته این وضعیت تنها درباره ایران وجود ندارد و بلکه درباره روسیه، چین، کره شمالی و حتی درباره اسرائیل و کره شمالی نیز این اختلاف دیدگاه در آمریکا وجود دارد. با این وجود تصمیم گیرنده نهایی رئیس‌جمهور آمریکا است. نکته مهمی که در این دوره ریاست جمهوری ترامپ وجود دارد این است که اکثریت کنگره نیز با وی همراه هستند که این وضعیت یک فرصت استثنایی برای ایران به وجود آورده است.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
*با توجه به احتمال تعویق مذاکرات در این هفته به دلیل سفر ترامپ به خاورمیانه تعویق دو هفته‌ای مذاکرات چه پیامدهایی برای مذاکرات خواهد داشت؟
تعویق دور چهارم مذاکرات اگر به دلیل سفر ترامپ به خاورمیانه باشد یک موضوع است اما اگر به دلیل اختلاف نظرها باشد شرایط دیگری خواهد داشت. در هر شرایطی ایران به دلیل وضعیتی که در قطعنامه 2231 با آن مواجه است و همچنین چالش‌های بین‌المللی و داخلی زمان برای رسیدن به توافق محدود است و وضعیت به شکلی نیست که زمان زیادی وجود داشته باشد. این در حالی است که ایران باید تا قبل از برگزاری شورای بعدی آژانس به یک تفاهمی با آمریکا دست پیدا کند که احتمال بازگشت تحریم‌هایی که به وسیله برجام معلق شده بود از بین برود. به همین دلیل نیز نباید زمان را از دست داد و بلکه باید تلاش کرد مذاکرات هر چه زودتر به یک نتیجه مشخص برسد.
*آیا زمانی که ترامپ به ایران نامه نوشت کابینه آمریکا درباره ایران به جمع‌بندی نرسیده بود که در شرایط کنونی تناقض‌های زیادی در بین مقامات آمریکا درباره مذاکره با ایران مشاهده می‌شود؟
ترامپ هم مانند اوباما یک پدیده در جامعه آمریکا است. در زمان اوباما نیز زمانی که برجام امضا شد کنگره با دولت مخالف بود. حتی در نامه‌ای که اوباما به رهبری هم نوشت عنوان کرد که این توافق آمریکا با ایران نیست و بلکه توافق اوباما و ایران است. این وضعیت امروز هم درباره ترامپ وجود دارد و مواضع وی با مواضع برخی در بدنه دولت و همچنین در کنگره و جریان‌های سیاسی درون آمریکا مخالفانی دارد. البته این وضعیت تنها درباره ایران وجود ندارد و بلکه درباره روسیه، چین، کره شمالی و حتی درباره اسرائیل و کره شمالی نیز این اختلاف دیدگاه در آمریکا وجود دارد. با این وجود تصمیم گیرنده نهایی رئیس‌جمهور آمریکا است. نکته مهمی که در این دوره ریاست جمهوری ترامپ وجود دارد این است که اکثریت کنگره با وی همراه هستند که این وضعیت یک فرصت استثنایی برای ایران به وجود آورده است. شرایط به شکلی است که ترامپ می‌تواند توافق احتمالی با ایران را در کنگره آمریکا تصویب کند تا برای دولت آمریکا تعهد ایجاد کند.
*در روزهای اخیر فشارها و انتقادات در درون دولت ترامپ نسبت به ویتکاف درباره مذاکره با ایران افزایش پیدا کرده است. در چنین شرایطی ویتکاف چگونه می‌تواند اهداف ترامپ را در مذاکره با ایران محقق کند؟
یکی از چالش‌هایی که ترامپ درباره مذاکره با ایران دارد لابی‌های اسرائیل و خواسته‌هایی نتانیاهو از ترامپ درباره ایران است و نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت. ویتکاف نیز یک یهودی مهاجر است که هم با ترامپ و هم با اسرائیل رابطه نزدیکی دارد و زیاد نمی‌تواند از چارچوب‌هایی که برای وی مشخص کرده‌اند خارج شود. در چنین شرایطی اگر توافقی بین ایران و ترامپ حاصل شود احتمال اینکه کشورهای اروپایی نیز از آن حمایت کنند زیاد است. به هر حال با توجه به اختلافات زیادی که بین ایران و آمریکا و ایران و کشورهای اروپایی در زمینه‌های مختلف وجود دارد بسیار سخت خواهد بود که توافقی حاصل شود که بدون حمایت ترامپ قابلیت اجرایی داشته باشد.
ایران باید تا قبل از برگزاری شورای بعدی آژانس به یک تفاهمی با آمریکا دست پیدا کند که احتمال بازگشت تحریم‌هایی که به وسیله برجام معلق شده بود از بین برود. به همین دلیل نیز نباید زمان را از دست داد
*اروپایی‌ها در حالی در مذاکرات با ایران حضور ندارند که فعال کردن مکانیسم ماشه در اختیار آنها قرار دارد. در چنین شرایطی ایران و آمریکا چگونه می‌توانند کشورهای اروپایی را با جمع‌بندی که حاصل خواهد شد همراه کنند؟
واقعیت این است که آمریکا طرف اصلی توافق با ایران است. این وضعیت درباره هر کشوری اعم از کره شمالی، هند، عراق و... نیز وجود دارد. با این وجود در صورتی که توافقی بین ایران و آمریکا صورت بگیرد کشورهای اروپایی، روسیه، چین و کشورهای عربی ذینغع هستند. به هر حال دو کشور اروپایی روسیه و فرانسه عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل هستند و در صورتی که توافقی صورت بگیرد لازم است شورای امنیت آن را تصویب کند. این وضعیت درباره برجام نیز وجود داشت. به همین دلیل باید برای کشورهای اروپایی نیز در توافق احتمالی نقش قائل شد. به هر حال از نظر جغرافیایی کشورهای اروپایی همسایه خاورمیانه هستند و مسائل اروپا مانند بحران اوکراین و حمایت ایران از تهاجم روسیه به اوکراین به این کشورها ارتباط پیدا می‌کند. ایران برای داشتن یک ارتباط همه‌جانبه باید با همه کشورهای جهآنکه در معادلات بین‌المللی تأثیرگذار هستند ارتباط موثر داشته باشد. نمی‌توان شرایط را به شکلی پیش برد که با یک کشور ارتباط نزدیک‌تری برقرار کرد و در مقابل ارتباط با کشورهای دیگر را کنار گذاشت. نکته مهمی که باید آن را در نظر بگیریم این است که در شرایطی که موضوع جنگ یا صلح مطرح باشد طرف اصلی آمریکا است. این در حالی است که در دو موضوع پرونده هسته‌ای و مسأله اسرائیل ایران باید با آمریکا توافق کند. اگرچه کشورهای دیگر نیز در این توافق ذینفع هستند، اما به اندازه آمریکا تأثیرگذار نیستند.
*با توجه به حملات یمن به اسرائیل و تهدیداتی که مقامات اسرائیل نسبت به ایران دارند به چه میزان این احتمال وجود دارد که اسرائیل در حین مذاکرات ایران وآمریکا رفتار پر مخاطره‌ای علیه ایران انجام بدهد؟
این موضوع بستگی به ماهیت توافقی دارد که قرار است بین ایران وآمریکا حاصل شود. اسرائیل اگر احساس کند توافق ایران و آمریکا به سود این کشور تمام نخواهد شد تلاش خواهد کرد بازی را به هم بزند. این وضعیت درباره برجام نیز وجود داشت. واقعیت این است که حملات یمنی‌ها، حزب‌ا... لبنان و عملیات 7 اکتبر 2023 باعث شد که اسرائیل موقعیت خود را در منطقه گسترش بدهد و کمک‌های زیادی از آمریکا دریافت کند. واقعیت این است که در شرایط کنونی نتانیاهو تلاش بسیار می‌کند که از عملیات یمنی‌ها بیش‌ترین بهره‌برداری را به نفع خود داشته باشد و از آن به سود خود سوءاستفاده کند. به گونه‌ای که هم کمک‌های بیشتری از آمریکا دریافت کند و هم اینکه کشورهای عربی را درگیر ماجرا کند. بدون تردید تنگه باب‌المندب و کانال سوئز آبراهه‌های بین‌المللی محسوب می‌شوند و بحرانی شدن وضعیت آنها منافع همه را به خطر خواهد انداخت.
*ترامپ در روزهای آینده به خاورمیانه و سه کشور عربستان، قطر و امارات سفر خواهد کرد. مهم‌ترین اهداف وی از این سفر چیست؟
در مرحله نخست این سفر یک سفر کاری و تجاری در کشورهای شریک آمریکا است. به هر حال کشورهایی مانند عربستان در زمینه انرژی و نفت پروژه‌های مشترکی با آمریکا دارند و آمریکا در این کشورها سرمایه‌گذاری‌های بزرگی انجام داده است. از سوی دیگر عربستان بزرگ‌ترین خریدار تسلیحات از آمریکا در منطقه و جهان است. نکته دیگر اینکه گمانه‌زنی‌ها از سرمایه‌گذاری یک تریلیون دلاری عربستان در آمریکا حکایت دارد که رقم بالایی برای ترامپ است که به دنبال تقویت اقتصاد آمریکا است. رویکرد ترامپ نسبت به قدرت‌های اقتصادی جهان و چالش‌هایی که در ماه‌های گذشته به وجود آمده به شکلی بوده که در شرایط کنونی عربستان یکی از گزینه‌های خوب برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد آمریکا است. به همین دلیل نیز ترامپ به دنبال نزدیک‌تر شدن آمریکا و عربستان است.
