۸۰ درصد وسایل نقلیه در ایران بیش از ۱۰ سال عمر دارند
نیمی از ناوگان حمل‌ونقل ایران فرسوده است و بیش از ۸۰ درصد وسایل نقلیه عمر بالای ۱۰ سال دارند. وضعیتی که ایمنی جاده‌ها، کیفیت هوا و بهره‌وری انرژی را به شدت تهدید می‌کند.
در حالی‌که آمار تصادفات جاده‌ای در ایران همچنان در سطحی نگران‌کننده قرار دارد، تازه‌ترین گزارش منتشرشده از سوی «انجمن اسقاط و بازیافت خودرو» نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد ناوگان حمل‌ونقل کشور فرسوده هستند.
آمارهای نگران‌کننده از سن وسایل نقلیه، حکایت از بحران در زیرساخت‌های حمل‌ونقل زمینی ایران دارد. بحرانی که می‌تواند ایمنی عمومی، مصرف سوخت و آلودگی هوا را تحت تأثیر قرار دهد.
میانگین سنی هشداردهنده ناوگان
مطابق با داده‌های ارائه شده، میانگین سن اتوبوس‌های کشور به ۱۵.۵ سال رسیده است. در حالی‌که این عدد برای مینی‌بوس‌ها به شکل بی‌سابقه‌ای به ۲۸.۷ سال می‌رسد.
خودروهای سواری نیز با میانگین ۱۳ سال، از استاندارد جهانی فاصله‌ای محسوس دارند. این ارقام در مقایسه با استانداردهای جهانی (که متوسط سن ناوگان حمل‌ونقل عمومی در کشورهای توسعه‌یافته بین ۶ تا ۸ سال است) زنگ هشداری جدی برای مسئولان و سیاست‌گذاران حوزه حمل‌ونقل به شمار می‌رود.
۸۰ درصد ناوگان بالای ۱۰ سال عمر دارند
بیش از ۸۰ درصد ناوگان زمینی ایران، عمری بیش از ۱۰ سال دارند. موضوعی که نشان می‌دهد تجدید و نوسازی ناوگان در سال‌های گذشته تقریباً متوقف شده است.
بر اساس آمار ۵۰ درصد وسایل نقلیه در بازه سنی ۱۱ تا ۲۰ سال قرار دارند. سهم خودروهای بالای ۳۰ سال نیز کم نیست. ۱۴ درصد بین ۳۱ تا ۴۰ سال و ۸ درصد بالای ۴۰ سال عمر دارند.
تنها ۸ درصد خودروها عمری زیر ۵ سال دارند، که این خود گواهی بر کند بودن روند نوسازی است.
ریشه در سیاست‌گذاری ناکارآمد و کمبود منابع مالی
کارشناسان معتقدند که یکی از دلایل اصلی این وضعیت، نبود سیاست‌های حمایتی موثر در زمینه جایگزینی خودروهای فرسوده است.
از یک‌سو، افزایش هزینه واردات خودرو و موانع گمرکی و از سوی دیگر پایین بودن توان اقتصادی خانوارها برای خرید خودروهای نو، باعث شده که بسیاری از مردم خودروهای قدیمی و بعضا خطرناک را در ناوگان نگه دارند.
در بخش حمل‌ونقل عمومی نیز، نهادهای شهری به دلیل کمبود منابع، توان نوسازی ناوگان را ندارند.
۳ بحران همزمان
خودروهای فرسوده نه‌تنها از نظر فنی احتمال بروز نقص و تصادف بیشتری دارند، بلکه میزان آلایندگی آن‌ها به مراتب بیشتر از خودروهای استاندارد روز است.
بنابر اعلام سازمان محیط‌زیست ایران، حدود ۷۰ درصد آلودگی هوای کلان‌شهرها به وسایل نقلیه بازمی‌گردد و بخش زیادی از این آلودگی ناشی از خودروهای فرسوده است.
همچنین خودروهای قدیمی به دلیل بهره‌وری پایین، مصرف سوخت بسیار بیشتری دارند که این مسئله در شرایط تحریمی، فشار مضاعفی بر منابع کشور وارد می‌کند.
لزوم اجرای برنامه فوری اسقاط و جایگزینی
کارشناسان پیشنهاد می‌دهند که دولت از طریق ابزارهای مالیاتی، وام‌های ارزان‌قیمت، و نیز تسهیل واردات خودرو، فرآیند جایگزینی خودروهای فرسوده را تسریع کند.
از سوی دیگر، حمایت از شرکت‌های داخلی برای تولید خودروهای کم‌مصرف و ایمن می‌تواند به بخشی از راه‌حل بدل شود. در شرایطی که ایران با بحران‌های محیط‌زیستی، ایمنی جاده‌ای و کاهش بهره‌وری انرژی مواجه است، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل می‌تواند یکی از اقدامات کلیدی برای کاهش هزینه‌های پنهان در اقتصاد ملی باشد.
چشم‌انداز مبهم نوسازی ناوگان
با وجود هشدارهای مکرر نهادهای تخصصی، هنوز برنامه مشخص و منسجمی برای نوسازی ناوگان زمینی در سطح ملی ارائه نشده است.
طرح‌های محدود شهرداری‌ها یا تسهیلات بانک‌ها نیز به دلیل بروکراسی سنگین و نرخ بهره بالا، اثربخشی محدودی داشته است.
به نظر می‌رسد بدون یک اراده سیاسی قوی و تخصیص بودجه مشخص، نمی‌توان انتظار داشت که سن وسایل نقلیه کشور در آینده نزدیک کاهش یابد.
