رویای برج بلند فناوری در دل بحران‌های ریز و درشت اقتصادی
در حالی که ایران در رتبه ۶۰ شاخص جهانی نوآوری قرار دارد و با مهاجرت سالانه بیش از ۶۵۰ هزار نخبه روبه‌روست، رئیس‌جمهور از ساخت «برج فناوری» به‌عنوان اولویت دولت خبر داده است.
در یکی از سفرهای استانی اخیر رئیس جمهور، پزشکیان از برنامه ویژه دولت برای ساخت یک «برج فناوری» خبر داد. طرحی بلندپروازانه که قرار است با تمرکز بر حوزه‌های پیشرفته‌ای چون واکسن، زیست‌فناوری، نانو، هوش مصنوعی و علوم زیستی ایران را به قطب منطقه‌ای دانش و نوآوری تبدیل کند.
رئیس‌جمهور این خبر را در جریان بازدید از موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی در کرج اعلام کرد. او با تاکید بر اینکه توسعه فناوری‌های نوین یکی از اصلی‌ترین مسیرهای ثروت‌آفرینی برای کشور است، گفت: ساخت این برج نه‌تنها نماد پیشرفت علمی، بلکه گامی برای ادغام نهادهای بزرگ علمی مانند موسسه رازی و پاستور خواهد بود.
حالا نوبت یک کارگروه جدید
رئیس‌جمهور از تشکیل یک کارگروه ملی برای طراحی، برنامه‌ریزی و اجرای این طرح خبر داد. گروهی که متشکل از اساتید دانشگاه، مدیران موسسات تحقیقاتی و مسئولان وزارتخانه‌های بهداشت و جهاد کشاورزی است.
او تاکید کرد: این برج باید نمایانگر چشم‌اندازی باشد که رهبری برای کشور در حوزه علمی ترسیم کرده است. یعنی تبدیل ایران به الگوی علمی و فناورانه منطقه.
پزشکیان به نقش کلیدی نخبگان نیز اشاره کرد. او گفت: دولت در پی آن است تا از ظرفیت دانشمندان ایرانی در داخل و خارج کشور بهره ببرد و شرایطی فراهم آورد که آنان در پروژه‌های کلان ملی، همچون این برج سهیم و موثر باشند. در نگاه او جذب و نگه‌داشت نخبگان از راه‌های اصلی جلوگیری از فرار مغزها و حرکت به سمت توسعه پایدار است.
رئیس‌جمهور همچنین بر اهمیت صنعتی‌سازی پژوهش‌ها تاکید کرد و گفت: برج فناوری باید به محل تلاقی علم و بازار تبدیل شود؛ جایی که نتایج تحقیقاتی مستقیم به محصول، اشتغال و ارزش‌افزوده بدل شود.
با واقعیت‌های زیرساختی روبه‌رو شویم
در نگاه اول چنین پروژه‌ای می‌تواند امیدآفرین باشد اما واقعیت‌های زیرساختی کشور سوال‌های زیادی را پیش می‌کشد. نمی‌توان از هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته سخن گفت، در حالی که پژوهشگران هر روز با قطعی برق و اینترنت دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در حالی که هنوز ساده‌ترین دسترسی‌ها به داده‌های علمی جهانی فیلتر یا محدود است، برج فناوری می‌تواند صرفا یک سازه نمادین باقی نماند.
مسئله اساسی دیگر تامین منابع مالی و انسانی چنین پروژه‌ای است. بسیاری از نخبگان یا از کشور رفته‌اند یا در سکوت و ناامیدی فعالیت می‌کنند. دولت باید مشخص کند چگونه می‌خواهد این افراد را دوباره به همکاری امیدوار کند، در شرایطی که اعتماد علمی و آزادی آکادمیک به شدت تضعیف شده است.
فناوری بدون برق شبیه زندگی بدون هوا
اگرچه نفس پرداختن به فناوری‌های نوین قابل دفاع است و باید از آن حمایت کرد، اما بدون حل مشکلات پایه‌ای مثل اینترنت آزاد، برق پایدار، دسترسی آزاد به علم، و امنیت حرفه‌ای برای پژوهشگران، این پروژه می‌تواند در بهترین حالت، یک آرزوی زیبا روی کاغذ بماند.
در نهایت اگر دولت اراده‌ای برای تحقق «برج فناوری» دارد، باید اصلاحات ریشه‌ای در حوزه زیرساخت، سیاست‌گذاری علمی و شفاف‌سازی مالی را آغاز کند. وگرنه برج‌ها اگرچه بالا می‌روند اما خروجی مدنظر حاصل نخواهد شد.
