قاچاق اعضای بدن در پایتخت زیر نقاب انسان‌دوستی
قاچاق اعضای بدن، یکی از تاریک‌ترین و پرسودترین بازارهای سیاه جهانی است که سال‌هاست به رغم قوانین سخت‌گیرانه، همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. این تجارت غیرقانونی سلامت و جان هزاران انسان را تهدید می‌کند. در ایران پرونده‌هایی از فعالیت قاچاقچیان اعضای بدن گزارش شده که نگرانی‌ها را درباره ابعاد گسترده این پدیده افزایش داده است.
طی روزهای اخیر، خبر کشف یک شبکه قاچاق اعضای بدن در تهران توجه بسیاری را به خود جلب کرد. شبکه‌ای که زیر پوشش یک موسسه خیریه فعالیت می‌کرد و از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه، از جمله اتباع خارجی و برخی افراد کم‌درآمد، سوءاستفاده می‌کرد. این پرونده زنگ خطری است برای مسئولان و جامعه ایرانی که همواره تهدیدی جدی برای سلامت و حقوق انسانی شهروندان به شمار می‌رود.
یک تجارت چند میلیارد دلاری در سایه فقر و نیاز
سازمان جهانی بهداشت و سازمان ملل متحد برآورد کرده‌اند که سالانه هزاران پیوند غیرقانونی کلیه در جهان انجام می‌شود. قیمت یک کلیه در بازار سیاه گاهی به بیش از ۱۰۰ هزار دلار می‌رسد و اعضایی مانند کبد و قلب ارزش حتی بالاتری دارند. باندهای قاچاقچی معمولاً بخشی از این مبلغ را به افراد آسیب‌پذیر می‌دهند، اما سود اصلی به جیب آنان می‌رود.
در کشورهای فقیر و متوسط، فقر شدید و نبود نظارت‌های قوی، شرایط را برای گسترش این بازار سیاه فراهم می‌کند. از سوی دیگر، بیماران نیازمند در کشورهای ثروتمند به دلیل کمبود اعضای سالم، به ناچار به این بازار قاچاق متوسل می‌شوند تا شانس زنده ماندن خود را افزایش دهند.
سابقه دستگیری قاچاقچیان اعضای بدن در ایران
سال ۱۳۹۳طبق بیانیه رسمی وزارت اطلاعات ایران، هفت نفر از اعضای یک باند قاچاق اعضای بدن انسان شناسایی و دستگیر شدند این افراد با جعل اسناد هویتی اقدام به فریب مسئولان مراکز درمانی کرده و پیوند اعضا به افرادی غیر ایرانی را تسهیل می‌کردند. رئیس وقت اداره پیوند و بیماری‌های خاص وزارت بهداشت از شناسایی ۱۲ باند قاچاق اعضای بدن در کشور خبر داد. این باندها از افراد ایرانی برای پیوند اعضا به اتباع خارجی سوءاستفاده می‌کردند. بر همین اساس، پیوند اعضای بدن برای اتباع غیرایرانی در ایران ممنوع شد.
سابقه قاچاق اعضای بدن در دیگر کشورها
در یک پرونده معروف، دختر معاون رئیس‌جمهور سابق نیجریه به نام سونیا اکورمادو، با همکاری پزشک بریتانیایی، جوانی نایجریایی را فریب دادند تا کلیه‌اش را اهدا کند. این عمل با مداخله بیمارستان متوقف شد و متهمان تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند.
آمار و ابعاد جهانی قاچاق اعضای بدن
طبق آمارهای جهانی قاچاق اعضای بدن سالانه بیش از ۶۰۰ میلیون دلار سودآوری دارد که عمدتاً از طریق فروش کلیه‌ها به دست می‌آید.تخمین زده می‌شود که حدود ۱۰ درصد از پیوندهای اعضای بدن در جهان از طریق بازار سیاه انجام می‌شود. کشورهای ثروتمند مانند ایالات متحده، بریتانیا، اسرائیل و ژاپن مقصد اصلی اعضای قاچاق هستند که از کشورهای فقیر مانند پاکستان، بنگلادش، اریتره و کنیا تأمین می‌شوند.
سوءاستفاده از انسان‌های آسیب‌پذیر
یکی از تلخ‌ترین واقعیت‌های قاچاق اعضای بدن، سوءاستفاده از افراد زنده است. قاچاقچیان با وعده‌های دروغین پول یا تهدید، افراد فقیر و آسیب‌پذیر را مجبور به فروش اعضای خود می‌کنند. اغلب این افراد از پیامدهای پزشکی و روانی این عمل آگاه نیستند. مراکز غیرمجاز و غیرحرفه‌ای که این اعمال در آنها صورت می‌گیرد، تهدیدی جدی برای سلامت قربانیان است و عفونت، ناتوانی دائمی و حتی مرگ از پیامدهای احتمالی آن است.
در مواردی نیز گزارش شده که کودکان، افراد معلول و کسانی که امکان دفاع از خود را ندارند، هدف این باندها قرار گرفته‌اند، موضوعی که ابعاد فجیع انسانی و حقوق بشری این پدیده را بیشتر نمایان می‌کند.
سرقت اعضا از بیماران مرگ مغزی
اگرچه اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی به صورت قانونی و با رضایت خانواده‌ها انجام می‌شود، اما گزارش‌هایی از برداشت غیرمجاز اعضا در برخی مراکز و توسط افراد متقلب وجود داشته است. این موارد هرچند نادر است، اما نشان‌دهنده لزوم نظارت شدیدتر و آگاهی‌بخشی بیشتر به خانواده‌ها درباره حقوقشان است.
در ایران نیز مواردی از این دست شناسایی و پیگیری شده که دستگاه قضایی با قاطعیت با آنها برخورد کرده است. بیمارستان‌ها برای جلوگیری از چنین تخلفات، سیستم‌های نظارتی و امنیتی خود را تقویت کرده‌اند.
در حالی که فروش اعضای بدن در ایران از سال ۱۳۷۵ قانونی شده است، اما قوانین موجود شفافیت کافی ندارند و زمینه را برای سوءاستفاده فراهم می‌کنند. بحران اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری باعث شده است که بسیاری از ایرانیان برای تامین معیشت خود، اعضای بدنشان را بفروشند. این وضعیت به ویژه در مناطق محروم و میان اقشار آسیب‌پذیر مشاهده می‌شود. در برخی از پلتفرم‌های آنلاین مانند دیوار، آگهی‌هایی برای فروش اعضای بدن مشاهده می‌شود که نشان‌دهنده گسترش این پدیده در جامعه است.
قاچاق اعضای بدن دیگر فقط یک روایت هولناک در کشورهای دوردست نیست. امروز در دل پایتخت، زیر نقاب نهادهای به ظاهر خیریه، واقعیتی تلخ رخ داده که نمی‌توان چشم بر آن بست. این تجارت سیاه، با فریب انسان‌های نیازمند و سوءاستفاده از خلأهای قانونی، نه‌تنها کرامت انسانی را به حراج می‌گذارد، بلکه امنیت اجتماعی را نیز به خطر می‌اندازد. مبارزه با این پدیده نیازمند اراده جدی دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و همکاری جامعه پزشکی است تا سلامت، حقوق و کرامت انسانی حفظ شود.
