دلارزدایی؛ سناریوی شکست‌خورده سیاسیون در اقتصاد
دلارزدایی کلیدواژه‌ای است که در سال‌های اخیر ورد زبان جریان سیاسی مشخصی در داخل کشور بوده است. اقتصاددانان بسیاری تحقق این امر را تنها یک شعار ایدئولوژیک دانسته و معتقدند فعلا شکسته شدن هژمونی دلار در فضای اقتصادی جهان در هیچ یک از سناریوهای میان مدت و حتی بلندمدت نیز قابل تصور نیست.
به گزارش سرویس اقتصادی آوش، دلارزدایی مفهومی است که به روند کاهش وابستگی کشورها به دلار آمریکا در تجارت و ذخایر ارزی اشاره دارد. این سیاست عمدتاً توسط کشورهایی دنبال می‌شود که به دنبال کاهش نفوذ اقتصادی و مالی ایالات متحده هستند. دلارزدایی شامل اقداماتی همچون استفاده از ارزهای ملی در مبادلات بین‌المللی، ایجاد سازوکارهای جایگزین برای سیستم‌های پرداخت مبتنی بر دلار و تلاش برای جایگزینی دلار به عنوان ارز ذخیره جهانی است.
پول‌زدایی در شوروی و شکست آن
بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که شوروی در دهه ۱۹۲۰ و پس از انقلاب اکتبر، تلاش کرد تا سیستم پولی جدیدی را جایگزین کند و اقتصاد را از وابستگی به ارزهای قدیمی و سرمایه‌داری رها سازد. این روند که به پول‌زدایی معروف شد، به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب، کاهش اعتماد عمومی و مشکلات اساسی در ارزش‌گذاری پول، با شکست مواجه شد. نتیجه این سیاست‌ها بحران‌های اقتصادی متعدد و کاهش کارایی نظام مالی شوروی بود که در نهایت باعث شد این کشور به روش‌های سنتی‌تر مبادلات پولی بازگردد.
شباهت دلارزدایی به پول‌زدایی پس از انقلاب اکتبر روسیه
تلاش‌های کنونی برای دلارزدایی نیز با مشکلات مشابهی روبه‌رو است. همان‌طور که سیاست‌های پول‌زدایی در شوروی نتوانست جایگاه پول ملی را در برابر اقتصاد جهانی تقویت کند، بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که حذف دلار از مبادلات جهانی بدون وجود جایگزینی قوی، غیرعملی است. در داخل کشور، طرفداران دلارزدایی بر این باورند که این سیاست می‌تواند فشار تحریم‌ها را کاهش داده و استقلال اقتصادی را افزایش دهد، اما مخالفان هشدار می‌دهند که نبود جایگزین مناسب برای دلار می‌تواند هزینه‌های تجاری را افزایش داده و به بی‌ثباتی مالی منجر شود.
بریکس و رقیب‌سازی برای دلار
یکی از مهم‌ترین تلاش‌های اخیر در راستای دلارزدایی، اقدام کشورهای عضو بریکس، به‌ویژه چین و روسیه، برای ایجاد یک ارز جایگزین است. این کشورها به دنبال توسعه ارزی هستند که بتواند از نظر قدرت و ثبات، رقیبی برای دلار باشد. با این حال، تحقق این هدف با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. یکی از موانع اصلی، نیاز به ذخایر طلای کافی برای پشتوانه این ارز است. در حال حاضر، اقتصادهای چین و روسیه به میزان کافی ذخایر طلا در اختیار ندارند تا بتوانند ارزی با قدرت رقابت با دلار ایجاد کنند.
سهم دلار در معاملات جهانی و چشم‌انداز آینده
بر اساس آمارهای بین‌المللی در سال 2024 بیش از ۵۸ درصد از ذخایر ارزی جهان به دلار نگهداری می‌شود و بیش از ۸۸ درصد از مبادلات تجاری جهانی هم با قوی‌ترین ارز جهانروا انجام می‌شود. همچنین، نقش دلار در بازارهای مالی بین‌المللی به گونه‌ای است که بسیاری از معاملات مهم، از جمله خرید نفت و کالاهای اساسی، همچنان بر پایه این ارز صورت می‌گیرد.
با وجود تلاش‌های برخی کشورها برای کاهش وابستگی به دلار، کارشناسان معتقدند که ایجاد جایگزین واقعی برای این ارز نیازمند زیرساخت‌های اقتصادی و مالی قدرتمند، همراه با اعتماد بین‌المللی است. در حال حاضر، دلار همچنان ارز مسلط در اقتصاد جهانی باقی خواهد ماند و سیاست‌های دلارزدایی، بدون ایجاد زیرساخت‌های قوی و جلب اعتماد بازارهای جهانی، نمی‌تواند به تغییرات اساسی در نظام پولی جهان منجر شود.
