رتبه ایران در فناوری؛ کشور واقعا در مسیر پیشرفت است؟
با وجود رشد نسبی ایران در گزارش فناوری اما رتبه نگران‌کننده ۹۴ در زیرساخت‌های فناوری اطلاعات نشان می‌دهد که نبود زیرساخت‌های مناسب، یکی از اصلی‌ترین موانع ایران برای ورود موثر به عصر فناوری‌های مرزی است.
گزارش فناوری و نوآوری سال ۲۰۲۵ منتشر شده توسط سازمان کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD) تصویر دقیقی از میزان آمادگی کشورها برای ورود به عصر فناوری‌های نوظهور ارائه می‌دهد. ایران در این گزارش در جایگاه ۷۲ام جهان ایستاده است. جایگاهی که هرچند هنوز با کشورهای پیشرو فاصله دارد، اما نسبت به گزارش سال ۲۰۲۲ (رتبه ۷۳) نشانه‌ای از حرکت آهسته اما کمی رو به جلو است.
زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ ستون فقرات توسعه دیجیتال
رتبه ایران: ۹۴
زیرساخت فناوری اطلاعات پایه‌ای‌ترین نیاز برای رشد اکوسیستم فناوری است. ایران در این حوزه با چالش‌هایی مانند سرعت پایین اینترنت، عدم توسعه 5G، نبود مراکز داده پیشرفته و شکاف دیجیتال در مناطق محروم مواجه است.
با اینکه دولت در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای توسعه شبکه ملی اطلاعات انجام داده اما کیفیت خدمات و دسترسی برابر هنوز در سطح مطلوب جهانی نیست. بدون زیرساخت قوی، حتی بهترین مغزها و نوآوری‌ها هم نمی‌توانند به بار بنشینند.
مهارت‌های انسانی؛ آموزش خوب، مهارت ضعیف
رتبه ایران: ۸۲
نظام آموزشی ایران از نظر آموزش تئوری قوی عمل کرده است، اما ضعف جدی در آموزش عملی، کاربردی و بین‌رشته‌ای احساس می‌شود.
در بسیاری از رشته‌های فناوری، هنوز مهارت‌هایی مانند برنامه‌نویسی پیشرفته، تحلیل داده، طراحی الگوریتم و توسعه نرم‌افزارهای پیچیده، به شکل ناقص یا قدیمی آموزش داده می‌شود.
ارتباط میان دانشگاه و صنعت نیز ضعیف است و دانشجویان کمتر فرصت تجربه عملی واقعی دارند. برای حرکت به سمت آینده ایران باید نسل متخصصی تربیت کند که فقط درس نخوانده، بلکه مهارت "ساختن" را بلد باشد.
تحقیق و توسعه؛ نقطه‌قوت ایران در میان زیرشاخص‌ها
رتبه ایران: ۳۵
بخش تحقیق و توسعه (R&D) یکی از معدود نقاط قوت ایران در این گزارش است. کشور ما در انتشار مقالات علمی، تعداد دانشمندان فعال و تمرکز بر نانوفناوری، جایگاه قابل‌قبولی دارد.
مراکز پژوهشی، دانشگاه‌های مادر و نهادهایی مثل معاونت علمی ریاست جمهوری نقش موثری در حفظ این موقعیت داشته‌اند. اما همچنان یک حلقه مفقوده وجود دارد. در واقع مشکل اصلی نبود ارتباط موثر میان پژوهش و صنعت است. تحقیقات فراوانی روی کاغذ باقی می‌مانند و راهی به بازار پیدا نمی‌کنند.
زیرساخت‌های صنعتی؛ صنعت سنتی در برابر موج فناوری
رتبه ایران: ۹۴
صنایع ایران هنوز در حال کلنجار با مفاهیم ابتدایی دیجیتالی‌سازی هستند. ورود به مرحله چهارم انقلاب صنعتی (Industry 4.0) نیازمند تجهیز کارخانه‌ها به اینترنت اشیاء، ربات‌های صنعتی، هوشمندسازی فرآیندها و مدیریت داده‌هاست.
بسیاری از کارخانه‌ها در ایران همچنان با دستگاه‌های قدیمی، سیستم‌های دستی و مدیریت سنتی فعالیت می‌کنند. هزینه بالای فناوری، نبود مشوق‌های مالی، و فضای مبهم اقتصادی از موانع اصلی تحول صنعتی هستند.
تامین مالی نوآوری؛ اکوسیستم در حال شکل‌گیری
رتبه ایران: ۵۶
ایران در حوزه تأمین مالی نوآوری عملکرد بهتری داشته است. در سال‌های اخیر، رشد شتاب‌دهنده‌ها، صندوق‌های جسورانه و حمایت‌های دولتی مثل صندوق نوآوری و شکوفایی، راه را برای ایده‌های جدید باز کرده‌اند.
اما همچنان ساختار سرمایه‌گذاری پرریسک در کشور شکننده است. بازار سرمایه برای جذب شرکت‌های فناور محور آمادگی کافی ندارد، و دسترسی استارتاپ‌ها به سرمایه‌گذاران خارجی نیز محدود شده است. نکته امیدبخش اما این است که با اصلاح قوانین و تسهیل فرآیندهای جذب سرمایه این حوزه می‌تواند شتاب بیشتری بگیرد.
رهبران فناوری چه کسانی‌اند؟
در صدر فهرست، کشورهایی قرار دارند که ترکیب کاملی از آموزش پیشرفته، زیرساخت قوی، سرمایه‌گذاری عظیم و سیاست‌گذاری فناورانه دارند. ده کشور برتر عبارت‌اند از:
1. ایالات متحده
2. سوئد
3. بریتانیا
4. سوئیس
5. کانادا
6. ژاپن
7. اسپانیا
8. ایتالیا
9. مالت
10. لهستان
این کشورها با ایجاد هماهنگی بین دانشگاه، صنعت، دولت و جامعه مدنی، توانسته‌اند نوآوری را به بخشی از DNA اقتصاد خود تبدیل کنند.
شکاف سرمایه‌گذاری
با وجود تاکید مسئولان بر توسعه فناوری در کشور اما ایران در رقابت منطقه‌ای هوش مصنوعی از کشورهایی مانند امارات و عربستان عقب مانده است. به گفته سید ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات شرایط ایران در شاخص‌های جهانی هوش مصنوعی مطلوب نیست و کشورهایی چون امارات که رتبه ۱۴ جهانی را دارند و عربستان با سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌تر وضعیت بهتری دارند.
وی با اشاره به اختلاف چشم‌گیر سرمایه‌گذاری‌ها بیان کرد: عربستان حدود ۲۰ میلیارد دلار و امارات ۱.۴ میلیارد دلار در زمینه هوش مصنوعی و هوشمندسازی هزینه کرده‌اند، در حالی که ایران کمتر از ۵۰ میلیون دلار برای این حوزه اختصاص داده است. این شکاف سرمایه‌گذاری یکی از دلایل اصلی عقب‌ماندگی ایران در حوزه زیرساخت‌های دیجیتال و فناوری‌های نوظهور است.
