ایران و ترکیه؛ تعمیق دیپلماسی فرهنگی
«زبان فارسی قرن‌ها در آن سرزمین، زبانی رایج در میان نخبگان، شاعران و اندیشمندان بود و آثار بزرگی در ترکیه به فارسی نگاشته شده است. این پیشینه فرهنگی چنان عمیق است که هنوز هم بسیاری از واژگان فارسی در زبان ترکی روزمره جاری است.»
سفر سه‌روزه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به ترکیه به دعوت رسمی وزیر فرهنگ و گردشگری جمهوری ترکیه، یکی از سفرهای مهم فرهنگی سال‌های اخیر بود؛ سفری که نه‌تنها در چهارچوب برنامه‌های سال فرهنگی ایران و ترکیه ۲۰۲۵ انجام شد، بلکه از حیث گستره دیدارها، سطح گفت‌وگوها و حجم توافق‌های فرهنگی، یکی از بی‌سابقه‌ترین تعامل‌های فرهنگی دو کشور در بیش از یک دهه گذشته محسوب می‌شود.
در دنیای پرتنش امروز که گفت‌وگوها اغلب در فضای سیاسی تعریف می‌شوند، دیپلماسی فرهنگی راهی است آرام‌تر، عمیق‌تر و مؤثرتر برای نزدیک کردن ملت‌ها.سفر وزیر فرهنگ به ترکیه نیز بر پایه همین نگاه شکل گرفت؛ نگاهی که فرهنگ را به عنوان زبان مشترک ملت‌ها و بستر دائمی هم‌زیستی و تفاهم می‌شناسد.
اشتراکات عمیق فرهنگی دو ملت
ایران و ترکیه دو ملت با پیشینه‌ای کهن، فرهنگی پویا و تمدنی چندلایه‌اند که قرن‌ها در همسایگی یکدیگر زیسته‌اند. آنچه این دو ملت را فراتر از مرزهای جغرافیایی به هم پیوند می‌دهد، شبکه‌ای از اشتراکات فرهنگی، هنری و معنوی است؛ از شعر و موسیقی تا آیین‌ها، اخلاق و عرفان.
زبان فارسی قرن‌ها در آن سرزمین، زبانی رایج در میان نخبگان، شاعران و اندیشمندان بود و آثار بزرگی در ترکیه به فارسی نگاشته شده است. این پیشینه فرهنگی چنان عمیق است که هنوز هم بسیاری از واژگان فارسی در زبان ترکی روزمره جاری است.
در روزگار معاصر نیز، آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های ترکیه ادامه دارد و تاکنون هزاران زبان‌آموز ترک به یادگیری فارسی روی آورده‌اند.
از همین روست که نهادهایی چون بنیاد سعدی و رایزن‌های فرهنگی باید مأموریت خود را نه صرفاً در آموزش زبان، بلکه در ایجاد پیوندهای تمدنی از مسیر زبان ببینند. آموزش زبان فارسی یعنی گشودن دریچه‌ای به جهان اندیشه، شعر، فلسفه و عرفان ایرانی.
بزرگداشت حافظ؛ نماد گفت‌وگوی تمدن‌ها
حضور وزیر فرهنگ در آیین بزرگداشت حافظ شیرازی در آنکارا قلب تپنده فرهنگ ترکیه، نمادی روشن از پیوند دو فرهنگ بود. حافظ، شاعر دل‌های دو ملت است؛ شاعری که با واژگان خود از عشق، صلح و انسانیت سخن می‌گوید و مرز نمی‌شناسد.
در این مراسم، که با حضور علاقه‌مندان به ادبیات فارسی و موسیقی ایرانی برگزار شد، بار دیگر روشن شد که زبان هنر و ادبیات، مؤثرترین ابزار دیپلماسی فرهنگی است.
اشعار حافظ، سعدی و مولانا پیام‌آور نوعی از گفت‌وگوی تمدن‌هاست که بر پایه روح انسانی، محبت و صلح شکل می‌گیرد.
در عصری که گاهی سوءبرداشت‌های رسانه‌ای یا نگاه‌های سیاسی فاصله میان ملت‌ها را زیاد می‌کند، برگزاری روز حافظ به همراه اجرای مشترک ارکستر ملی با همراهی نوازندگان بومی در ترکیه، اقدامی نمادین و عمیق است که به‌درستی نشان داد با زبان فرهنگ و هنر می‌توان بسیاری از سوءتفاهم‌ها را از میان برد و چهره واقعی ایران را به جهانیان نشان داد.
دیدارها و توافق‌های فرهنگی
در دیدار رسمی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با وزیر فرهنگ و گردشگری ترکیه، محورهای متعددی برای همکاری فرهنگی و هنری مطرح شد.
دو طرف توافق کردند کمیته مشترک فرهنگی ایران و ترکیه با حضور معاونان دو وزارتخانه و نهادهای تخصصی تشکیل شود تا برنامه‌ها و پروژه‌های مشترک در سال فرهنگی ۲۰۲۵ و پس از آن را پیگیری کند.
از جمله برنامه‌های مورد توافق می‌توان به این موارد اشاره کرد:
برگزاری جشنواره مولوی در ایران با همکاری هنرمندان ترک که پیشنهاد شد در صورت امکان هم‌زمان با سفر رئیس‌جمهور ترکیه افتتاح شود.
پروژه مسیر فرهنگی و عرفانی «خوی تا قونیه» با هدف معرفی مشترک میراث عرفانی و ادبی دو ملت و تأکید بر ثبت مسیر خوی–قونیه در فهرست میراث ناملموس یونسکو.
برنامه‌های هنری مشترک در بزرگداشت هزار و پانصدمین سال میلاد پیامبر اسلام (ص) شامل نمایشگاه‌های خوشنویسی، موسیقی و هنرهای تجسمی.
تبادل آثار و ترمیم نسخ خطی میان کتابخانه ملی ایران و کتابخانه ملی ترکیه که در کاخ ریاست‌جمهوری آن کشور مستقر است.
دعوت از ترکیه به عنوان میهمان ویژه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال ۱۴۰۴.
پیگیری برنامه جامع مبادلات فرهنگی.
برنامه‌ریزی برای حضور هنرمندان ایرانی در جشنواره‌های راه فرهنگی ترکیه که در سراسر این کشور برگزار می‌شود.
این برنامه‌ها در صورت استمرار می‌توانند زمینه‌ساز دوره‌ای تازه از همکاری فرهنگی میان دو کشور باشند؛ همکاری‌ای که از چهارچوب رسمی وزارتخانه‌ها فراتر می‌رود و به همکاری میان نخبگان فرهنگی، هنرمندان و دانشگاهیان تبدیل می‌شود.
بازخوانی نقش زبان فارسی و ایران‌شناسی
یکی از محورهای مهم این سفر، گفت‌وگو با استادان زبان فارسی و ایران‌شناسان ترکیه بود.در این دیدارها، حاضران بر اهمیت تقویت کرسی‌های آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های ترکیه تأکید کردند.زبان فارسی در ترکیه تنها یک زبان خارجی نیست، بلکه بخشی از میراث مشترک فرهنگی منطقه است. از قرن‌ها پیش، بسیاری از آثار ادبی و تاریخی در آناتولی با الهام از سنت‌های ادبی فارسی نوشته شده‌اند.اکنون وظیفه نهادهای فرهنگی ایران است که از این سرمایه تمدنی محافظت کنند و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه پیشرو خواهد بود.
مراکز ایران‌شناسی در ترکیه و سایر کشورها باید با منابع به‌روز، کتاب‌های تازه و حمایت‌های علمی تجهیز شوند تا ایران‌شناسان بتوانند در بزنگاه‌های تاریخی، نقش واقعی خود را به عنوان سفیران فرهنگی ایران ایفا کنند.
هنر؛ زبان بی‌مرز ملت‌ها
از سینما تا موسیقی، از هنرهای تجسمی تا نشر کتاب، عرصه‌هایی هستند که دو کشور ظرفیت بالایی در آن دارند. فیلم سینمایی «مست عشق» نمونه‌ای از همکاری موفق میان هنرمندان ایرانی و ترکیه‌ای بود که به یکی از پرفروش‌ترین آثار سینمای ایران در گذشته تبدیل شد.
در حوزه نشر نیز، آثار نویسندگان بزرگ ترکیه در ایران خوانندگان بسیار دارند، همان‌گونه که آثار نویسندگان ایرانی به ترکی ترجمه و در میان مخاطبان ترکیه‌ای جایگاه یافته‌اند.
فرهنگ اگر درست هدایت شود، می‌تواند بزرگ‌ترین ابزار دیپلماسی نرم میان کشورها باشد. این سفر فرهنگی نیز نشان داد که اشتراکات هنری میان ایران و ترکیه ظرفیت‌های عظیمی برای همکاری، تبادل فرهنگ و گفت‌وگو فراهم می‌آورد.
فرهنگ، مادر همه روابط میان ملت‌ها و دولت‌هاست. روابط سیاسی ممکن است دچار تغییر شوند، اما روابط فرهنگی ماندگار و ریشه‌دارند؛ در حقیقت، فرهنگ، زبان صلح است؛ زبانی که جنگ را خاموش می‌کند و گفت‌وگو را جایگزین تقابل می‌سازد.
ایران و ترکیه با تکیه بر همین درک مشترک از فرهنگ، می‌توانند در منطقه خاورمیانه نقشی تازه ایفا کنند؛ نقشی که بر پایه هم‌افزایی فرهنگی، تبادل هنری و تقویت شناخت متقابل استوار است.
برگزاری سال فرهنگی ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۵ فرصتی مغتنم برای تحقق این اهداف خواهد بود و البته این تعاملات منحصر به این سال نخواهد بود. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان نهاد متولی فرهنگ کشور، پیشران این حرکت فرهنگی خواهد بود تا روابط فرهنگی دو کشور از سطح گفت‌وگوهای رسمی فراتر رفته و به جریانی ماندگار از تعامل فرهنگی میان ملت‌ها تبدیل شود.
در پایان باید گفت، سفر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به ترکیه تنها یک سفر اداری نبود، بلکه سفری تمدنی و فرهنگی بود که یادآور این حقیقت است: فرهنگ، ریشه صلح و دوستی میان ملت‌هاست و هرجا که فرهنگ حضور دارد، امید به آینده‌ای روشن نیز حضور خواهد داشت.
نیکنام حسینی‌پور مشاور وزیر و رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
منبع: روزنامه ایران
