گامی به سوی احیای مرجانها
متأسفانه در طول سالیان اخیر، مرجانها تحت تأثیر عوامل مختلف، وضعیت ناخوشایندی را تجربه می‌کنند اما خبر رسیده از جزایر خارگ و خارگو مبنی بر وضعیت مطلوب کاشت مرجانها روی سازه‌های مصنوعی، امید به آینده مرجان‌های خلیج فارس را بالا برده است.
در حالی که طی دو سال گذشته، تغییرات اقلیمی تهدیدی جدی برای اکوسیستم‌های دریایی محسوب می‌شد، هم‌اکنون خبر خوشی از جزایر خارگ و خارگو رسیده مبنی بر اینکه مرجان‌های کاشته شده بر روی سازه‌های مصنوعی، در وضعیت مطلوبی قرار دارند و هیچ‌گونه علائم سفیدشدگی در آن مشاهده تشده است.
مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست تداوم این روند را نویدبخش آغاز پراکنش طبیعی لاروها و گسترش مرجانها بر بستر طبیعی می‌داند.
عوامل مؤثر در تخریب زیستگاه‌های مرجانی
مرجان‌های دریایی که در سال‌های اخیر تحت تحت‌تأثیر مستقیم تغییرات اقلیمی، آلودگی‌ها و فعالیت‌های انسانی قرار گرفته‌اند، یکی از مهمترین اجزای اکوسیستم‌های دریایی هستند.
حیات ۲۵ درصد از موجودات دریایی به مرجانها گره خورده است و این آبسنگ‌ها محافظت از دریاها، سواحل و خشکی‌ها و جزیره‌های کم ارتفاع در مقابل امواج و فرسایش و همچنین کاهش شدت موج در طوفان‌های دریایی، شفافیت آب، استفاده‌های توریستی و تأمین غذا و دارو را برعهده دارند.
متأسفانه در طول سالیان اخیر، مرجانها تحت تأثیر عوامل مختلف، وضعیت ناخوشایندی را تجربه می‌کنند. به گفته رئیس گروه اکولوژی دریا سازمان حفاظت محیط زیست، در طول بیست سال گذشته تقریباً هزار هکتار از مناطق آبسنگ‌های مرجانی خلیج فارس در ایران به دلیل فعالیت‌های انسانی به طور کامل از بین رفته است.
مهدی بلوکی در این باره بیان کرده است: «۲ دهم درصد اقیانوس‌ها را اکوسیستم‌های مرجانی تشکیل می‌دهد اما میزان خدمات و تولیدات آن‌ها بیشتر از تمام اکوسیستم‌های دریایی است؛ برآورد شده ارزش کل کالاها و خدمات اقتصادی ارایه شده از آبسنگ‌های مرجانی حدود ۳۷۵ میلیارد دلار در سال است.»
در پی افزایش دمای آب‌های جنوبی ایران، به‌ویژه در تابستان‌های داغ سال‌های اخیر، پدیده‌ی سفیدشدگی مرجانها در خلیج فارس شدت گرفت. سفیدشدگی نتیجه‌ی استرس حرارتی و از بین رفتن رابطه‌ی هم‌زیستی مرجانها با جلبک های زوگزانتلا است.
همچنین آلودگی‌های نفتی و صنعتی نیز تأثیر بسزایی در تشدید بحران‌های مرجانها دارند؛ پسماندهای صنعتی و پساب‌های شهری به‌ویژه در اطراف بنادر و سکوهای نفتی، فشار مضاعفی به زیستگاه‌های مرجانی وارد کرده است.
علاوه بر این‌ها، نقش صید بی‌رویه و لنگر انداختن کشتی‌ها را نیز نباید نادیده گرفت؛ فعالیت‌های صیادی غیرمجاز، لنگر انداختن در نزدیکی بسترهای مرجانی و گردشگری کنترل‌نشده نیز از دیگر عوامل تخریب‌اند.
احیای دوباره مرجانها
خوشبختانه اما اقدامات خوبی نیز برای احیا و کاشت مرجانها در بستر مصنوعی صورت گرفته است؛ سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری برخی نهادهای پژوهشی و صنایع، به سراغ کاشت مرجان روی سازه‌های مصنوعی رفته است. این سازه‌ها اغلب از جنس فلز یا بتن بوده و به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که شباهت زیستی و فیزیکی به بسترهای طبیعی مرجانی داشته باشند.
افزایش تاب‌آوری مرجانها نسبت به تغییرات دمایی، ایجاد زیستگاه جدید برای گونه‌های دریایی، تسریع در روند پراکنش طبیعی لاروهای مرجانی و محافظت از بسترهای طبیعی در برابر فشارهای انسانی، از جمله مزایای کاشت مصنوعی مرجان‌هاست.
مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با ابراز رضایت از کاشت مرجانها در بستر مصنوعی اظهار کرده است: «نتایج نخستین دور پایش سال ۱۴۰۴ از بسترهای مصنوعی مرجانی در اطراف جزایر خارگ و خارگو نشان می‌دهد که مرجان‌های کاشته‌شده روی سازه‌های مصنوعی در وضعیت بسیار مطلوبی قرار دارند و هیچ‌گونه علائم سفیدشدگی در آن‌ها مشاهده نشده است.»
امید می‌رود این مرجانها با پراکنش طبیعی خود به احیای مرجان‌های طبیعی منطقه نیز کمک کنند.
چرا احیای مرجانها مهم است؟
مرجان‌های دریایی یکی از مهمترین موجودات زنده‌ای هستند که در اکوسیستم‌های دریایی وجود دارند. این موجودات کوچک که معمولاً به شکل صخره‌های بزرگ و رنگارنگ دیده می‌شوند، در واقع از هزاران پولیپ کوچک تشکیل شده‌اند. هر پولیپ یک موجود زنده است که در کنار سایر پولیپ‌ها زندگی می‌کند و با تولید کلسیم کربنات، اسکلت سختی را برای خود ایجاد می‌کند. این اسکلت‌ها در طول زمان به هم پیوسته و صخره‌های مرجانی بزرگ را شکل می‌دهند.
به زبان ساده می‌توان گفت مرجانها خانه‌ی حدود ۲۵ درصد از گونه‌های دریایی هستند. آن‌ها مانند سدهای طبیعی از سواحل در برابر فرسایش و موج‌خیزی محافظت می‌کنند و نقشی حیاتی در چرخه‌های غذایی و اکولوژیکی دریاها دارند.
گزارش اخیر از خارگ و خارگو بارقه‌ی امیدی برای زیست‌فناوری دریایی ایران است. سازمان محیط زیست تأکید کرده رویکرد مشارکت‌محور در سال ۱۴۰۴ گسترش خواهد یافت تا این تجربه در دیگر جزایر کشور نیز تکرار شود؛ اگر این مسیر با جدیدت دنبال شود دوباره شاهد شکوفایی مرجانی خلیج فارس خواهیم بود.
