رنج‌نامه برنج
شالیکاران هیچ نفع و نقشی در افزایش قیمت‌ها ندارند
روزنامه ایران در گزارشی نوشت:
متوسط قیمت یک کیلوگرم برنج در فروردین ماه 1403 چیزی حدود 115 هزار تومان بوده است. اما بنا به تازه‌ترین آماری که توسط مرکز آمار ارائه شده، با گذشت یک سال، برنج ایران حداقل 146 هزار تومان و حداکثر 220 هزار تومان فروخته شده است. یعنی حداقل 27 درصد و حداکثر 91 درصد رشد قیمت متوسط یک کیلو برنج ایرانی در یک سال رخ داده است. چه اتفاقی در بازار رخ داده و آیا این قیمت‌ها ماندگار است؟
مراحل تولید برنج
در ایران حدود 650 هزار نفر به طور مستقیم در شالیزارها کار می‌کنند. این کار از بهمن هر سال شروع می‌شود و مرداد سال بعد تمام می‌شود. هزینه کارگر در ایران همزمان با تورم، بالا رفته و با رشد تورم هر روز هم بیشتر می‌شود. اما تورم سه سال اخیر به گونه‌ای شده که ارقام نجومی برای کار در شالیزارها هزینه شده است.
یک شالیکار در سه مرحله زمین را شخم می‌زند، مرحله اول سه هفته قبل از نشاکاری، مرحله دوم یک هفته بعد از شخم اول و مرحله سوم که توسط پادلینگ(گل آب) انجام می‌شود. پس از آن در گام بعدی کشاورز اقدام به کودهی کرده و بذرها را انتخاب می‌کند که معمولاً کشاورزان از بذرهای برنج‌های قبلی خود استفاده می‌کنند.
گفته می‌شود که برای یک دوره 10 روزه کار روی زمین شالی، کارگران ارقامی چون 20 میلیون تومان و 30 میلیون تومان نیز درخواست کرده‌اند. بیشتر شالیکاران می‌گویند که چاره‌ای جز استفاده از خانواده‌های خود به عنوان کارگر روی زمین‌ها نداشته‌اند، چون هزینه کارگر بسیار بالا رفته است.
زمین بیشترین هزینه در قیمت تمام شده برنج را دارد
یک تولید کننده بذر برنج و نشای صنعتی و تولید‌کننده برنج در گفتوگو با «ایران» می‌گوید: «یکی از اقداماتی که در سه مرحله تولید برنج صورت می‌گیرد، شخم زنی است که سال گذشته برای هر هکتار 10 میلیون تومان هزینه شد که از این مبلغ 5 هزار و 852 تومان سهم هر کیلو برنج می‌شود. در نشا کاری صنعتی یک هزینه نشا و یک هزینه نیز برای دستگاهی که نشا‌ها را می‌کارد در نظر می‌گیرند که هزینه هر هکتار آنها 21 میلیون و 600 هزار تومان است. بر اساس محاسبات صورت گرفته سهم هزینه هر کیلو برنج از نشای صنعتی 12 هزار و 289 تومان و نشاکاری 3هزار و 277 تومان است.»
میرهادی طاهایی علی‌آباد افزود: «در انجام عملیات کشاورزی به صورت صنعتی، ماشین‌ها نمی‌توانند همه جای زمین را شخم زده یا نشاکاری را انجام دهند. بنابراین بخش‌هایی از زمین همچون کنج‌ها، سر پیچ‌ها و... باقی می‌ماند که کارگران آن بخش‌ها را به صورت دست نشاکاری می‌کنند. این کار با نام وانشا کاری معرف است که برای هر هکتار 4 نفر نیاز است که هزینه آن 2 میلیون و 400 هزار تومان می‌شود که از این مبلغ سهم هر کیلو برنج هزار و 404 تومان تعیین شده است.»
وی تأکید کرد: «علاوه بر این موارد ذکر شده همه زمین‌ها هزینه‌هایی همچون کود و سموم دارند که بر اساس برآوردهای انجام شده، هزینه هر کدام از آنها 6 میلیون تومان برای هر هکتار است که میزان آن برای هر کیلو برنج 3 هزار و 511 تومان است. یکی از کارهایی که در زمین کشت برنج صورت می‌گیرد وجین کاری(جدا کردن علف هرز از نشا) است که برای یک زمین یک هکتاری نیازمند 20 وجین کار هستیم که هزینه کلی آنها 12 میلیون تومان می‌شود. بر اساس محاسبات انجام شده سهم هزینه هر کیلو برنج در این بخش 7 هزار و 22 تومان است.»
طاهایی علی‌آباد اظهار کرد: «یکی از مراحل پر هزینه کاشت برنج بخش نگهداری آن است که بعد از کاشت و در زمان داشت صورت می‌گیرد. سال گذشته هزینه آن برای یک هکتار 60 میلیون تومان بوده که 35 هزارو 112 تومان بر قیمت تمام شده هر کیلو برنج اضافه می‌کند. همچنین در زمان جمع‌آوری شلتوک(برنج با پوسته) علاوه بر یک کارگر که هزینه آن برای یک کیلو برنج 58.5 هزار تومان می‌شود؛ شرکتی که با شما برای برداشت با دستگاه قرارداد تنظیم می‌کند، اعلام می‌کند بر اساس عرف 5 درصد محصول برداشت شده را دریافت می‌کنند که حدوداً هزینه آن در سال گذشته 9 میلیون و 600 هزار تومان برای هر هکتار بود که با محاسبات صورت گرفته سهم هر کیلو برنج از این بخش 5 هزار و 618 تومان شده است.»
وی تأکید کرد: «زمین گران‌ترین هزینه را در قیمت برنج به خود اختصاص داده به طوری که سال گذشته هزینه اجاره یک هکتار زمین 80 میلیون تومان بود و با توجه به اینکه هر هکتار حدود 4 تن شالی می‌دهد، سهم یک کیلو برنج از آن 46 هزار و 816 تومان محاسبه شده است.»
قیمت تمام شده برنج، چند؟
مسئول اتاق اصناف کشاورزی بابل هم در گفتوگو با خبرنگار روزنامه «ایران» معتقد است: «قیمت تمام شده برنج در سال 1403 برای کشاورزان کیلویی 91 هزار تومان بود اما 70 درصد کشاورزان محصولات خود را بین کیلویی 80 تا 100 هزار تومان با کمترین سود به فروش رساندند.»
نصرالله هاشمی کمانگر افزود: «اکثر کشاوزران محصول برداشتی خود را سه تکه کرده و بخشی از آن را در ماه‌های مرداد و شهریور، بخشی در ماه‌های آذر و دی و باقی مانده را در شب عید به فروش می‌رسانند. از همین رو برنجی که در حال حاضر در بازار وجود دارد تنها یکی، دو درصد آن برای کشاورزان است زیرا آنها عمده محصولات خود که حدود 80 درصد می‌شود را با قیمت میانگین 82 هزار تومان در پاییز به فروش رسانده‌اند. بنابراین محصولات فعلی موجود در بازار محصولاتی است که توسط شرکت‌های بزرگ و تاجران خریداری و انبار شده بود و در حال حاضر با سود بالایی به بازار عرضه کرده‌اند. از همین رو نه تنها کشاورزان در این افزایش قیمت نقشی ندارند بلکه سود حاصل از صعودی شدن نرخ برنج نیز برای آنها نیست.»
انبارداران برنج قیمت‌ها را
صعودی کردند
همزمان یک تولید کننده برنج در گفتوگو با «ایران» بیان کرد: «قبل عید یک مسئول دولتی اعلام کرد که برنج باید با قیمت کیلویی 130 هزار تومان عرضه شود. در صورتی که همان زمان قیمت تمام شده در بازار شمال ایران حدود ۱۸۰ تا ۱۹۰ هزار تومان بود. این اقدام یک کار کاملاً غیر واقعی است زیرا زمانی که قیمت دستوری در بازار حکم فرما می‌شود، تولیدکنندگان حاضر نیستند محصولات خود را با منفی 60 هزار تومان عرضه کنند. بنابراین بازار سیاه شکل می‌گیرد و عرضه و تقاضا دستخوش اختلال می‌شوند. بنابراین ورود غیر تخصصی دولت و ستاد تنظیم بازار موجب شد وضعیت قیمتی بازار برنج روند صعودی به خود بگیرد.»
آقاجانیان افزود: «اگر سرانه مصرف را در کشور در نظر بگیریم، خانوارها حدوداً سالانه 3 میلیون تن برنج نیاز دارند که حدوداً 2 میلیون 600 تن آن در کشور تولید می‌شود و مابقی را باید وارد کنیم. برخی از سرمایه داران که سررشته‌ای در این امر ندارند، اقدام به خرید و انبار کردن این محصول کردند که برای برطرف کردن این مشکل دولت باید از زنجیره تأمین تا مصرف را تحت نظارت خود قرار دهد. اما اگر با همین شرایط حرکت کنیم، قیمت برنج به کیلویی 300 هزار تومان نیز می‌رسد.»
انحصار چند شرکت قیمت برنج را افزایشی کرد
رئیس اتحادیه صنف بنکداران مواد غذایی تهران نیز در گفتوگو با خبرنگار «ایران» عنوان کرد: «با توجه به اینکه در حال حاضر کشاورزان برنجی در اختیار ندارند و چند شرکت خاص در فصل برداشت 80 درصد از برنج موجود را خریداری کرده و در اختیار گرفته‌اند، از همین رو امروز قیمت برنج هاشمی درجه یک در بنکداری‌ها با نرخ کیلویی 210 هزار تومان عرضه می‌شود.»
رضا کنگری افزود: «به علت اینکه نظارت دقیقی روی این موضوع صورت نگرفته، تاجرانی که برنج را از کشاورزان 75 هزار تومان خریداری کرده‌اند، چرا باید با قیمت 195 هزار تومان به بنکداران عرضه کنند.»
برنج در تنگنای آمار غلط
و واردات ناکافی
دبیر انجمن واردکنندگان برنج ایران در گفتوگو با خبرنگار «ایران» اظهار کرد: «عامل اصلی گرانی برنج، برآورد نادرست از میزان تولید داخلی است. در ابتدای سال گذشته اعلام شد که بیش از ۷۲۰ هزار هکتار از اراضی کشور زیر کشت برنج قرار دارد و بر این اساس، میزان تولید برنج در سال ۱۴۰۳ حدود دو میلیون و ۷۰۰ هزار تن برآورد شد. در نتیجه، حدود یک میلیون تن برنج سفید وارد کشور شد که نسبت به سال قبل تغییر چندانی نداشت. با این حال، این ارقام تولید، غیرکارشناسی و دور از واقعیت بود و از همین نقطه مشکلات آغاز شد؛ چنانکه بر اساس نتایج سرشماری عمومی کشاورزی که مرکز آمار در اسفندماه منتشر کرد، سطح واقعی زیر کشت برنج تنها ۴۹۱ هزار هکتار اعلام شد و بر این اساس به جرأت می‌توان گفت میزان تولید واقعی از دو میلیون تن تجاوز نکرده است.» خاکی ادامه داد: «این برآورد نادرست متأسفانه برای دومین سال متوالی تکرار شده و به این معناست که میزان واردات برنج کمتر از نیاز واقعی کشور انجام شده است؛ مسأله‌ای که به افزایش و تلاطم شدید قیمت‌ها در بازار دامن زده است.»
ضرورت تزریق برنج موجود
در گمرک به بازار
وی همچنین از وجود بیش از ۲۰۰ هزار تن برنج وارداتی در مرزها و گمرکات کشور خبر داد و عنوان کرد: «بخش زیادی از این برنج‌های دپو شده به دلیل عدم وصول مطالبات معوق ارزی از طرف تأمین‌کنندگان خارجی هنوز امکان ترخیص نیافته است. متأسفانه زمان انتظار برای تخصیص و تأمین ارز بسیار طولانی شده و ضرورت دارد بانک مرکزی و وزارت جهاد کشاورزی هرچه سریع‌تر برای رفع این مشکل تدبیر کنند.» او ادامه داد: «بخش دیگری از این محموله‌ها نیز مربوط به ثبت سفارشات صادر شده واردات برنج در اواخر بهمن‌ماه است که با هدف تأمین نیاز ماه مبارک رمضان و نوروز بازگشایی شد؛ اما واردکنندگان فقط ۴۵ روز فرصت داشتند کالاهای خود را وارد کشور کنند که با توجه به طولانی بودن فرآیند حمل و ترخیص و بروز مشکلاتی خارج از اختیار واردکننده، بسیاری از محموله‌ها پس از پایان این مهلت به کشور رسیدند و اکنون در انتظار تمدید ثبت سفارش توسط وزارت جهاد کشاورزی هستند.»
