«عدالت ارتباطی» فقط یک شعار است؟

بر اساس آخرین گزارش‌های منتشرشده حدود ۲۲ درصد از خانوارهای روستایی کشور به اینترنت پرسرعت دسترسی نداشتند. این در حالی است که وزارت ارتباطات اعلام کرده بود که بیش از ۹۶ درصد از روستاهای بالای ۲۰ خانوار به اینترنت متصل شده‌اند. این تناقض در آمارها نشان‌دهنده شکاف عمیق بین ادعاهای رسمی و واقعیت‌های موجود است.

در استان‌هایی مثل سیستان‌ و بلوچستان، خوزستان، کهگیلویه‌وبویراحمد و هرمزگان هنوز بسیاری از روستاها حتی از پوشش پایدار نسل سوم اینترنت موبایل بی‌بهره‌اند. این در حالی‌ است که طبق آمار وزارت ارتباطات ضریب نفوذ اینترنت در کشور بیش از ۱۲۰ درصد اعلام شده است. آماری که واقعیت‌های میدانی آن را تایید نمی‌کنند.

شکاف دیجیتال؛ میراث نابرابری زیرساختی

بررسی بودجه‌ها و برنامه‌های توسعه ارتباطی در دهه گذشته نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری دولت‌ها به‌طور نامتوازن به نفع کلان‌شهرها و مناطق مرکزی بوده است. در حالی‌که در تهران، شیراز و مشهد، پروژه‌هایی مانند اینترنت فیبر نوری در حال اجراست.

برخی مناطق مانند جنوب کرمان، شرق ایلام یا روستاهای کوهستانی کردستان هنوز از زیرساخت اولیه اینترنت ثابت محروم‌ هستند. این نابرابری باعث شده سهم مردم مناطق محروم از اقتصاد دیجیتال، آموزش مجازی و خدمات هوشمند تقریباً صفر باقی بماند.

مطابق با گزارش سال ۲۰۲۳ اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU)، شاخص توسعه ICT در ایران هنوز در نیمه‌ی پایین جدول جهانی قرار دارد. بر اساس همین گزارش، دسترسی خانوارهای روستایی به اینترنت با کیفیت در ایران حتی پایین‌تر از کشورهای هم‌رده اقتصادی مثل ازبکستان یا قزاقستان است.

این در حالی‌ست که کشورهایی مثل ویتنام و بنگلادش با سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه توانسته‌اند نرخ پوشش اینترنت در روستاها را تا بیش از ۹۰ درصد برسانند.

هزینه بالا، کیفیت پایین

مشکل اما فقط نبود دسترسی نیست؛ کیفیت پایین خدمات و قیمت بالا، حتی در مناطق برخوردارتر هم نارضایتی گسترده‌ای ایجاد کرده. طبق گزارش «Cable» در سال ۲۰۲۴ میانگین قیمت هر گیگابایت اینترنت در ایران حدود ۰٫۷ دلار بوده است.

وقتی این عدد را نسبت به حداقل دستمزد ماهانه در ایران محاسبه کنیم، سهم هزینه اینترنت از درآمد بسیار بیشتر از کشورهای توسعه‌یافته می‌شود. در مقایسه شهروندان آلمانی یا کره‌ای برای اینترنت با سرعت ۵ تا ۱۰ برابر بالاتر سهم کمتری از درآمد خود را صرف اینترنت می‌کنند.

از سوی دیگر کیفیت خدمات هم با انتقادهای گسترده‌ای روبه‌روست. بارها کاربران در پلتفرم‌های مختلف از افت سرعت، قطعی‌های مکرر و سیاست‌های فیلترینگ گلایه کرده‌اند. این مشکلات به‌ویژه در مناطق محروم و مرزی جایی‌که پشتیبانی فنی شرکت‌ها ضعیف‌تر است، شدیدتر خود را نشان می‌دهد.

آیا «عدالت ارتباطی» ممکن است؟

با توجه به سیاست‌های کلان و وابستگی مستقیم اقتصاد آینده به زیرساخت‌های دیجیتال ادامه‌ این شکاف نه‌تنها توسعه را کند خواهد کرد بلکه مهاجرت، حاشیه‌نشینی و نارضایتی عمومی را تشدید می‌کند.

عدالت ارتباطی یعنی امکان برابر برای همه شهروندان در اتصال به فرصت‌ها وجود داشته باشد. اما آمار و تجربه‌ها نشان می‌دهند که این عدالت هنوز در حد شعار باقی مانده است.

کارشناسان می‌گویند اگر دولت قصد دارد عدالت دیجیتال را محقق کند، باید از نگاه پایتخت‌محور فاصله بگیرد و برنامه‌هایی هدفمند برای توسعه ارتباطات در مناطق محروم اجرا کند. تنها ارائه گزارش‌های کلی درباره درصد اتصال روستاها بدون بررسی کیفیت اتصال نمی‌تواند معیار واقعی پیشرفت باشد