«قانون» کتابی که هنوز باید خواند

 عصر پنج‌شنبه هجدهم اردیبهشت‌ماه سال جاری غرفه انتشارات نگارستان اندیشه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران میزبان دکتر نجفقلی حبیبی بود، پژوهشگرنام‌آشنای فلسفه اسلامی و مصحح آثاری کثیر در حوزه فلسفه و عرفان اسلامی. دکتر حبیبی در هشتاد و چهار سالگی همچنان سر حال و بشاش است و مشغول به کار.

در غرفه نگارستان اندیشه او را نشسته در کنار دکتر مالک شجاعی استاد و پژوهشگر فلسفه دیدم، در حالی که با خوش‌رویی پاسخ کسانی را که او را به جا می‌آورند و اظهار ادب می‌کردند، می‌داد. جلو رفتم و به استاد سلام کردم. آخرین بار شش-هفت سال پیش با او درباره سهروردی گفت‌وگو کرده بودم. بعید است بعد از چندین سال به جا آورده باشد. با اینهمه با مهربانی جواب سلام داد و حال و احوال کرد. بعد از خوش و بش از او پرسیدم در نمایشگاه چه کتاب تازه‌ای دیده یا خوانده که گفت هنوز فرصت نیافته که در غرفه‌ها بچرخد و کتابی چشمش را نگرفته.

پرسیدم خودتان مشغول چه کاری هستید؟ گفت: همچنان در حال تصحیح قانون ابن‌سینا هستم. «القانون فی الطب» به زبان عربی که مهم‌ترین کتاب پزشکی ابن‌سینا، حکیم، دانشمند و طبیب بزرگ ایرانی قرن‌های چهارم و پنجم هجری است و گفته می‌شود قریب به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شده. به گفته دکتر حبیبی قانون از پنج کتاب (بخش) تشکیل شده که هر یک به چند فن، تعلیم، جمله و فصل تقسیم می‌شود. بوعلی در این کتاب به کلیات طب، ادویه مفرده، امراض مخصوص اعضاء، امراض عمومی بدن و ادویه مرکبه می‌پردازد، در چارچوب طب سنتی و جالینوسی-بقراطی.

از دکتر حبیبی پرسیدم این کتاب را بر اساس چه نسخه‌هایی از چه کتابخانه‌هایی تصحیح کرده. گفت: نسخه‎‌هایی در کتابخانه‌های ترکیه، کتابخانه مجلس، کتابخانه آیت‌الله مرعشی در قم و کتابخانه‌هایی در لبنان. پرسیدم آیا قانون ابن‌سینا قبلاً هم چاپ شده؟ گفت: بارها. اولین بار در سال ۱۲۹۴ هجری قمری در مصر منتشر شد، دو سال بعد در عصر ناصری در تهران با چاپ سنگی منتشر شد. اقدام او در تصحیح این کتاب سترگ، مهمترین گام در تصحیح انتقادی آن است.

دکتر حبیبی این روزها مشغول جلد سوم است و توضیح داد: دو جلد نخست را انتشارات بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا در همدان منتشر کرده و احتمالاً تا شش جلد ادامه خواهد داشت. او پیش از این اشارات ابن سینا را نیز تصحیح کرده است.

از دکتر حبیبی پرسیدم اهمیت قانون ابن‌سینا در روزگار فعلی در چیست؟ پاسخ داد: این کتاب سرشار از اطلاعات ارزشمند و مفید در زمینه طب سنتی است. هنوز هم در لبنان هر سال منتشر می‌شود. جرج ساتورن مورخ بزرگ علم ابن سینا را پرآوازه‌ترین دانشمند اسلام و یکی از شناخته‌شده‌ترین دانشمندان جهان می‌خواند و معتقد است قانون ابن سینا، الحاوی رازی و بلکه آثار جالینوس را تحت‎الشعاع قرار داده است.

دکتر حبیبی تا کنون آثار فراوان دیگری از بزرگان حکمت و فلسفه اسلامی تصحیح کرده که از آن میان می‌توان به شرح و تعلیقه ملاصدرا بر الهیات شفای ابن سینا، مفاتیح الغیب ملاصدرا، ایضاح المقاصد، بخش منطق حکمه الاشراق سهروردی و شرح تلویحات اللوحیه و العرشیه ابن کمونه اشاره کرد. برای دکتر حبیبی آرزوی سلامت و طول عمر کردم و از او خداحافظی کردم. با امید.