دلارزدایی چگونه باعث درجا زدن تولید می‌شود؟

به گزارش سرویس اقتصادی آوش، پس از جنگ اوکراین و اعمال تحریم‌های گسترده علیه فدراسیون روسیه، پوتین و شی جین پینگ طرحی را در قالب گروه بریکس پیگیری کردند که حواشی بسیاری در پی داشته است.

در دهه‌های اخیر، برخی کشورها به دنبال کاهش وابستگی به دلار آمریکا و استفاده از ارزهای جایگزین هستند. این تلاش‌ها به دلایل مختلفی از جمله تحریم‌های اقتصادی، نوسانات قیمت دلار و تلاش برای استقلال مالی انجام شده‌ است.

در گذشته کشورها تلاش می‌کردند، ارزهای ملی خود را تقویت کرده و از وابستگی به دلار بکاهند. همچنین برخی دیگر از کشورها نیز از رمزارز و فناوری بلاکچین برای تجارت بین‌الملل استفاده می‌کنند. تحریم‌های اقتصادی آمریکا برخی کشورها را مجبور کرده تا به دنبال جایگزین‌های دیگر برای مبادلات تجاری خود باشند. این تغییرات می‌تواند به کاهش نقش دلار به عنوان ارز مسلط جهانی منجر شود و نقش ارزهای دیگر را تقویت کند.

چرا دلار بی‌رقیب است؟

دلار به عنوان مهمترین «ارز جهانروا» در صنعت ایران هنوز جایگزینی ندارد. وابستگی به انرژی خارجی یکی از مواردی است که باید توجه ویژه‌ای به آن داشت. ایران برای تامین مواد اولیه و تجهیزات صنعتی به ارز خارجی نیاز دارد که این ارز معمولا دلار است. همچنین بحران ناترازی انرژی در ایران موجب شده انرژی‌های فسیلی مانند گاز و برق برای تولید صنعتی مورد استفاده باشند. نوسانات نرخ دلار نیز می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر هزینه‌های تولید و صادرات کشور داشته باشد.

نکته بعدی مسئله سیستم‌های پرداخت جایگزین است.  با وجود تلاش‌هایی برای استفاده از سیستم‌های پرداخت جایگزین، هنوز ظرفیت و گستردگی چشمگیری در جهت استفاده همگانی و دسترسی برای همگان وجود ندارد.

یک نقطه ابهام بزرگ

فرضیه‌ای که این روزها در رسانه‌های مختلف و محافل سیاسی و اقتصادی مطرح بوده وجود چالش‌های پیش روی حذف دلار از مبادلات و مراودات مالی است و این موضوع مهمترین نقطه ابهام به حساب می‌آید. صنایع ایران به شدت وابسته به واردات مواد اولیه، تجهیزات و فناوری‌های خارجی هستند. بیشتر این واردات با دلار انجام می‌شود، زیرا دلار به عنوان مهمترین ارز مرجع در بازارهای جهانی پذیرفته شده است.

این وابستگی به واردات باعث می‌شود که دلار همچنان نقش اصلی را در معاملات ایفا کند. همچنین تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران هم به‌ویژه تحریم‌های مالی و بانکی، باعث شده کشور در دسترسی به سایر ارزهای خارجی با محدودیت‌های زیادی مواجه شود. در نتیجه دلار همچنان به عنوان ارز اصلی در معاملات بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فاصله عمیق دلار با ارزهای رقیب

همچنین یکی دیگر از چالش‌های پیش روی حذف دلار از مبادلات، نبود بازارهای جایگزین مناسب است. با وجود تلاش‌ها برای ایجاد بازارهای مالی و ارزهای جایگزین، ایران هنوز نتوانسته به‌طور کامل به این هدف دست پیدا کند. برای مثال، سیستم‌های پرداخت جایگزین مانند یورو یا یوآن هنوز به طور گسترده در معاملات صنعتی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.

اگر بخواهیم به دلیل استفاده از دلار و میزان فراگیری آن پرداخته شود لازم است به برخی نکات مهم توجه کنیم. از جمله این نکات می‌توان به ثبات، جایگاه جهانی، شفافیت و... اشاره کرد. 

دلار به عنوان ارز مرجع جهانی، از ثبات و پذیرش گسترده‌ای برخوردار است. این باعث می‌شود که بسیاری از کشورها و شرکت‌ها همچنان ترجیح دهند معاملات خود را با دلار انجام دهند تا از نوسانات و ریسک‌های مربوط به سایر ارزها جلوگیری کنند.

همچنین نوسانات نرخ دلار تاثیرات گسترده‌ای بر هزینه‌های تولید و صادرات دارد. تغییرات در نرخ دلار می‌تواند هزینه‌های واردات مواد اولیه و تجهیزات را تحت تاثیر قرار دهد و باعث افزایش یا کاهش قیمت نهایی محصولات صنعتی شود.

نوسانات نرخ دلار می‌تواند تاثیرات مستقیم و غیرمستقیمی بر اقتصاد ایران داشته باشد. تغییرات در نرخ ارز می‌تواند تغییرات در قدرت خرید مصرف‌کنندگان و تاثیرات بر بازار سرمایه و تولید شود.

در نتیجه، دلار به دلیل نقش کلیدی و پذیرش گسترده‌ای که در بازارهای جهانی دارد، همچنان جایگزینی در صنعت ایران ندارد. این وابستگی به دلار تا زمانی که شرایط اقتصادی و مالی جهانی و داخلی تغییر نکند، احتمالا ادامه دارد. حذف دلار از معاملات صنعتی می‌تواند مشکلات و چالش‌های مختلفی برای صنعت‌کاران ایجاد کند.

از طرفی حذف دلار و جایگزینی آن با ارزهای دیگر می‌تواند به نوسانات زیاد در نرخ ارز منجر شود. این نوسانات می‌توانند قیمت مواد اولیه، تجهیزات و کالاها را تحت تاثیر قرار دهند و باعث بی‌ثباتی در هزینه‌ها و قیمت نهایی محصولات شود.

دلار به عنوان یک ارز مرجع جهانی دارای پذیرش و شفافیت بالایی است. جایگزینی دلار با ارزهای دیگر ممکن است به کاهش شفافیت و اعتماد در معاملات بین‌المللی منجر شود و صنعت‌کاران را با مشکلات حقوقی و مالی روبه‌رو کند.

استفاده از ارزهای دیگر ممکن است به افزایش هزینه‌های تبدیل ارز و معامله منجر شود. علاوه بر این، نرخ‌های تبدیل متغیر و هزینه‌های بانکی مرتبط می‌توانند هزینه‌های اضافی برای صنعتگران ایجاد کنند.

حذف دلار و اخلال در زنجیره تامین

جایگزینی دلار ممکن است به مشکلاتی در زنجیره تامین منجر شود چرا که بسیاری از تامین‌کنندگان و شرکای تجاری به دلار عادت کرده‌اند. این مشکلات می‌تواند به تاخیر در تامین مواد اولیه و افزایش هزینه‌های حمل و نقل منجر شود.

بسیاری از قراردادها و توافق‌های بین‌المللی با دلار بسته می‌شوند. جایگزینی دلار با ارزهای دیگر ممکن است نیاز به بازنگری و تنظیم مجدد قراردادها و توافق‌ها داشته باشد که زمان‌بر و هزینه‌بر است.

در صورتی که صنعتگران ایرانی نتوانند به دلار دسترسی داشته باشند، رقابت‌پذیری آنها در بازارهای جهانی کاهش پیدا می‌کند. این مسئله می‌تواند به کاهش صادرات و کاهش سهم بازار و در نهایت کاهش تولید ناخالص داخلی GDP منجر شود.

حذف دلار ممکن است به مشکلات مالی و بودجه‌ای برای اهالی ختم شود، چرا که تامین منابع مالی و سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی معمولا با دلار انجام می‌شود. این مشکلات می‌توانند باعث کاهش توان رقابتی و رشد صنعتی شود. این مشکلات نشان‌دهنده اهمیت و نقش دلار به عنوان یک ارز مرجع جهانی در معاملات صنعتی است. هر چند تلاش‌هایی برای جایگزینی دلار با ارزهای دیگر صورت گرفته، اما با چالش‌های زیادی همراه است.

تجربه کشورهایی که دلار را از مبادلات خود حذف کرده‌اند، متفاوت است. برخی کشورها از جمله روسیه، چین، هند، برزیل، مالزی، اندونزی و کره‌جنوبی در پی یافتن ارز جایگزین برای دلار هستند. از جمله دلایل این امر می‌توان به تحریم‌های اقتصادی، تلاش برای استقلال مالی و کاهش وابستگی به دلار اشاره کرد. 

این کشورها تلاش می‌کنند با کاهش وابستگی به دلار از فشارهای اقتصادی ناشی از نوسانات دلار و تحریم‌های آمریکا دوری کنند. همچنین، برخی کشورها از رمزارزها و فناوری بلاکچین هم برای تجارت بین‌المللی استفاده می‌کنند. اما با این حال تقریبا هیچ کشوری موفق به حذف کامل دلار از مبادلات مالی خود نشده است. از طرفی هم بخش قابل توجهی از ذخایر ارزی کشورها در قالب دلار است. به نحوی که ارزیابی‌ها حاکی از سهم 88 درصدی دلار از کل ذخایر ارزی کشورهای جهان در سال 2024 است.