بلوغ زودرس روانی، پیامد «بازی میک‌آپ» در کودکان
عرضه لوازم آرایشی مخصوص کودکان در قالب اسباب‌بازی و تبلیغات روی آرایش کودکان در فضای مجازی، خطری جدی برای سلامت جسم و روان کودکان است.
با رشد و گسترش فضای مجازی و تب لایک در اینستاگرام، هر روز شاهد رفتارهای عجیب و غیرعادی‌تر، برای بالا رفتن تعداد دنبال‌کنندگان و لایک‌ها در این شبکه هستیم. از همه چیز که بگذریم، یکی از وضعیت‌های دردناکی که در این شبکه‌ها شاهدش هستیم، استفاده از کودکان به خصوص دختربچه‌ها در این فضاست؛ کودکانی که همانند یک زن بزرگسال آرایش کرده‌اند و به توصیه‌ی خانواده، جلوی دوربین قرار می‌گیرند و با شیرین‌زبانی، سعی در جمع بالا بردن تعداد دنبال‌کنندگان دارند.
از سوی دیگر در فروشگاه‌های اسباب‌فروشی شاهد فروش پک‌های آرایشی کوچک مانند رژ لب، رژگونه و لاک، تحت عنوان «بازی میک‌آپ» کودکان هستیم که علاوه بر دارا بودن ترکیبات شیمیایی، تأثیرات منفی بسیاری را بر روان کودکان می‌گذارد.
رؤیا مرجانیان، معاون فنی اداره‌کل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو، در این خصوص می‌گوید: خانواده‌ها باید نسبت به استفاده از هرگونه فرآورده آرایشی برای کودکان خود حساسیت بیشتری داشته باشند و از ترویج استفاده از لوازم آرایشی در سنین پایین خودداری کنند تا از آسیب‌های جبران‌ناپذیر جلوگیری شود.
پیرامون این مهم، با ریحانه صبورنژاد، روانشاس، به گفتگو نشسته‌‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
آیا استفاده از لوازم آرایشی توسط کودکان، صرف‌نظر از خطرات فیزیکی، می‌تواند بر رشد روانی یا تصویر ذهنی آن‌ها از خودشان تأثیر بگذارد؟
بله، قطعاً. استفاده‌ی زودهنگام از لوازم آرایشی می‌تواند باعث شکل‌گیری زودرس و ناپایدار تصویر بدنی در کودک شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که کودکان در این حالت ممکن است خود را بر اساس ظاهر ارزیابی کنند، نه ویژگی‌های درونی. این مسئله می‌تواند به خودشیفتگی، اضطراب بدنی و کاهش عزت‌نفس در نوجوانی و بزرگسالی منجر شود.
چرا بعضی خانواده‌ها از دیدن کودک خود در حال آرایش خوشحال می‌شوند و این رفتار را تشویق می‌کنند؟ این نگاه چه پیامدی برای کودک دارد؟
دلایل خانواده‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
درونی‌سازی باورهای فرهنگی: زیبایی را نشانه موفقیت یا ارزش می‌دانند
جلب توجه یا فخر فروشی در شبکه‌های اجتماعی
همذات‌پنداری با کودک یا برآورده کردن آرزوهای سرکوب‌شده‌ی خودشان
پیامد این رفتار:
کودک یاد می‌گیرد که مقبولیت اجتماعی وابسته به ظاهر اوست و این می‌تواند موجب اضطراب اجتماعی، رقابت‌های ناسالم و کاهش حس ارزشمندی ذاتی در کودک شود.
روند گرایش به «بزرگ‌نمایی» در بازی‌های کودکانه، مثل استفاده از لوازم آرایشی واقعی، چه خطری برای شکل‌گیری هویت کودکان دارد؟
بزرگ‌نمایی در بازی‌های کودکانه مثل آرایش واقعی، لباس‌های بزرگسالانه و رفتارهای جنسی‌شده، می‌تواند باعث تداخل در روند طبیعی رشد هویت کودکانه شود. کودک ممکن است زودتر از زمان مناسب، به مفاهیم بزرگسالی فکر کند، از تجربه‌ی آزادانه بازی‌های خلاقانه و فانتزی کودکانه محروم شود و به هویت ساختگی و وابسته به تأیید دیگران برسد و ممکن است موجب بلوغ زودرس شود.
چه نوع الگوسازی رسانه‌ای یا اجتماعی ممکن است باعث شود کودکان به سمت این ابزارها جذب بشن؟ فضای مجازی به خصوص اینستاگرام در این مورد تا چه اندازه تأثیرگذار است؟
الگوسازی‌هایی که خطرناک هستند شامل:
کودکان مشهور در شبکه‌های اجتماعی که آرایش دارند
تبلیغات برندهای آرایشی کودکانه
والدینی که کودکان‌شان را به‌عنوان مدل معرفی می‌کنند
اینستاگرام و تیک‌تاک با الگوریتم‌های تصویری و زیبایی‌محور، باعث می‌شوند کودکان به‌صورت مداوم با استانداردهای زیبایی بزرگسالانه مواجه شوند و مقایسه اجتماعی و تمایل به «پرفکت بودن» در آن‌ها افزایش یابد.
آیا این محصولات می‌توانند باعث بلوغ زودرس روانی یا جنسی شوند؟
بله، به‌ویژه از نظر روانی. استفاده از این محصولات می‌تواند باعث شود کودک رفتارها و افکاری بزرگسالانه را تجربه کند (مثل جلب توجه جنسی) و تقلید از ژست‌ها یا نقش‌های جنسی‌شده (sexualized roles) در بازی‌ها دیده شود.
اما از نظر جسمی یا فیزیولوژیک، لوازم آرایشی مستقیماً باعث بلوغ جنسی نمی‌شوند، مگر اینکه حاوی هورمون یا مواد شیمیایی مؤثر بر غدد درون‌ریز باشند (که برخی لوازم بی‌کیفیت چنین ویژگی‌هایی دارند).
در مواجهه با اصرار کودک برای استفاده از این محصولات، والدین چه واکنشی باید نشون دهند؟
رفتار مناسب:
شنیدن دلیل تمایل کودک (نه سرکوب مستقیم)
توضیح ساده درباره سن مناسب، خطرات و اثرات آن
تعیین مرزهای مشخص و جایگزینی آن با بازی‌های مشابه اما بی‌خطر (مثلاً لوازم آرایشی اسباب‌بازی غیرسمی)
تقویت ارزش‌های درونی کودک (مهربانی، خلاقیت، شجاعت…)
مهم است که والدین با محبت اما قاطع رفتار کنند تا هم امنیت روانی حفظ شود، هم مرزگذاری تربیتی صورت گیرد.
چه راهکارهایی برای جایگزینی این بازی‌ها با بازی‌های سالم‌تر وجود دارد که هم کودک لذت ببرد و هم آسیبی نبیند؟
چند راهکار:
بازی‌های تقلیدی مناسب سن (آشپزی، معلم بازی، پزشک بازی)
ساخت لوازم آرایشی غیرواقعی با مواد بی‌خطر (مثلاً با خمیر بازی یا رنگ خوراکی)
هنرهای دستی و کارهای خلاقانه (نقاشی چهره، طراحی لباس روی کاغذ)
افزایش تعامل با هم‌سالان در بازی‌های گروهی که ارزش همکاری را تقویت کنند
ارائه الگوهای مثبت و خلاق از طریق کتاب و فیلم که تأکید بر توانایی و هوش دارند، نه زیبایی ظاهری.
