کوسهنهنگ؛ غول آرام اقیانوسها
کوسهنهنگ بزرگترین ماهی جهان است؛ غولی آرام، کنجکاو و بیآزار که با مکش پلانکتون تغذیه میکند و رفتاری کاملا غیرتهاجمی دارد. با وجود جثه عظیم، همچنان موجودی رازآلود است و در فرهنگهای مختلف بهعنوان نماد صلح، برکت و روح نگهبان دریاها شناخته میشود.
هشتم آذر به گونه دریایی کوسه نهنگ اختصاص داده شده. این نام ترکیبی به این علت است که جسه نهنگی دارد ولی کاملا یک کوسه به حساب میآید. این گونه بزرگترین ماهی دنیاست چون طولش 12 متر یا بیشتر ثبت شده.
کوسه نهنگ برخوردش با انسانها هیچ وقت تهاجمی نبوده. در سال ۲۰۱۶ یک کوسهنهنگ در مکزیک خودش را به سمت قایق محققان رساند و کنار قایق توقف کرد. محققان دیدند یک طناب ضخیم در بدنش گیر کرده. ثابت ماند تا طناب بریده شد سپس دور زد و چند لحظه کنار قایق ماند، انگار تشکر میکرد.
در فیلیپین غواصی از گروه جدا شد. یک کوسهنهنگ بزرگ مدت زیادی کنار او شنا کرد تا دوباره گروهش را پیدا کرد.این موضوع نشون میدهد آنها کنجکاوی غیر تهاجمی دارند. معمولا کنجکاو و آرام هستن و زیاد از انسانها فرار نمیکنند.
این گونه با اینکه خیلی بزرگ و ترسناک به نظر میرسد، فقط از پلانکتون، کریل، ماهیهای کوچک و تخم ماهی تغذیه میکند.
دهانی با عرض 1.5 متر دارند اما گلوی آنها فقط چند سانتیمتر قطر دارد؛ بنابراین نمیتوانند چیزهای بزرگ ببلعند.
حدود ۳۰۰ ردیف دندان کوچک دارند که کاربرد خاصی ندارد و غذا را با مکش میگیرند، نه با گاز گرفتند.
هر ساعت هزارها لیتر آب را از داخل دهانشان عبور میدهند. غواصها در تانزانیا شاهد بودند یک کوسهنهنگ هنگام تغذیه آنقدر آب مکید که شکمش مثل یک بادکنک باد کرد و بعد از چند ثانیه با فشار شدید آب را خارج کرد و این نشان میدهد سیستم مکش آنها تا چه حد قدرتمند است.
لکهها و خطوط روی بدن هر کوسهنهنگ یکتاست مثل اثر انگشت انسان. تخمین زده میشه عمری ۷۰ تا ۱۳۰ ساله دارند. قدمت کوسهنهنگها به حدود ۶۰ میلیون سال پیش بازمیگردد.
با اینکه اندازه خیلی بزرگی دارند، اما تا همین ۳۰ سال پیش اطلاعات خیلی کمی درباره آنها وجود داشت. هنوز هم یکی از رمزآلودترین موجودات بزرگ اقیانوسها به حساب میآیند.
این گونه تخمگذار هستند اما تقریبا هیچکس تولد یک کوسهنهنگ را ندیده. نوزادان کوسهنهنگ به ندرت دیده شدند برای همین دانشمندان هنوز دقیق نمیدانند محل به دنیا آمدن آنها کجاست.
معمولا با سرعت ۳ تا ۵ کیلومتر بر ساعت شنا میکنند.مهاجرتهای بسیار طولانی دارند و هزاران کیلومتر از اقیانوسها رو طی میکنند.
بعضی گزارشها نشان میدهد کوسهنهنگها از شنا کردن در میان حبابها لذت میبرن و گاهی خودشان را در ستون حبابهای غواصان قرار میدند.گاهی پشت قایقها حرکت میکنند احتمالا یا از سر کنجکاوی است یا قصد بهره گیری از جریان آب دارند.
روی چشمها ساختارهای ریز و خارمانندی وجود دارد که از آنها در برابر خراش و برخورد با اجسام محافظت میکند. پوست آنها ۱۵ سانتیمتر ضخامت دارد؛ یکی از ضخیمترین پوستها در دنیای حیوانات به حساب میآید. مادهها میتوانند اسپرم را ذخیره کنند و در طول زمان، تعداد زیادی جنین را در دورههای مختلف به دنیا بیاورند.
اغلب در مناطقی با دمای حدود ۲۱تا۳۰ درجه دیده میشوند. اما میتوانند به اعماق سردتر هم فرو بروند. بعضی ثبتها نشان میدهد به عمق ۱۸۰۰ متر هم رفتهاند.
نر ها حدود 25 سالگی به بلوغ میرسند و مادهها در سی سالگی بلوغ را تجربه میکنند. یعنی یک شروع زندگی خیلی دیر در مقایسه با بسیاری از ماهیها. دارند
چشمهایش میتوانند مستقل از هم حرکت کنند. سایه این گونه برای ماهیهای کوچک نقش پناهگاه دارد. گاهی با دستههای ماهی تن حرکت میکنند. نمونههای ثبتشده نشان میدهد که کوسهنهنگها گاهی از تجمعات ماهیتُن استفاده میکنند که پلانکتونها را فشرده میکنند.
اغلب در فیلیپین و اندونزی، اقیانوس هند، ساحل عمان،سواحل شرق آفریقا و استرالیا دیده شدند.
کوسهنهنگها شنوایی قوی دارند؛ شنوایی آنها در محدوده ۱۰ تا ۸۰۰ هرتز قرار دارد. یعنی صداهای ضربانهای آرام، حرکتهای بزرگ ، طعمههای متراکم در آب را بهخوبی دریافت میکنند.
بویایی شاید قویترین حس کوسهنهنگ باشد.توانایی تشخیص ذرات بسیار ریز مواد شیمیایی در آب را دارد، میتواند یک قطره ماده آلی را در میلیونها لیتر آب حس کند این سیستم به پیدا کردن تجمع پلانکتون، تخم ماهی، آبهای غنی از مواد مغذی، کمک میکند.
کوسهنهنگها معمولا تنها هستند اما سه نوع رفتار اجتماعی مهم دیده شده. گاهی تجمعات فصلی بزرگ دارند. در برخی مناطق دنیا دهها تا صدها کوسهنهنگ جمع میشوند. این تجمعات معمولا مرتبط هستند با افزایش پلانکتون، فصل تخمریزی ماهی، ماه کامل.
گاهی چند کوسهنهنگ پشت سر هم مثل نردبان شنا میکنند و از جریان آب ایجادشده توسط نفر جلویی تغذیه میکنند. این رفتار برای صرفهجویی در انرژی است.
حتی با وجود جثه عظیم، در خطر قرار دارند که شامل این موارد است:
- برخورد با قایقها
- صید اتفاقی در تورها
- آلودگی پلاستیک
- کاهش جمعیت پلانکتون به دلیل تغییرات آبوهوایی
- شکار غیرقانونی در برخی کشورها.
- در معرض خطر انقراض هستند.
کوسهنهنگ در فرهنگها و افسانهها هم نقشی دارند.در فیلیپین نماد صلح، برکت، آرامش دریا بودند و مردم محلی اعتقاد داشتند که حضورش نشانه سالی پربار در صید دریای آرام و امن بودن آبهاست. گفته میشد اگر یک کوسهنهنگ از کنار قایق شما عبور کند، ارواح دریا از شما راضیاند.
در اندونزی این موجود نمادی از نگهبان مسافران بود. در برخی جزایر اندونزی گفته میشود هر کس کوسهنهنگ ببیند. سفرش بیخطر خواهد بود و آبها او را پذیرفتهاند.
در افسانههای ژاپنی، موجودی دریایی عظیم به نام میزوچی و برخی روحهای اقیانوسی توصیفاتی شبیه کوسهنهنگ دارند که نماد برکت، باروری دریا، فراوانی غذا بود و گاهی تصور میشد روح نیاکان درون حیوانات بزرگ اقیانوسی حلول پیدا میکند. ماهیگیران اعتقاد داشتند هیچوقت نباید این موجود را آزار داد، چون عواقب دارد.
در مناطق مایان و بومیهای یوکاتان؛ کوسهنهنگ را دومینو مینامیدند.حضور او نشانه خیر و پربرکتی آب بود. شکار آن بدشانسی میآورد.افسانههایی هست که بیان میکند؛ وقتی کوسهنهنگ از اعماق بالا میآید، روح دریا با انسانها دوستانه رفتار میکند.
در برخی قبایل و جوامع شرق آفریقا، عمان، هند و مالدیو؛ دیده شدنش نشانهی صلح بود .در برخی داستانها میگفتند؛ کوسهنهنگ، محفظهای برای فرود فرشتگان در دریاست.
در شرق آفریقا آن را روح نیک دریا خطاب قرار میدادند. این توصیفها از رفتار آرام و ظاهر بزرگ آن الهام گرفته شده.
در زنگبار و سواحل کنیا کوسهنهنگ با عنوان روح محافظ شناگران و ماهیگیران شناخته میشد. باور داشتند وقتی کوسهنهنگ نزدیک باشد هیچ کس توسط موجودات دریایی آسیب نمیبیند. در برخی قبایل، دیدن آن نشانه ورود به یک دوره پرنعمت بود.
در برخی افسانههای جزایر اقیانوس آرام؛ گاهی به عنوان نگهبان جزایر،حامل ارواح و مسیردهنده مسافران دریایی توصیف میشود.
در دنیای امروز نماد طبیعت بدون خشونت است.
در برخی مناطق استرالیا و مکزیک هم مردم محلی معتقدند، کوسهنهنگ گردشگرانی که به آب احترام بگذارند، تعقیب و همراهی میکند.
اما چرا در افسانهها همیشه مثبت است؟ چون برخلاف کوسههای شکارگر، کوسهنهنگ حمله نمیکند، غذایش بیضرر است، رفتارش آرام است، به همین دلیل در اکثر فرهنگها نقش ارواح نگهبان، نشانه خوشبختی و نماد دریاهای سالم دارد.
