آیا ایران زیر انبوه پسماند دفن خواهد شد؟

به گزارش آوش، نخستین تلاش‌های مدیریت پسماند در ایران به حدود صد سال قبل بازمی گردد که شهرداری‌ها مسئولیت جمع‌آوری زباله را بر عهده گرفتند. اما تحول اساسی در این حوزه با تصویب "قانون مدیریت پسماندها" در سال ۱۳۸۳ رخ داد. این قانون با هدف کاهش تولید زباله، افزایش بازیافت و جلوگیری از آلودگی محیط ‌زیست تدوین و آیین‌نامه اجرایی آن در سال ۱۳۸۴ تصویب شد. این آیین نامه پسماندها را به پنج دسته اصلی شامل عادی، صنعتی، پزشکی، کشاورزی و ویژه تقسیم‌بندی کرد.

وضعیت کنونی مدیریت پسماند در ایران

با وجود تصویب قوانین متعدد، مدیریت پسماند در ایران همچنان با مشکلات زیادی روبه‌رو است. به عنوان مثال، در شهر تهران روزانه بیش از هفت هزار تن زباله تولید می‌شود و هزینه سالانه مدیریت آن به بیش از پنج هزار میلیارد تومان می‌رسد. این در حالی است که ۷۶۲ گرم سرانه تولید زباله شهری در ایران، بسیار بالاتر از استاندارد جهانی (۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم) است همچنین، حدود ۸۰ درصد از این پسماندها به صورت غیراصولی دفن می‌شوند که موجب آلودگی منابع آب و خاک می شود.

کشورهایی مانند سوئیس، دانمارک و ژاپن توانسته‌اند با استفاده از راهکارهایی مانند تفکیک از مبدأ، تولید انرژی از زباله و فرهنگ‌سازی عمومی، میزان دفن پسماند را به کمتر از ۱۰ درصد کاهش دهند. در مقابل، ایران همچنان وابسته به روش‌های سنتی دفن زباله است و تنها درصد کمی از زباله‌ها بازیافت یا به انرژی تبدیل می‌شود.

مناطق بحرانی پسماند در ایران

استان‌های شمالی کشور، به ویژه گیلان و مازندران، به دلیل تراکم بالای جمعیت و حجم زیاد گردشگران، با بحران انباشت زباله مواجه هستند. در ماه گذشته نماینده آمل در مجلس شورای اسلامی گفت که برنامه ریزی ما برای مدیریت پسماند در استان‌های شمالی برای ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر است اما باید پسماند پنج میلیون نفر را جمع آوری کنیم، بنابراین نیاز است مجلس و دولت یک بار برای همیشه این موضوع را مدیریت کنند.

تالاب انزلی هم یکی دیگر از نمونه‌های بارز این بحران است که بر اثر ورود شیرابه‌های زباله، عمق آن از ۱۰ متر به ۲۰ سانتی‌متر کاهش یافته است. در کلان‌شهرهایی مانند تهران نیز پراکندگی مخازن زباله و حضور زباله‌گردها به معضل بزرگی تبدیل شده است.

نبود آموزش و آگاهی عمومی درباره تفکیک زباله از مبدأ، فقدان تجهیزات پیشرفته برای بازیافت و تولید انرژی، نبود ضمانت اجرایی قوی برای قوانین از یک سو و مشکلات هزینه بالای جمع‌آوری و پردازش زباله و کاهش سرمایه ‌گذاری از سوی دیگر، از مشکلات اصلی این حوزه هستند. مهدی خادم ثامنی، دبیر کل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست در این راستا گفت: بازیافت می‌تواند به کاهش حجم پسماند‌های دفنی کمک کند و در عین حال منبعی برای تولید مواد اولیه جدید باشد. دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات مالی و حمایتی، سرمایه‌گذاری در این صنعت را افزایش دهد و شرایط لازم برای رشد کارگاه‌ها و شرکت‌های بازیافت را فراهم کند.

طرح‌ های در دست بررسی مجلس برای مدیریت پسماند

مجلس شورای اسلامی طی سال‌های اخیر چندین طرح برای بهبود مدیریت پسماند ارائه کرده است. یکی از مهم ‌ترین این طرح‌ها، پیشنهاد اختصاص ده درصد از عوارض آزادراه‌های شمال کشور برای مدیریت زباله در این استان ‌ها بود که تاکنون به تصویب نرسیده است. علاوه بر این، برخی نمایندگان پیشنهاد داده‌اند که از تجربه کشورهای پیشرفته در حوزه بازیافت و زباله‌ سوزی استفاده شود.

همچنین سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان نهاد ناظر، وظایف متعددی در این زمینه دارد که از جمله آنان می توان به نظارت بر اجرای قوانین مدیریت پسماند و جلوگیری از دفن غیربهداشتی زباله‌ها، تشویق و حمایت از فناوری‌های نوین بازیافت و زباله‌سوزی و اجرای برنامه‌های آموزشی و فرهنگی برای کاهش تولید زباله و افزایش تفکیک از مبدأ اشاره کرد. این سازمان همچنین با مجلس و دولت برای تدوین و اجرای سیاست‌های پایدار در حوزه پسماند همکاری می کند.

بحران پسماند در ایران نیازمند اقدامات فوری و جدی است. توسعه زیرساخت‌های بازیافت، اصلاح قوانین، افزایش مشارکت مردمی و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند گام‌های مؤثری در این راستا باشد. در غیر این صورت، کشور با پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی جبران‌ناپذیری مواجه خواهد شد. لذا توجه به این معضل و تلاش برای اجرای راهکارهای علمی و اجرایی، امری ضروری است.