انتقاد کارگردان تئاتر از خودباختگی فرهنگی در دانشگاه‌ها
الهام ذوالفقاریان، کارگردان نمایش «جعفرخان از فرنگ برگشته»، با اشاره به خودباختگی فرهنگی در فضای آکادمیک، تاکید کرد: وقتی اساتید دانشگاه نمایشنامه‌های ایرانی را نقد منفی می‌کنند، دانشجویان چگونه به فرهنگ خود علاقه‌مند شوند؟
یک کارگردان تئاتر با ابراز تاسف از بعضی خودباختگی‌های فرهنگی گفت: متاسفانه حتی در فضای دانشگاه هم این خوباختگی‌ها را داریم و آنجا هم توی سر فرهنگ ایرانی می‌زنیم.
الهام ذوالفقاریان، کارگردان و مدرس تئاتر این روزها مشغول اجرای نمایش «جعفر خان از فرنگ برگشته» است.
او که نمایش خود را در تماشاخانه «سنگلج» روی صحنه می‌برد، با تشریح بعضی از ویژگی‌های این نمایش، از خودباختگی فرهنگی در فضای آکادمیک ابراز تاسف کرد و گفت: وقتی استادان دانشگاه نمایشنامه ایرانی را می‌کوبند، از دانشجویان جوان چه توقعی می‌توان داشت.
ذوالفقاریان درباره انتخاب نمایشنامه «جعفر خان از فرنگ برگشته» نوشته حسن مقدم که یکی از نخستین نمایشنامه‌هایی است که به زبان فارسی نوشته شده، توضیح داد: فرصت کوتاهی برای انتخاب متن داشتم و از آنجا که می‌خواستم نمایش را با دانشجویانم روی صحنه ببرم، به دنبال متنی ارزشمند بودم که در عین حال پیچیدگی‌های زیادی هم نداشته باشد و این متن را مناسب یافتم.
او با اشاره به دغدغه‌مندی‌اش نسبت به مسائل فرهنگی در جامعه، اضافه کرد: موضوع نمایشنامه «جعفر خان...» کمدی است که هنوز هم در جامعه ما و بسیاری جوامع دیگر صدق می‌کند و ما هنوز درگیر تقابل سنت و مدرنیته هستیم.
این کارگردان درباره رویکرد اجرایی خود به این نمایشنامه حسن مقدم توضیح داد: بسیار تلاش می‌کنم از المان‌های نمایش‌های آیینی سنتی در نمایشنامه‌های معاصر و حتی غربی استفاده کنم تا نسل جدید بهتر با آن ارتباط برقرار کنند. در این اجرا هم به جای معاصرسازی متن یا میزانسن‌ها تلاش کردم تقابل سنت و مدرنیته را نشان بدهم. به همین دلیل نمایشنامه‌های شادی‌آور زنانه و همچنین سنت زن‌پوشی را در این کار گنجاندم. در این راستا ۶ بازیگر زن به این اجرا اضافه شد و خوشبختانه بازخورد اجرا بسیار خوب بود.
این استاد دانشگاه افزود: بعد از اجرای این نمایش، در کلاس دانشگاه بازخورد خوبی از دانشجویان دریافت کردم. متاسفانه نسل جدید اغلب با نمایشنامه‌های ایرانی ارتباط چندانی برقرار نمی‌کنند و جالب است که همه کسانی که می‌گفتند این نمایشنامه منسوخ و موزه‌ای شده، بعد از تماشای اجرا، نمایشنامه را هم دوست داشتند و می‌گفتند هنوز هم موضوعاتی را که این نمایشنامه مطرح می‌کند در خانواده‌های خود تجربه می‌کنند. به همین دلیل خیلی خوشحالم که نمایشنامه را معاصرسازی نکردم. مخاطبان می‌گفتند حال و هوای این اجرا آنان را به ۴۰ ۵۰ سال پیش برده؛ زمانی که خانواده‌ها در یک خانه و در کنار هم زندگی می‌کردند.
ذوالفقاریان اضافه کرد: متولدان دهه ۶۰ ،۷۰ و ۸۰ به خوبی با این کار ارتباط برقرار کرده‌اند. آوردن تکنیک‌های نمایش زنانه در این اجرا برایشان جالب بود. ضمن اینکه مدت زمان نمایش هم که یک ساعت است، برایشان دلچسب بود زیرا در زندگی شتاب‌زده امروز، تماشاگران حوصله تماشای یک کار طولانی مدت را ندارند.
او در ادامه این گفتگو با ابراز تاسف از جای خالی واحدهای نمایش‌های ایرانی در دروس دانشگاهی افزود: مشکل اصلی به سیستم آموزشی خود دانشگاه برمی‌گردد که واحدهای نمایش در ایران و تعزیه را حذف کرده‌اند و تنها به یکی دو واحد آموزشی همچون تاریخ نمایش در ایران بسنده کرده‌اند. در حالی که آموزش تعزیه دست‌کم به یکی دو ترم آموزشی نیاز دارد.
ذوالفقاریان اضافه کرد: سر کلاس به بچه‌ها تاکید می‌کنم که حتماً باید نمایشنامه‌های ایرانی بخوانند و درباره آن صحبت کنند و اجراهایی از نمایشنامه‌های ایرانی ببینند. معتقدم اجراهای خوب از نمایشنامه‌های ایرانی، دانشجویان جوان را به این گونه‌های نمایشی، علاقه‌مند می‌کند. مخاطب جوان نشان می‌دهد که اگر کاری کیفیت بالایی داشته باشد در او کشش ایجاد می‌کند.
او ادامه داد: شخصاً سعی می‌کنم در نمایش‌های ایرانی خود، حتماً با دانشجویان همکاری کنم همچنان که در این اجرا هم ۱۰ دانشجو در کار ما حضور دارند. آن هم دانشجویانی که قبلاً نمایش‌های ایرانی را دوست نداشتند اما حالا نمایش ایرانی، آنان را به سبک پوشش و آرایش ایرانی علاقه‌مند کرده است. اگر اجازه ورود به نسل جدید بدهیم، به این حوزه علاقمند می‌شود.
این مدرس تئاتر درباره استقبال تماشاگران دهه ۷۰ و ۸۰ از نمایشش توضیح داد: تعدادی از بازیگران نمایش من متعلق به دهه‌های ۷۰ و ۸۰ هستند. آنان به طور ناخودآگاه بر همکلاسی‌های خود تاثیر می‌گذارند. در همین اجرا متوجه شدم، دانشجویانی که به زور در کلاس‌های نمایش ایرانی حاضر می‌شدند، حالا دنبال بازی کردن در نمایش ایرانی هستند. تلاش می‌کنم با این اجرا به سهم خودم دست‌کم بر نگرش ۱۰ جوان اثر بگذارم و آنان را به فرهنگ کشور علاقه‌مند کنم.
او با ابراز تاسف از برخی خودباختگی‌های فرهنگی در فضای دانشگاه‌ها اضافه کرد: علاقه‌مند کردن دانشجویان به نمایش ایرانی منوط به این است که خود استادان، نمایش ایرانی را نکوبند. دانشجوی ۱۸، ۱۹ ساله تصور می‌کند که استادش بیشتر از او می‌فهمد و وقتی استادش نمایش ایرانی را بکوبد طبیعتاً این دانشجو علاقه‌اش را به این گونه نمایشی از دست می‌دهد. متاسفانه دانشجویانی دارم که در ترم هفتم تحصیل می‌کنند اما حتی یک نمایشنامه ایرانی نخوانده‌اند یا اگر می‌خوانند روایت آن را درک نمی‌کنند. به همین دلیل ناچارم سر کلاس ابتدا روایت شناسی درس بدهم تا دانشجویان روایت نمایشنامه‌هایی مانند «مرگ یزدگرد» یا «ندبه» را درک کنند.
این کارگردان گفت: در حال حاضر بسیاری از دانشجویان به نمایشنامه‌های غربی تمایل دارند و من به تئاتر و نمایشنامه‌های فرنگی تسلط دارم تا بتوانم ضمن آشنایی با این نمایش‌نامه‌ها و اصولا تئاتر غربی، ویژگی‌ها و امتیازات تئاتر خودمان را آموزش بدهم . وقتی دانشجویان می‌بینند که استادشان با تئاتر غربی بیگانه نیست و به ویژگی‌های نمایش ایرانی هم باور دارد، بهتر حرف او را می‌پذیرند. ما باید از کشورهای شرق دور یاد بگیریم که با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیک‌شان هنوز هم نمایش‌های سنتی خود را مانند کابوکی یا کاتاکالی اجرا می‌کنند.
او در بخش دیگری از این گفتگو با ابراز خوشنودی از استقبال تماشاگران از نمایشش در تماشاخانه «سنگلج» افزود: خوشبختانه این تماشاخانه تماشاگر عام دارد و چه خوب که تماشاگر عام به جای تماشای تئاتر آزاد در تماشاخانه سنگلج کار ببیند.
ذوالفقاریان در عین حال ابراز تاسف کرد: البته یکسری تماشاگر روشنفکرنما هم داریم که یا با تمسخر به تماشای نمایش‌های ایرانی می‌نشینند یا با اخم و تخم با این نمایش‌ها برخورد می‌کنند در حالی که باید رها باشند. این واکنش‌ها حس بدی ایجاد می‌کند. وقتی افرادی که خود را روشنفکر می‌دانند، چنین رفتارهایی دارند، چه انتظاری از دانشجویان داریم. ما به ارزش‌های خود بی‌اعتنایی می‌کنیم بعد می‌بینیم که هنرمندان دیگر کشورها چگونه از آنها بهره‌برداری می‌کنند. همچنانکه پیش از انقلاب، پیتر بروک، کارگردان سرشناس تئاتر جهان گفته بود که غایت یک تئاتر، اتفاقی است که در تعزیه رخ می‌دهد. حرف نمایشنامه «جعفر خان...» هم همین خودباختگی فرهنگی است.
نمایش «جعفر خان از فرنگ برگشته» نوشته حسن مقدم و کار الهام ذوالفقاریان با بازی موسی‌الرضا مازندرانی، فاطمه رحمانی، پوریا خوش‌بین، عطا کشاورز جود، آیدا ملک‌رودی، یاس یابنده ذر، مطهره مشهدی، هدیه جدیدی، فرحناز باقری، صدف ناز فرقانی، بهاره مصحفی، نگین عالمی روی صحنه می‌رود.
این نمایش تا ۲۳ خرداد ماه هر شب ساعت ۱۸ و به مدت یک ساعت در تماشاخانه «سنگلج» اجرا می‌شود.
منبع: ایسنا
