ظریف در دوحه 2025: ثابت کردیم که میتوانیم به اسرائیل آسیب جدی بزنیم
بنیانگذار موسسه پایاب گفت: ایران ثابت کرد و من نمیخواهم فخرفروشی کنم، چون کشتن انسانها محل افتخار نیست— اما ما نشان دادیم که میتوانیم به اسراییل آسیب جدی وارد کنیم.
قسمت اول پرسش و پاسخ دکتر محمدجواد ظریف، بنیانگذار موسسه پایاب، در پنل «ایران و محیط امنیتی در حال تغییر منطقه» در مجمع دوحه2025 به شرح ذیل است:
تریتا پارسی، نایبرئیس اجرایی مؤسسه کوئینسی، هستم. از حضور همه شما بسیار خرسندیم. در این پنل درباره برخی تحولات بسیار مهم که در منطقه رخ داده و این که ایران چگونه خود را با این تغییرات سازگار کرده یا شاید نکرده، بحث می کنیم.
همانطور که اشاره کردم، پنل بسیار خوبی داریم و اکنون میخواهم اعضای آن را معرفی کنم. از سمت راست خودم شروع میکنم: جناب آقای جاسم محمد البدیوی دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس، در سمت چپ ایشان، جناب آقای دکتر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین ایران که حدود یک سال هم معاون رئیسجمهور بودهاند، نشستهاند. ایشان، همچنین مذاکرهکننده ارشد ایران در توافق هستهای ۲۰۱۵ هستند. دکتر ظریف در حال حاضر دانشیار دانشگاه تهران و بنیانگذار اندیشکده جدیدی به نام «پایاب» هستند.
در نهایت، در خدمت دکتر ناتالی توچی، مدیر مؤسسه امور بینالملل رم هستیم. ایشان مشاور دو نماینده عالی اتحادیه اروپا بوده و در همین چارچوب، استراتژی جهانی اروپا را تدوین و بر اجرای آن کار کرده است.
تریتا پارسی: پنل را شروع میکنیم و حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه آخر را هم به پرسشهای مخاطبان اختصاص میدهیم. اما با توجه به اهمیت موضوع، مستقیم سر اصل مطلب میروم.
دکتر ظریف، ایران در دو سال گذشته با عقبگردهای بسیار مهمی مواجه شده است. بسیاری از سازمانهای همپیمان آن تضعیف شدهاند. سوریه که زمانی متحد ایران بود، اکنون کموبیش به دشمن آن تبدیل شده است. منطقه بهشدت تغییر کرده، اما روشن نیست که ایران خود را با این واقعیت جدید تطبیق داده باشد. از بیرون، معلوم نیست آیا ایران استراتژی تازهای داشته باشد، اصولاً استراتژی دارد، یا صرفاً در برابر این تغییرات عمیق فلج شده است؟ دکتر ظریف، آیا ایران اکنون دچار نوعی فلج راهبردی شده است؟
دکتر ظریف: بسیار خوشحالم که اینجا هستم و همه شما را میبینم. بیایید واقعبین باشیم. منطقه ما شاهد فراز و فرودهای بسیاری بوده است. زمانی بود که ایران زیر حمله صدام حسین بود و همه از او حمایت میکردند و ایران در آستانه فروپاشی قرار داشت. یادم هست—شاید برخی از شما آنقدر جوان باشید که به خاطر نیاورید— ولی من یادم هست که وقتی عراق به ایران حمله کرد، همه انتظار داشتند ایران ظرف ۷ روز سقوط کند. به همین دلیل، شورای امنیت ۷ روز صبر کرد تا قطعنامهای درباره ایران بدهد، چون امید داشت ایران در همان چند روز «از هم بپاشد». اما چنین نشد.
ما فرازهایی داشتهایم و بیتردید امروز در فراز نیستیم. اما آیا این وضعیت پایدار میماند؟ من چنین فکر نمیکنم. ایران هفت هزار سال است که توفانها را پشت سر گذاشته، ما مورد حمله و اشغال قرار گرفتهایم، اما هرگز به روطه نابودی کشیده نشدیم.ما همچنان ایستادهایم و خواهیم ایستاد.
دو قدرت هستهای—فراموش نکنید که دو قدرت هستهای—بدون هیچ بهانه و توجیهی به ایران حمله کردند. همگی میدانیم که امید داشتند تا آن دوشنبه مورد نظر که اسرائیل به صدا و سیما و شورای امنیت ملی ما حمله کرد، کار ایران تمام شود. همه انتظار داشتند در همان چند دقیقه اول جنگ، که ما ۱۷ فرمانده ارشد نظامیمان را از دست دادیم، دیگر نتوانیم مقاومت کنیم.
اما ایران ثابت کرد و من نمیخواهم فخرفروشی کنم، چون کشتن انسانها محل افتخار نیست— اما ما نشان دادیم که میتوانیم به اسراییل آسیب جدی وارد کنیم.
ایران تنها کشوری در منطقه است که وقتی آمریکا خواست به آن حمله کند، تمام پایگاههای خود(آمریکا) را در منطقه تخلیه کرد. آیا این نشانه ضعف ایران است؟ آیا این برای آمریکا خفتآور نبود؟ آمریکا همه پایگاههایش را خالی کرد.
و من متأسفم که آن پایگاه در قطر مورد حمله قرار گرفت؛ ایکاش جای دیگری بود. اما هر چه باشد و من خوشحالم که در دولت نیستم، بنابراین میتوانم آزادانه هر چه میخواهم بگویم.اما واقعیت این است: آمریکا ناچار شد همه پایگاههایش را تخلیه کند. این واقعیت را هر کسی، قبل از اینکه درباره «ایران ضعیف» صحبت کند، باید درک کند.
کدام کشور در منطقه اگر هدف حمله آمریکا قرار گیرد— برخی از کشورهای منطقه، از جمله یک قدرت هستهای، مورد حمله آمریکا قرار گرفتهاند—باعث میشود آمریکا پیشاپیش پایگاههایش را تخلیه کند؟
پس ایران قدرتمند است. توانمندیهای ایران درونی است. ما امنیت خود را وارد نمیکنیم. امنیت نمیخریم. توان هستهایمان را هم وارد نکردهایم که بعداً روی طبق بگذاریم – مثل کاری که بعضی از دوستانمان در آفریقای شمالی انجام دادند - و به آمریکاییها تقدیم کنیم. این توان متعلق به ماست. پس بهتر است همه این واقعیت را بپذیرند و با ایران کار کنند. فکر میکنم که اگر آنها این واقعیت را بپذیرند، این احساس را که "برنامه هستهای ایران را نابود کردم"، کنار بگذارند. خونسردیتان را حفظ کنید و بیاید با هم قدم بزنیم.
تریتا پارسی: ایران لزوما تا آن حدی که شما اشاره کردید تضعیف نشده است. اما سوال من این است که آیا به نظر شما، ایران استراتژیاش را متناسب با این تغییرات مهم دگرگون کرده است؟
دکتر ظریف: خیر. ببینید، مشکل توافق هستهای (برجام)—که من مذاکرهکننده آن بودم —این بود که تغییر در استراتژی ایران، از استراتژی مقاومت به استراتژی تعامل بود. به همین دلیل هم با مخالفتهای زیادی در داخل ایران روبهرو شد. هم ایران و هم آمریکا اساسا کاری را انجام دادند که قبلاً انجام نداده بودند. ما به مقاومت عادت داریم؛ آمریکا به تحمیل کردن عادت دارد. در نتیجه، هر دو طرف در داخل با دشواری بزرگی مواجه شدند. زیرا آنها نمیتوانستند توافق هستهای را تحمیل کنند و ما نمیتوانستیم در برابر آنچه به ما پیشنهاد شده بود مقاومت کنیم.
اکنون ایران به استراتژی مقاومت بازگشته، استراتژیای که به آن عادت دارد و در آن مهارت دارد. من این استراتژی را به عنوان بهترین استراتژی ممکن برای ایران پیشنهاد نمیدهم اما به هرحال این استراتژیای است که ایران خوب بلد است. ما میتوانیم مقاومت کنیم. قبلاً مقاومت کردهایم. دو سال برجام را داشتیم و آن دو سال یک استنثاء بود، مقاومت نبود.
نکته دیگری که توجه به آن برای همه مهم است آن است که ما میتوانیم اسیر گذشته باشیم یا به آینده نگاه کنیم. اکنون فرصت بزرگی پیش روی ماست. بالا در هنگام صرف ناهار، درباره مشکلات سوریه و فلسطین صحبت میکردند اما هیچکس نام ایران را نبرد. قبلاً وقتی درباره فلسطین صحبت میکردند، ایران «مانع» بود. درباره سوریه هم همینطور. اکنون درباره همه این مسائل صحبت میکنیم و ایران مانع نیست. اکنون مانع واقعی همان است که همیشه بوده: تجاوزگری اسراییل.
حالا همه میدانند که بیماری منطقه چیست: رژیمی که خود را فراتر از قانون و حقوق بشر میداند. رژیمی که نقشههای «اسراییل بزرگ» را منتشر میکند که شامل کل سوریه، کل اردن، نصف عراق و بخشهایی از عربستان میشود. مشکل همیشه اسراییل بوده است. اما ما خودمان را تبدیل به مشکل کرده بودیم.
